Μετάφραση και Διερμηνεία - μια αναγκαία μεταρρύθμιση

Η αναβάθμιση του μεταφραστικού επαγγέλματος και η σωστή εφαρμογή της ενωσιακής οδηγίας 2010/64/ΕΕ (δικαίωμα σε μετάφραση και διερμηνεία στις ποινικές διαδικασίες), αποτέλεσαν αντικείμενο δύο ημερίδων εργασίας. Τις διοργάνωσε στη Θεσσαλονίκη στις αρχές Απριλίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με το Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Διερμηνείας και Μετάφρασης του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης - τα πρακτικά δημοσιεύτηκαν πρόσφατα και δείχνουν το δρόμο για την βελτίωση της κατάστασης.

Ένα πρώτο συμπέρασμα ήταν ότι οι σύλλογοι μεταφραστών και διερμηνέων θα πρέπει να συνεννοηθούν για να καταλήξουν σε κάποιες κοινές, πιο συλλογικές, θέσεις. Για παράδειγμα, θα πρέπει να συμφωνηθεί ποιος πρέπει να θεωρείται μεταφραστής. Σήμερα, με βάση την ελληνική νομοθεσία μπορούν να υπογράφουν μεταφράσεις οι γλωσσομαθείς δικηγόροι, οι απόφοιτοι του Ιονίου Πανεπιστημίου (το μόνο ΑΕΙ που διαθέτει ολοκληρωμένες προπτυχιακές σπουδές μετάφρασης και διερμηνείας) αλλά και συμβολαιογράφοι και πάσης φύσεως εμπειρογνώμονες, ενώ επίσημες μεταφράσεις κάνει μόνον η Μεταφραστική Υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών. Ωστόσο, κανείς από τους παραπάνω δεν υπόκειται σε συστηματικό έλεγχο της ποιότητας των μεταφράσεών του ...

Παράλληλα, οι επαγγελματίες μεταφραστές και διερμηνείς θα πρέπει να προσπαθήσουν να εκλαϊκεύσουν και να εξηγήσουν το επάγγελμά τους στο κοινό. Να ενημερώσουν και να ευαισθητοποιήσουν π.χ. με ένα εκλαϊκευτικό βίντεο, με την προώθηση κοινών δράσεων σε εκθέσεις, με παρουσιάσεις σε επαγγελματικά επιμελητήρια ή οργανώνοντας δράσεις με αφορμή επετείους όπως η Ευρωπαϊκή Ημέρα Γλωσσών ή η Διεθνής Ημέρα Μετάφρασης. Ο κόσμος δεν γνωρίζει τι ακριβώς είναι η μετάφραση και η διερμηνεία, με αποτέλεσμα συχνά να επικρατεί σύγχυση ακόμη και σε νομοθετικά κείμενα ...

Τονίστηκε ιδιαιτέρως ο ρόλος των πανεπιστημίων για την συνεχή επιμόρφωση των μεταφραστών με ιδιαίτερη έμφαση την επιμόρφωση μεταφραστών και διερμηνέων «σπάνιων γλωσσών» που υποστηρίζουν διαδικασίες για πρόσφυγες και μετανάστες. Επιπλέον οι σύλλογοι θα πρέπει να καταρτίσουν προγράμματα πρακτικής άσκησης για σπουδαστές αλλά και καθοδήγησης (mentoring) για νέους πτυχιούχους, προβάλλοντας επίσης σχετικούς κώδικες συμπεριφοράς και δεοντολογίας με στόχο την ενίσχυση του κύρους του επαγγέλματος του μεταφραστή ή/και του διερμηνέα.
Για την αντιμετώπιση των ήδη καταγεγραμμένων από την ΕΕΔΑ προβλημάτων στον τομέα της δικαστηριακής μετάφρασης και διερμηνείας η πολιτεία θα πρέπει να πάρει σειρά μέτρων για να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις της ενωσιακής οδηγίας. Κατ' αρχάς θα πρέπει να καταρτίσει ενιαίο εθνικό μητρώο διαπιστευμένων (από επίσημο φορέα) διερμηνέων, το οποίο σε συνδυασμό με τη χρήση νέων τεχνολογιών επικοινωνίας, θα συμβάλλει και στην αντιμετώπιση των ελλείψεων διερμηνέων σπάνιων γλωσσών.

Απαιτείται επίσης ευαισθητοποίηση των νομικών (φοιτητών, δικαστών, δικηγόρων, δημόσιας διοίκησης) σχετικά με τη σημασία της δικαστικής διερμηνείας, τόσο σε επίπεδο σπουδών όσο και στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης. Ειδικότερα, θα πρέπει να υλοποιηθεί η υποχρέωση που προβλέπει η οδηγία για την εκπαίδευση και κατάρτιση των χρηστών του Δημοσίου. Τέλος, η πολιτεία θα πρέπει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των εξαιρετικά χαμηλών αμοιβών, αλλά και την διαφοροποιημένη κατάρτιση των μεταφραστών – διερμηνέων ανάλογα με τη σπανιότητα των υποστηριζόμενων γλωσσών θεσπίζοντας και σχετικές εξετάσεις.

Για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω, η προσωπική άποψη του υπογράφοντος είναι ότι χρειάζεται ριζική μεταρρύθμιση του χώρου. Χρειάζεται κατ' αρχάς νέο νομοθετικό πλαίσιο (ο νόμος 3712 του 2008 δεν εφαρμόστηκε ποτέ) για να προβλεφθεί επίσημα η πιστοποίηση μεταφραστών και διερμηνέων. Στο πλαίσιο της πιστοποίησης θα πρέπει να προβλεφθεί η υποχρέωση αναθεώρησης και ελέγχου ποιότητας των μεταφράσεων, καθώς και η κατάθεση των μεταφρασμένων κειμένων σε κοινές ηλεκτρονικές μνήμες ώστε να εξορθολογιστεί η παραγωγή των μεταφράσεων του δημόσιου τομέα.

Παράλληλα, θα πρέπει να αναδιοργανωθεί η Μεταφραστική Υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών για να εξασφαλιστεί ο έλεγχος ποιότητας και η επιλογή των καταλληλότερων μεταφραστών και διερμηνέων για την κάλυψη των αναγκών του δημόσιου τομέα. Οι αρχικές εξετάσεις πιστοποίησης μπορούν να ανατεθούν σε δημόσιο φορέα (π.χ. μέσω αναδιάρθρωσης και ενίσχυσης των δομών του Κρατικού Πιστοποιητικού Γλωσσομάθειας ή/και μέσω κατάλληλης ενίσχυσης του ΑΣΕΠ).

Τέλος, θα πρέπει να προβλεφθεί ο σχετικός προϋπολογισμός αφενός για την κάλυψη των δαπανών μετάφρασης και διερμηνείας στα δικαστήρια. Και αφετέρου για τη δημιουργία της απαραίτητης υποδομής πληροφορικής ώστε οι μεταφράσεις του δημοσίου να διακινούνται ηλεκτρονικά και να δημιουργηθούν και να συντηρηθούν μεταφραστικές μνήμες και βάσεις ορολογίας.

Σε όλα αυτά, το Ελληνικό Κράτος μπορεί να αξιοποιήσει την βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαθέτει τη μεγαλύτερη μεταφραστική υπηρεσία στον κόσμο και διαθέτει την απαραίτητη τεχνογνωσία - έχοντας αναπτύξει συστήματα διαχείρισης μεταφράσεων, μεταφραστικές μνήμες, σύστημα μηχανικής μετάφρασης κ.ά. Η ΕΕ διαθέτει επίσης και σχετικά προγράμματα από τα οποία θα μπορούσαν να αντληθούν πόροι για να υλοποιηθεί η σχετική μεταρρύθμιση. Όμως πρώτα πρέπει να συντονιστούν τα συναρμόδια Υπουργεία (Εξωτερικών, Δικαιοσύνης και Διοικητικής Μεταρρύθμισης). Και αυτό αποτελεί κυρίως θέμα πολιτικής βούλησης. Υπάρχει;;

*Ο Παναγιώτης Αλεβαντής, είναι υπεύθυνος του Γραφείου Αθηνών της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.