Το βαρυτικό πεδίο της ελλαδικής πολιτικής: Το «Παραιτηθείτε» διαιωνίζει την πολιτική υπανάπτυξη

Ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ είναι άθλια δεν έχω αμφιβολία. Διαιωνίζουν και εκλεπτύνουν ότι χειρότερο χαρακτηρίζει τον ελλαδικό δημόσιο βίο: το ψέμα, την υποκρισία, την εξουσιομανία, την άμετρη σύγκρουση, το πελατειακό κράτος, την αντιθεσμική νοοτροπία. Ο κατάλογος, δυστυχώς, δεν έχει τέλος. Σε μια τέτοια κυβέρνηση είσαι απέναντι, της ασκείς δριμεία κριτική, ελπίζοντας, με την έλλογη αντιπαράθεση, να επηρεάσεις τις πολιτικές της και να μεταστρέψεις την κοινή γνώμη. Δεν απαιτείς όμως να παραιτηθεί. Όχι γιατί τη συμπαθείς, αλλά γιατί σέβεσαι την ετυμηγορία του λαού πριν από εννέα μόλις μήνες.

Εδώ ενεργοποιούνται οι βαθιές δομές του ελλαδικού πολιτικού συστήματος. Στη φιλελεύθερη δημοκρατία, κατ’ αρχήν, η διαμαρτυρία οφείλει και να σέβεται το εκλογικό αποτέλεσμα και να εκφράζει τη ριζική πολιτική διαφωνία. Μια τέτοια «σύνθετη στάση» απαιτεί πολιτική ωριμότητα: να πονάς και να διαμαρτύρεσαι για την κατάντια της χώρας σου και την εξαθλίωση των ανθρώπων της αλλά και να εμμένεις στο σεβασμό των κανόνων του δημοκρατικού παιχνιδιού. Αυτή η εμμονή είναι επίπονη και απαιτεί ηθικό-πολιτικό θάρρος, αλλά είναι η μόνη που, όχι απλώς αντιπαρατίθεται σε μια πολιτική, αλλά θέλει να παραδειγματίσει και να εγκαινιάσει μια άλλη πολιτική νοοτροπία, ικανή να αλλάξει την υφιστάμενη «βαθιά δομή» της άμετρης συγκρουσιακής συμπεριφοράς, η οποία οδηγεί στον μη σεβασμό των κανόνων.

Τι βλέπουμε όμως; Ότι στη συγκέντρωση «παραιτηθείτε» της 15 Ιουνίου, η διαμαρτυρία ωθείται στο βαρυτικό πεδίο της οξύτατης αντιπαράθεσης και της συνακόλουθης αντιθεσμικής συμπεριφοράς. Τι σε νομιμοποιεί να ζητείς την παραίτηση μιας προσφάτως εκλεγμένης κυβέρνησης επειδή διαφωνείς ριζικά με την πολιτική της; Το περιεχόμενο της διαφωνίας σου δεν νομιμοποιεί την εκφορά του αιτήματός σου. Η δημοκρατία είναι, κυρίως, το πολίτευμα των κανόνων και των διαδικασιών. Μια δημοκρατική χώρα κυβερνάται μέσω των θεσπισμένων συνταγματικών διαδικασιών.

‘Μα αυτή η κυβέρνηση εξαπάτησε τους πολίτες’. Δεν αντιλέγω, αλλά ρωτώ: είναι η μόνη; Για να μείνουμε στις κυβερνήσεις της κρίσης, θυμάστε τα προεκλογικά συνθήματα του Παπανδρέου Γ’, το 2009; Τις προεκλογικές υποσχέσεις του Σαμαρά και του Βενιζέλου για τους μισθούς και τις συντάξεις, το 2012; Βλέπε το βαθύτερο μοτίβο; Η δημαγωγία και η πολιτική απάτη για την υφαρπαγή της ψήφου των πολιτών, όπως και ο ενδοτισμός των πολιτών στη δημαγωγία και την πολιτική απάτη, ανήκουν, δυστυχώς, στη γονιδιακή κληρονομιά της δημοκρατίας μας. Είναι ένα από τα πολλά κακά που πρέπει να διορθώσουμε.

Πώς; Αντικρίζοντας με διαύγεια τα ιστορικά μοτίβα πολιτικών συμπεριφορών και επιδιώκοντας με σθένος και αυτοπεριορισμό την αλλαγή τους. Η διαμαρτυρία «παραιτηθείτε» δεν ανήκει σε αυτό το είδος αντιπαράθεσης, αλλά αντλεί από ένα από τα βαθύτερα μοτίβα της ελλαδικής πολιτικής ζωής – τον μη σεβασμό κοινώς αποδεκτών κανόνων. Στην Ελλάδα των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, οι δημοκράτες πρέπει να κάνουν δύο όχι πάντοτε, εκ πρώτης όψεως, συμβατά μεταξύ τους πράγματα: και να ασκούν σφοδρή κριτική σε μια εθνολαϊκιστική κυβέρνηση που καταστρέφει τη χώρα ΚΑΙ να σέβονται τους κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού με βάση τους οποίους εκλέγονται οι κυβερνήσεις. Αυτή είναι μια κρίσιμη διαφορά από τους ανελεύθερους εθνολαϊκιστές. Αυτή είναι η «σύνθετη στάση» του φιλελεύθερου δημοκράτη - όχι διάζευξη (‘είτε/είτε’) αλλά η σύζευξη (‘και αυτό και εκείνο’ – και διαμαρτυρία και σεβασμός των κανόνων).

Τα πολιτικά γεγονότα δημιουργούν τη σκιά τους – αντι-γεγονότα. Όπως η μνημονιακή πολιτική ΝΔ-ΠΑΣΟΚ παρήγαγε την «αγανακτισμένη» αντιπολίτευση το 2011-12, έτσι και η μνημονιακή πολιτική ΣΥΡΙΖΑ δημιουργεί σήμερα τους δικούς της «αγανακτισμένους». Μερικοί από αυτούς θα είναι παλαιάς συριζαϊκής κοπής (χυδαίοι και τραμπούκοι), ενώ άλλοι (οι περισσότεροι, ελπίζω) θα εκφράζονται μάλλον με μεσοαστικής κοπής ευπρέπεια. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, εκδηλώνεται η βαθιά δομή της ελλαδικής πολιτικής: η αμφισβήτηση των κανόνων του δημοκρατικού παιχνιδιού (το δικαίωμα μιας δημοκρατικής κυβέρνησης να αποφασίζει). Δεν ξεφεύγει κανείς εύκολα από το βαρυτικό πεδίο της ιστορικής πολιτικής.

Αν οι αντι-εθνολαϊκιστές διέθεταν πολιτική φαντασία δεν θα ζητούσαν αυτό που ζητούσε ο Τσίπρας πριν το 2015 («φύγετε, καταστρέφετε τη χώρα») αλλά θα έκαναν κάτι πιο απαιτητικό. Θα δημιουργούσαν, όπως πρόσφατα οι Πολωνοί δημοκράτες που διαμαρτύρονται για την αντιδημοκρατική-αντιευρωπαϊκή νοοτροπία της προσφάτως εκλεγείσας υπερσυντηρητικής κυβέρνησης σεβόμενοι, όμως, ρητά το αποτέλεσμα των εκλογών, μια Επιτροπή για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας και του Κράτους Δικαίου, η οποία θα διοργάνωνε τακτικά συλλαλητήρια διαμαρτυρίας. Η Κοινωνία χρειάζεται υπεράσπιση έναντι της εξουθενωτικής φορολογίας και της δραματικής επιδείνωσης των δημόσιων αγαθών (ασφάλεια, υγεία, παιδεία). Το Κράτος Δικαίου χρειάζεται επίσης υπεράσπιση από μια φαύλη κυβέρνηση που κομματικοποιεί, ρουσφετολογεί, διαπλέκεται, καταπατά το Σύνταγμα, ελέγχει τους θεσμούς, και διαπερνάται από μια κρυπτο-ολοκληρωτική νοοτροπία στην άσκηση της εξουσίας.

Εν κατακλείδι: αν σε ενδιαφέρει να αντιμετωπίσεις την ελλαδική δυσανεξία στη ρίζα της, αν δηλαδή νοιάζεσαι να αλλάξεις τις βαθιές δομές που παράγουν το βαρυτικό πεδίο της συγκρουσιακής-αντιθεσμικής πολιτικής συμπεριφοράς, τότε κάθε πολιτική στιγμή είναι ευκαιρία να εκδηλώνεις και να εκλεπτύνεις τη διαφορετική πολιτική νοοτροπία σου. Δεν αναβάλλεις την αλλαγή για αύριο, αφού πρώτα ηττηθεί ο «αντίπαλος», αλλά την ξεκινάς σήμερα, γιατί ο αντίπαλος δεν είναι μόνον αυτός που έχεις απέναντί σου αλλά και αυτός που κουβαλάς μέσα σου. Στην αντιθεσμική νοοτροπία δεν απαντάς ομοιοπαθητικά – με αντιθεσμική νοοτροπία.

Ζητείται αυθεντικά νέος πολιτικός λόγος. Η διαμαρτυρία της 15ης Ιουνίου δεν είμαι βέβαιος ότι τον εκφέρει.

Ο κ. Χ.Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick. Συγγραφέας, μεταξύ άλλων, των βιβλίων «Η Τραγωδία των Κοινών» (Ίκαρος), «Αν ο Αριστοτέλης ήταν Διευθύνων Σύμβουλος» (Καστανιώτης) και «Complex Knowledge» (Oxford University Press).