Επιβράδυνση της οικονομικής ανάκαμψης και του παγκόσμιου εμπορίου, άνοδος του πληθωρισμού

Ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ για το σύνολο του 2022 εκτιμάται από το ΔΝΤ ότι έχει επιβραδυνθεί, από 6,0% του 2021 σε 3,2% το 2022 και προβλέπεται σε 2,7% το 2023. Ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ εκτιμάται ότι έχει επιβραδυνθεί τόσο στις προηγμένες όσο και στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, αν και η επιβράδυνση εκτιμάται σημαντικά ηπιότερη στη δεύτερη κατηγορία χωρών.

Στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες σημαντικό ρόλο στην εκτιμώμενη επιβράδυνση διαδραματίζει η Κίνα, το ΑΕΠ της οποίας το 2022 και το 2023 εκτιμάται ότι θα αυξηθεί με το χαμηλότερο ρυθμό των τελευταίων 40 ετών (με εξαίρεση το έτος της πανδημίας), κυρίως λόγω της κρίσης στην αγορά ακινήτων και των περιοριστικών μέτρων για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού.

Η κάμψη της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια του 2022, λόγω των πληθωριστικών πιέσεων, της χειροτέρευσης των χρηματοπιστωτικών συνθηκών και του υψηλού γεωπολιτικού κινδύνου, επιβράδυνε σημαντικά τη μεγέθυνση του διεθνούς εμπορίου. Τα περιοριστικά μέτρα στην Κίνα συρρίκνωσαν τη συνολική ζήτηση και διατήρησαν τα προβλήματα στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες.

Ωστόσο, από τα μέσα του 2022 οι στρεβλώσεις από την πλευρά της προσφοράς περιορίστηκαν, συμβάλλοντας στη μείωση των διεθνών ναύλων. Η ανατίμηση του δολαρίου ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του έτους επιδείνωσε την αναιμική αύξηση του διεθνούς εμπορίου, δεδομένης της συνομολόγησης μεγάλου μέρους των εμπορικών συναλλαγών σε δολάρια και της συνακόλουθης χειροτέρευσης των όρων εμπορίου για τις λοιπές χώρες.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών εκτιμάται ότι έχει αυξηθεί κατά 4,3% το 2022 και προβλέπεται σε 2,5% το 2023, έναντι ισχυρής ανάκαμψης κατά 10,1% το 2021, λόγω της αναμενόμενης επιβράδυνσης της παγκόσμιας οικονομίας.

Ο πληθωρισμός διεθνώς αποδεικνύεται υψηλότερος και πιο παρατεταμένος σε σχέση με τις προβλέψεις, τροφοδοτούμενος τόσο από τις υψηλές και αυξανόμενες τιμές των καυσίμων και των τροφίμων όσο και από την ισχυρή ακόμη, αν και επιβραδυνόμενη, ιδιωτική κατανάλωση.

Τα προβλήματα στις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες, αν και αμβλύνονται, συνεχίζουν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, ενώ το πραγματικό ΑΕΠ στις ΗΠΑ, στη ζώνη του ευρώ και στο Ηνωμένο Βασίλειο εκτιμάται ότι κινήθηκε το 2022 υψηλότερα από το δυνητικό ΑΕΠ, ασκώντας επιπλέον ανοδική πίεση στον πυρήνα του πληθωρισμού. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, ο πληθωρισμός σε παγκόσμιο επίπεδο εκτιμάται σε 8,8% το 2022 και 6,5% το 2023, από 4,7% το 2021.

Οι ενεργειακές επιπτώσεις του συνεχιζόμενου πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, η συρρίκνωση των πραγματικών εισοδημάτων και η αναγκαία συσταλτική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής λόγω της ανόδου του πληθωρισμού σε ιστορικώς υψηλά επίπεδα επιδείνωσαν τις οικονομικές προοπτικές της ευρωζώνης. Η συνεχιζόμενη αβεβαιότητα για την ενεργειακή επάρκεια της Ευρώπης ενίσχυσε τη μεταβλητότητα στις διεθνείς τιμές της ενέργειας, κυρίως του φυσικού αερίου, επιδρώντας αρνητικά στο οικονομικό κλίμα, στη ζήτηση και στις επενδύσεις. Αντίθετα, τα μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής και το ευρωπαϊκό μέσο ανάκαμψης NextGenerationEU στήριξαν την οικονομική δραστηριότητα και τις προοπτικές της απασχόλησης στην ευρωζώνη.

Παράλληλα, η πιο ήπια ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ έναντι της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ οδήγησε αφενός σε πιο ευνοϊκές χρηματοπιστωτικές συνθήκες στην ευρωζώνη και αφετέρου στη σημαντική υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου ΗΠΑ και στην επιδείνωση των όρων εμπορίου της ευρωζώνης.

Σύμφωνα με το βασικό σενάριο των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος (Δεκέμβριος 2022), το πραγματικό ΑΕΠ στην ευρωζώνη εκτιμάται ότι έχει αυξηθεί κατά 3,4% το 2022, έναντι 5,2% το 2021, ενώ για το 2023 η ανάπτυξη προβλέπεται αναιμική 0,5%, εξαιτίας της κάμψης της εγχώριας και της εξωτερικής ζήτησης. Οι εκτιμήσεις αυτές ενσωματώνουν σημαντική ετερογένεια μεταξύ των χωρών-μελών, η οποία οφείλεται σε διαφορές στην έκθεσή τους στο φυσικό αέριο από τη Ρωσία, στο μέγεθος του μεταποιητικού κλάδου, καθώς και στο διαθέσιμο δημοσιονομικό χώρο για τη στήριξη των ευάλωτων οικονομικά ομάδων έναντι της ενεργειακής κρίσης.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022 η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας και των διεθνών εμπορευμάτων, οι περιορισμοί από την πλευρά της προσφοράς, η διατήρηση της εγχώριας ζήτησης σε υψηλά επίπεδα και η στενότητα στην αγορά εργασίας συνέβαλαν στη διαμόρφωση ιστορικά υψηλού πληθωρισμού στην ευρωζώνη. Παρά τις διαδοχικές αυξήσεις του βασικού επιτοκίου της ΕΚΤ, η υποτίμηση του ευρώ ενίσχυσε τις τιμές των εισαγόμενων αγαθών και τις πληθωριστικές πιέσεις.

Τον Δεκέμβριο ο πληθωρισμός στην ευρωζώνη ανήλθε στο 9,2% από 10,1% το Νοέμβριο, 10,6% τον Οκτώβριο του 2022 και 4,9% το Νοέμβριο του 2021. Οι ρυθμοί πληθωρισμού παρουσιάζουν αξιοσημείωτες διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών και κυμαίνονται από 6,7% στην Ισπανία έως 21,4% στην Εσθονία, κυρίως λόγω των διαφορών στις ενεργειακές αγορές και πολιτικές σε εθνικό επίπεδο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος (Δεκέμβριος 2022), ο πληθωρισμός στην ευρωζώνη, μετρούμενος με τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, θα ανέλθει στο 8,4% το 2022 από 2,6% το 2021.

Θα υποχωρήσει σταδιακά στο 6,3% το 2023 και στο 3,4% το 2024, κυρίως εξαιτίας της αρνητικής επίδρασης της βάσης σύγκρισης, της υποχώρησης των διεθνών τιμών της ενέργειας και της μειωμένης εγχώριας ζήτησης.

Θα παραμείνει ωστόσο πάνω από το στόχο της ΕΚΤ (2%), καθώς η μετακύλιση των υψηλών τιμών της ενέργειας στα μη ενεργειακά αγαθά και η αύξηση των ονομαστικών μισθών θα διατηρήσουν τον πληθωρισμό χωρίς την ενέργεια και τα είδη διατροφής σε ιστορικώς υψηλά επίπεδα, στο 3,9% το 2022 και στο 4,2% το 2023, από 1,5% το 2021.

Ο στόχος του 2% για τον πληθωρισμό στην ευρωζώνη αναμένεται, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Ευρωσυστήματος (Δεκέμβριος 2022), να επιτευχθεί στο τέλος του 2025.

Οι τρέχουσες προβλέψεις για την παγκόσμια και την ευρωπαϊκή οικονομία περιβάλλονται από ιδιαίτερα υψηλή αβεβαιότητα και οι κίνδυνοι είναι αυξημένοι. Οι κίνδυνοι για την οικονομική ανάπτυξη και τον πληθωρισμό συνδέονται με μια σειρά από αρνητικά ενδεχόμενα, όπως τυχόν κλιμάκωση του πολέμου στην Ουκρανία ή εξάπλωση των γεωπολιτικών εντάσεων, οι συνεχιζόμενες πανδημικές επιπτώσεις στην Κίνα, τυχόν νέος γύρος αυξήσεων των διεθνών τιμών της ενέργειας και των τροφίμων και ενδεχόμενη ανεπάρκεια του εφοδιασμού με βασικά εμπορεύματα και επισιτιστική κρίση σε αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Επιπρόσθετα, οι αυστηρότερες χρηματοπιστωτικές συνθήκες, καθώς και η ταχύτητα ομαλοποίησης της νομισματικής πολιτικής και οι διαφορές σε αυτήν μεταξύ μεγάλων οικονομιών, παραμένουν κεντρικό ζήτημα.

Η υπερβολική αύξηση των βασικών επιτοκίων, ως αποτέλεσμα σχετικά απαισιόδοξων προβλέψεων για τον πληθωρισμό και σχετικά αισιόδοξων προβλέψεων για την οικονομική ανάπτυξη, μπορεί να αποδειχθεί εξίσου εσφαλμένη με την καθυστερημένη αντίδραση των νομισματικών αρχών βάσει των αρχικών αισιόδοξων προβλέψεων για τον πληθωρισμό.

Παράλληλα, η ενεργειακή κρίση και η ανάγκη στήριξης των περισσότερο ευάλωτων νοικοκυριών και επιχειρήσεων απέδειξε για μια ακόμη φορά τη μεγάλη σημασία της άσκησης αντικυκλικής δημοσιονομικής πολιτικής ώστε στην ανοδική φάση του οικονομικού κύκλου να δημιουργούνται τα αναγκαία αποθέματα ασφαλείας και το δημοσιονομικό περιθώριο που θα επιτρέπουν την άσκηση διακριτικής δημοσιονομικής πολιτικής σε έκτακτες συγκυρίες.

Όσον αφορά την ΕΕ, ο σχεδιασμός ενός συνεκτικού μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού πλαισίου κρίνεται απαραίτητος σε μια εποχή με αυξημένες αβεβαιότητες. Υπό αυτό το πρίσμα, η εισαγωγή νέων αναθεωρημένων δημοσιονομικών κανόνων στην ευρωζώνη θα δώσει ένα ξεκάθαρο μήνυμα ευθυγράμμισης των οικονομικών πολιτικών με σαφείς στόχους δημοσιονομικής βιωσιμότητας.