Γιατί κάνουμε body shaming; Η αβάσταχτη ελαφρότητα του «φαίνεσθαι»

Δεν βλέπω χέρια. Το φαντάστηκα, χαίρομαι που έχω τίμιους αναγνώστες. Και φυσικά δεν εξαιρώ τον εαυτό μου, είναι και η συντάκτης σας τίμια.

Οπότε πάμε παρακάτω κι ας βάλουμε πρώτα ένα ερώτημα όλοι στους εαυτούς μας:

Γιατί το κάνουμε; Ακόμη και όσοι έχουμε απόλυτα εμπεδωμένο μέσα μας ότι είναι ΛΑΘΟΣ, πάρα πολύ λάθος να στοχοποιείς, να κρίνεις και να «καρφώνεις» κάποιον μόνο και μόνο επειδή δεν συμβαδίζει με τα κοινά αισθητικά πρότυπα;

Ο θαυμαστός κόσμος της επιφανειακότητας

Η πολυτραγουδισμένη και πολύ υψηλά εκτιμημένη «αισθητική» δεν είναι κάτι νέο, ούτε εφεύρεση του πολιτισμένου κόσμου μας, αισθητικά πρότυπα έχουν οι πάντες, από γενέσεως του είδους έως σήμερα, από τη Νέα Υόρκη ως την Παπούα Νέα Γουινέα.

Τα πρότυπα αυτά ποικίλουν και συχνά είναι αντικρουόμενα μεταξύ τους, αν και η ιστορία έχει δείξει ότι τελικά αλληλεπιδούν: Μπορεί στην εποχή μας να θέλουμε τις γυναίκες με αρνητικό δείκτη λίπους (πλήν των σημείων «ειδικού ενδιαφέροντος»), όμως συνεχίζουμε να θαυμάζουμε το αναγεννησιακό πληθωρικό μοντέλο, με την προϋπόθεση να συνοδεύεται από κόκκινα μαλλιά και λευκή επιδερμίδα.

Εν ολίγοις, αν είσαι λευκή κοκκινομάλλα μπορείς να έχεις γοφούς, αν είσαι ξανθιά ή μελαχρινή πρέπει να είσαι στέκα του μπιλιάρδου, επειδή έτσι ξύπνησε μια μέρα ο Ρενουάρ.

Και μπορεί να μας φαίνεται γενικώς απεχθές ότι σε κάποιες φυλές οι άνθρωποι τρυπάνε με καλάμια ή κόκκαλα των εχθρών (που προηγουμένως έφαγαν) τις μύτες τους, όμως το piercing και τα τράιμπαλ τατουάζ είναι αυτήν τη στιγμή η Νο1 αισθητική των εφήβων που τρυπάνε ό,τι σημείο τρυπιέται και μερικά ακόμη που ούτε φαντάζεσαι ότι υπάρχουν στο σώμα σου.

Η κοινώς αποδεκτή αισθητική καθόριζε πάντα τις κοινωνίες, ας μην κοροϊδευόμαστε, δεν είμαστε ο μοναδικός τραγικά επιφανειακός πολιτισμός στην ανθρώπινη ιστορία. Και τις καθόριζε ακριβώς με τους ίδιους τρόπους όπως σήμερα, απλά κάπως πιο κραυγαλέα:

Αν ήσουν όμορφη και με οικογενειακή περιουσία και όχι ιδιαίτερα «φωνακλού» με τα όσα είχες μέσα στο κεφάλι σου, πάντα είχες μεγαλύτερες πιθανότητες να βρεις καλό γαμπρό. Ditto σήμερα, κατά κανόνα.

Το να συμβαδίζεις, συνεπώς, με τα κοινώς αποδεκτά πρότυπα ομορφιάς -και όχι μόνο- δεν ήταν απλώς θέμα αισθητικής, ήταν και εν πολλοίς παραμένει θέμα επιβίωσης και επικράτησης.

Είναι μικρό το κακό αν πεις μια γυναίκα «χαζούλα», δεν θ' ανοίξει μύτη και δεν θα παρεξηγηθεί και κανείς στο περιβάλλον της, μάλλον θα γελάσουν. Αν την πεις «χοντρή», όμως, την τελείωσες. Διότι οι «χαζές», αυθεντικά ή προσποιητά- επιβιώνουν και ενίοτε θριαμβεύουν· οι χοντρές όχι.

Τόσο απλά...

Το μάρκετινγκ αγαπάει τους «όμορφους»

Για τους άντρες είναι λίγο πιο σύνθετο το ζήτημα ιστορικά: Στην Αρχαία Αθήνα, για παράδειγμα, δεν είχε καμία σημασία αν ο τάδε δάσκαλος/φιλόσοφος/έμπορος, είχε μια κοιλιά μέχρι τα Σπάτα - που συνήθως είχαν.

Πάντα ο άντρας με εξουσία και δύναμη δεν είχε καμία σημασία αν ήταν ψηλός, κοντός, όμορφος ή τέρας. Τουναντίον, το πάχος, το άφημα, η απαξίωση στην εμφάνιση ήταν συνώνυμο της εξουσίας και της δύναμης: Είμαι ισχυρός, άρα δεν έχει σημασία πώς είμαι.

Όλα αυτά άλλαξαν στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα και άλλαξαν με λόγο: Οι άντρες ήταν εκείνος ο τεράστιος και ανεξερεύνητος ωκεανός πιθανών πελατών για καλλυντικά, ιταλικά ρούχα ραμμένα για αρχαίους Κούρους με ανορεξία, ινστιτούτα αισθητικής και γυμναστήρια. Ατελείωτα γυμναστήρια.

Και σπορ φυσικά, ατελείωτα σπορ επίσης, όχι απ' αυτά που πας και διαγωνίζεσαι, αλλά απ' αυτά που χρειάζεσαι πανάκριβο εξοπλισμό για να είσαι όχι μόνο fit αλλά και trendy.

Αυτό γιγαντώθηκε στα τέλη του 20ου αιώνα και στις αρχές του 21ου, όταν ο lifestyle Τύπος και το lifestyle γενικότερα συνδύασε με μαγικό τρόπο την αισθητική με το χρήμα: Πρέπει να είσαι έτσι. Ακριβώς έτσι. Και για να γίνεις ακριβώς έτσι, θα κάνεις ακριβώς αυτά και θα αγοράσεις ακριβώς εκείνα.

Οι καημένοι οι άντρες που επί αιώνες καθόριζαν το αισθητικό πρότυπο, ξαφνικά έπεσαν θύματα της ίδιας τους της παγίδας, κάτι που συμβαίνει συχνά στο κυνήγι αν δεν προσέχεις πολύ.

Όσο για τις γυναίκες, αυτές βυθίστηκαν εντελώς πλέον στα «πρέπει να είσαι έτσι», με συνέπεια τη γιγάντωση μιας σειράς ψυχολογικών θεμάτων και διαταραχών· νευρικές ανορεξίες, διατροφικές διαταραχές, αυτοκτονίες εφήβων, αυτοπεποίθηση «πάτος» επειδή κάποιος στο σχολείο είπε ότι έχω μερικά παραπάνω γραμμάρια στο λοβό του αυτιού.

Κανείς δεν μπήκε εκείνην την περίοδο στον κόπο να σκεφτεί ότι η δημιουργία και η ανηλεής προώθηση τέτοιων προτύπων έκανε κακό στους ανθρώπους, ότι θα μπορούσε έως και να τους σκοτώσει.

Ή, και να το σκέφτηκε κάποιος, το θεώρησε δευτερεύον. Η αγορά να είναι καλά, οι άνθρωποι είναι απλώς αγοραστικές μονάδες, αν χάσουμε και λίγες μικρό το κακό.

Και φτάνουμε στο σήμερα

Αφού ο δυτικός κόσμος έφαγε στο μεταξύ μερικές όμορφες σφαλιάρες, οικονομική κρίση, κόντρα οικονομική κρίση, πανδημία, κρίση αξιών και βεβαιοτήτων και καπάκι άλλη μια οικονομική κρίση, φάνηκε να συνέρχεται λίγο από τη μανία με το φαίνεσθαι.

Φάνηκε. Δεν συνήλθε. Μάλλον το αντίθετο.

Διότι όλα τα παραπάνω δημιούργησαν με τη σειρά τους κάτι ακόμη: Άνοιξε και πάλι την κοινωνική και οικονομική ψαλίδα, με συνέπεια η εμφάνιση να αποτελεί δείκτη ευημερίας. Και άρα επιτυχίας. Και άρα, ανωτερότητας.

Αν είσαι απεριποίητος, είσαι πλέμπα. Αν είσαι «όπως πρέπει», στα κιλά που πρέπει, όσο γυμνασμένος πρέπει, με τα ρούχα που πρέπει, έχεις λεφτά και είσαι προνομιούχος. Διότι γυμναστήρια, καλή διατροφή και περιποίηση απαιτούν χρήματα, ο σολωμός κάνει καλό αλλά κάνει και 25 ευρώ το κιλό πλέον. Και με σκέτες φακές δεν έκανε ποτέ κανείς κορμάρα, πιστέψτε με.

Γιατί κάνουμε, λοιπόν bodyshaming; Γιατί αξιολογούμε τους ανθρώπους με βάση το σωματότυπό τους, τα κιλά τους, τις διαστάσεις τους, τις αναλογιες και την «αισθητική» τους;

Επειδή αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε ανώτεροί τους. Και μάλιστα με έναν τρόπο που δεν χρειάζεται ιδιαίτερο κόπο. Πλέον αρκούν τα χρήματα.

Δεν έχει καμία σημασία αν οι άνθρωποι αυτοί είναι πιο ευφυείς, πιο αξιόλογοι, πιο σκεπτόμενοι, πιο ικανοί από μας. Όλα αυτά, εξάλλου, οφείλουν να τα αποδείξουν -όπως κι εμείς απέναντί τους-, δεν είναι τόσο προφανή. Είναι, συνεπώς, πολύ εύκολο να τους «χτυπήσουμε» σε αυτό που είναι ορατό διά γυμνού οφθαλμού.

Τι έχουμε κάνει στην πραγματικότητα; Έχουμε στήσει έναν κόσμο sur mesure, με συγκεκριμένα μέτρα -κυριολεκτικά και μεταφορικά. Όποιος εκφεύγει των μέτρων αυτών είναι αυτομάτως ένα χορταστικό θύμα μπούλινγκ, διότι μπούλινγκ είναι το bodyshaming και μάλιστα του αισχίστου είδους. Κι αν σε κοροϊδεύει κάποιος επειδή είσαι χοντρός/η πες οκ, μπορείς να το αλλάξεις. Αν σε κοροϊδεύει επειδή είσαι κοντός, τι ακριβώς μπορείς να κάνεις;

Να αγνοήσεις είναι η σωστή απάντηση, αλλά όχι, δεν είναι τόσο απλό ούτε και εύκολο...

Όμως πλέον ο κόσμος δεν είναι ίδιος

Η γοητεία της κάθε είδους προφανέστατης «αριστείας», εμφανισιακής ή και τυπικών προσόντων παραμένει και προβάλλεται από μια συγκεκριμένη (μικρή) μερίδα της κοινωνίας στο φουλ, διότι αυτό τη βολεύει. Είναι η νέα φεουδαρχία, αυτή στην οποία βασικό περιουσιακό σου στοιχείο είναι η εικόνα του εαυτού σου και πώς ηον προβάλλεις και την «πουλάς».

Επτάμισυ δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο μας, όμως, που οι περισσότεροι δεν έχουν την ευχέρεια να είναι «άριστοι», «πανέμορφοι», «τέλειοι», αρχίζουν και αντιλαμβάνονται το αυτονόητο. Δεν χρειάζεται να είσαι «άριστος», «πανέμορφος», «τέλειος». Είναι ένα μοντέλο που πεθαίνει αυτό και γι αυτό κρατάει «Θερμοπύλες» με νύχια και δόντια, μην και χάσει τα πρωτεία. Είναι μια αυτοκρατορία χτισμένη στα σαθρά πόδια των φίλτρων στα σόσιαλ, θα με θυμηθείτε κάποια μέρα, είναι το κύκνειο άσμα της επιφανειακότητας όλα αυτά.

Τα φίλτρα κάποια στογμή τελειώνουν και μένει η αλήθεια. Πόσο άνθρωπος είσαι; Με ενσυναίσθηση, κατανόηση και βαθιά σκέψη;

Όταν αφαιρέσεις το περιτύλιγμα, πόση ουσία μένει;

Στο επόμενο βήμα της ανθρωπότητας, το οποίο έρχεται ταχύτατα, δεν θα έχει καμία σημασία πόσα κιλά ζυγίζεις. Το μόνο που θα έχει σημασία είναι αυτό που βλέπετε στην κεντρική φωτογραφία, και σίγουρα απορήσατε τι σχέση έχει με το body shaming. Και όσα θαυμαστά και υπέροχα κάνει.

Η ψυχή μας· ως είδος και ως άτομα που το απαρτίζουν: Οι συνάψεις του μυαλού μας και βασικά πώς τις χρησιμοποιούμε.

Αν τις χρησιμοποιείς για να βλέπεις και να κρίνεις τις διαστάσεις ενός ανθρώπου, είναι περίπου σαν να έχεις στα χέρια σου το James Webb και να το χρησιμοποιείς για να κοιτάς την κοπέλα στο απέναντι μπαλκόνι την ώρα που γδύνεται.

Αλλιώς, μπορείς να δεις μ' αυτό το σύμπαν. Επιλογή σου.