Ο Πολιτισμός της Επικοινωνίας και η ελευθερία των ΜΜΕ

Συνακολούθως είναι και η ελευθεροτυπία, με σαφή τα όρια που αφήνουν απ’ έξω τη χειραγώγηση, την προπαγάνδα, την παρεμπόδιση του δικαίου και της λειτουργίας της έννομης τάξης, την προσβολή της ατομικής και συλλογικής αξιοπρέπειας αλλά και του ελεύθερου συλλογισμού, καθώς και κάθε αήθη γραπτή απόπειρα εξόντωσης ανθρώπων και μηδενισμού κοινωνικών αξιών. Τα γραπτά μνημεία μένουν. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, στη σύγχρονη εποχή του ανεξίτηλου ψηφιακού ίχνους.

Στις δημοκρατικές κοινωνίες της ελεύθερης διακίνησης ιδεών τα όρια αυτά μπαίνουν από την ηθική της κοινωνικής ευημερίας και δικαιοσύνης, που συνδέονται και με την πλουραλιστικά ισορροπημένη (επί ίσοις όροις) και συμμετρική δυναμική των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και έκφρασης - με έμφαση στην αντικειμενική πληροφόρηση των πολιτών (εδώ, “παίζουν” ολονένα και πιο επιδραστικά και τα κοινωνικά δίκτυα, όπου «ζει» και κάθε προσωπικός λογαριασμός: αυτό ας μη διαφεύγει της προσοχής μας για την ατομική ευθύνη κάθε πολίτη, που λειτουργεί πολλαπλασιαστικά στη διακίνηση της πληροφορίας).

Μελαγχολία και προβληματισμό γεννάνε, λοιπόν, τα ευρήματα των Reporters Sans Frontieres (ανακοίνωση 3/5/22) σύμφωνα με τα οποία, παγκοσμίως, στην κατάταξη της ελευθεροτυπίας η Ελλάδα έχει υποχωρήσει στην 108η θέση μεταξύ 180 χωρών. Και ειδικότερα: 128η στον δείκτη ασφάλειας, 113η στον οικονομικό δείκτη, 103η στον κοινωνικό δείκτη, 72η στον πολιτικό δείκτη, 70η στον νομικό δείκτη. Εύλογα ερωτήματα προκύπτουν, για τη χώρα μας, όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο ασκείται και ελέγχεται η ενημέρωση, σχετικά με την αποστολή και την επιτέλεση του σκοπού της:

- Οι προβλέψεις του νομικού πλαισίου για τη λειτουργία των ΜΜΕ συνάδουν με την ελευθεροτυπία ενός υψηλότερου πολιτισμικού επιπέδου, στη βάση των αρχών μιας δημοκρατικής κοινωνίας;

- Πόσο «αθώα» απέναντι στην ελευθεροτυπία είναι η νέα νομοθεσία για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων;

- Στο πλαίσιο προστασίας της ελεύθερης δημοσιογραφίας, πώς αντιμετωπίζονται οι θεράποντές της ως υπεύθυνοι επαγγελματίες, τόσο ως προς τα δικαιώματα όσο και ως προς τις υποχρεώσεις και ποιό είναι το περιθώριο εκφοβισμού-περιορισμού τους μέσω διαδικασιών δίωξης για τα γραφόμενα;

- Οι ενασχολούμενοι με τη δημόσια ενημέρωση επιχειρηματίες ποιές άλλες δραστηριότητες έχουν ή υποστηρίζουν, που ευνοούνται από την εκ μέρους τους κατοχή ΜΜΕ (το ερώτημα αφορά στα φίλτρα και τις επιλογές ενημέρωσης που επηρεάζουν συνθήκες ανταγωνισμού, επιδρούν στα θεσμικά κέντρα διακυβέρνησης, κατευθύνουν την κοινή γνώμη κ.λπ.);

- Το ζύγι και τα όρια (ποιοτικά αλλά και ποσοτικά) ανάμεσα στην πληροφορία ενημέρωσης, την είδηση, την άποψη από τη μια πλευρά και την εξαργυρούμενη δημοσιοποίηση και προβολή από την άλλη, πόσο σαφή και διακριτά -για την αναγνώριση του χαρακτήρα της πληροφορίας- είναι; (π.χ. χωρεί μια συγκεκαλυμμένη καμπάνια για κάποιο brand με μορφή είδησης μέσα στη ροή ενός ειδησεογραφικού δελτίου από τον ίδιο παρουσιαστή, όπως π.χ. δράσεων “εταιρικής κοινωνικής εθύνης”;)

- Κατά πόσο επισημαίνεται από ανεξάρτητους μηχανισμούς ελέγχου η κρίσιμη απόσταση ανάμεσα στην τεκμηριωμένη αντικειμενικότητα, την υποκειμενικότητα και το αναληθές στην πληροφορία που φθάνει στους απολήπτες;

Σε όλα αυτά -και σε άλλες ενδεχομένως παραμέτρους- για τον Πολιτισμό της Επικοινωνίας και τη σύνδεσή του με την ελευθερία του Τύπου ας συνεκτιμάται και η γλώσσα της δημοσιογραφίας, ως ποιοτικό γνώρισμα, εφ’ όσον αντανακλά και την ποιότητα της δημοσιογραφικής σκέψης και έκφρασης. Το πώς θα διατυπωθεί μια συγκεκριμένη θέση μπορεί να έχει εύρος κλιμάκωσης της πολιτισμικής αξίας των γλωσσικών σημείων για το ίδιο θέμα: από την εξύβριση μέχρι την επιχειρηματολογία αντίθεσης-διαφωνίας (αν μιλούμε για αντιπαράθεση) και από τη γλοιώδη κολακεία μέχρι την ευπρεπή προσυπογραφή (προκειμένου για συμφωνία απόψεων).

* Γιάννης Ρούντος: Public Affairs & Relations, Communication Strategy, Business Ethics & Human Values, Social Responsibility & Sustainability Expert. Επικεφαλής του τομέα των Εταιρικών Υποθέσεων, εξωτερικής Επικοινωνίας και Υπευθυνότητας – Βιώσιμης Ανάπτυξης της INTERAMERICAN έως τον Ιανουάριο του 2022.