Ουκρανία: Σύντομα η Συρία της Ευρώπης;
Ανανεώθηκε:
Έχουν ειπωθεί πάρα πολλά τις τελευταίες ημέρες για την κατάσταση στην Ουκρανία, με δύο σαφώς αντικρουόμενες λογικές να διαφαίνονται πίσω από τα σχόλια. Η μια λογική εκφράζει έναν αυθόρμητο αντιαμερικανισμό, ίσως των παλιότερων από εμάς, λόγω αναφορών στην πρόσφατη ελληνική ιστορία και το ρόλο των «Αγγλο-Αμερικανών», από τον εμφύλιο και τη δικτατορία μέχρι στρατιωτικές επεμβάσεις τους στο Βιετνάμ, το Ιράκ, τη Λιβύη, τη Συρία, τη Λατινική Αμερική και αλλού.
Όσοι/ες ενστερνίζονται αυτή τη λογική βλέπουν τη Ρωσική επίθεση και εισβολή στην Ουκρανία ως εν γένει δικαιολογημένη, και αφήνονται να πειστούν από τα επιχειρήματα περί αμυντικής επιχείρησης της Ρωσίας για να προστατεύσει τους ρωσόφωνους του Ντονμπάς και να αποφύγει την περικύκλωση από το ΝΑΤΟ. Βέβαια, για τα ελληνικά δεδομένα αυτό θα μπορούσε να δικαιολογήσει και την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο και άλλες σχετικές απειλές από το καθεστώς της γείτονας, αλλά «άλλο το ένα κι άλλο το άλλο», δεν είμαστε ούτε οι πρώτοι ούτε οι τελευταίοι με δύο μέτρα και δύο σταθμά.
Η άλλη λογική είναι πιο προσανατολισμένη προς τις αρχές της Δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας και των αξιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όσοι/ες την ενστερνίζονται βλέπουν τη ρωσική εισβολή ως μιαν ακόμα έκφραση του απολυταρχισμού του Ρωσικού καθεστώτος και προσπάθεια υποταγής των περί την Ρωσία λαών σε μια αναβιωμένη Ρωσική / Σοβιετική Αυτοκρατορία. Αυτή η πλευρά καλεί για παραδειγματική τιμωρία της Ρωσίας και σταμάτημα των επιθετικών ενεργειών της, αν όχι με κατ’ ευθείαν στρατιωτική αντιπαράθεση τουλάχιστον με αυστηρότατες κυρώσεις και παροχή εξοπλισμού στον Ουκρανικό Στρατό.
Η λογική αυτή βέβαια προϋποθέτει και μια ενωμένη και συνεπή Δύση, που δεν είναι βέβαια η πραγματικότητα, καθώς υπάρχουν σημαντικές διαφορές συμφερόντων μεταξύ χωρών όπως οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία, οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλτικής, η Γερμανία και η Γαλλία, για να δούμε τρεις σημαντικές ομαδοποιήσεις. Και φυσικά η αδυναμία της ΕΕ να αρθρώσει ανεξάρτητο λόγο με πειθώ και πυγμή σε θέματα διεθνούς πολιτικής και άμυνας δεν μπορεί παρά να προκαλεί ιδιαίτερη απογοήτευση σε αυτή την πλευρά.
Προσωπικά καταλαβαίνω και τις δύο λογικές, καθώς πιστεύω ότι η κάθε μια τους έχει την ιστορική και πολιτισμική αν όχι νομιμοποίηση τουλάχιστον εξήγησή της. Μπορεί να είναι σωστές και οι δύο ταυτόχρονα; Πιστεύω πως ναι, γιατί και στη Δύση και στη Ρωσία υπάρχουν πολλαπλά κίνητρα, ομάδες και αφηγήματα που χρησιμοποιούνται για να δικαιολογηθούν πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις. Το ότι αυτά τα αφηγήματα επίσης χρησιμοποιούνται και για προώθηση οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων, και εθνικών, προσωπικών και ολιγαρχικών «ναρκισσισμών» είναι δυστυχώς αναπόφευκτο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης και δεν πρέπει να μας παραξενεύει. Πρέπει όμως να μας θυμίζει ότι κανένα αφήγημα και λογική, παρά τα δίκαιά τους, δεν μπορούν να τελικά να δικαιολογηθούν όταν υπάρχει προσφυγή στη βία, στη συστηματική καταστροφή ανθρώπινων ζωών και υποδομών, και στην εκκίνηση μιας περιπέτειας που θα μπορούσε να καταλήξει ακόμα και σε νέο παγκόσμιο πόλεμο και πυρηνική αναμέτρηση.
Η ευθύνη της Ρωσίας είναι η πιο άμεση τη στιγμή αυτή και οι πιθανές συνέπειες βαρύνουν τον Πρόεδρο Πούτιν και την ηγετική ομάδα του σε βαθμό Δικαστηρίου Νυρεμβέργης για το τί θα προκύψει. Η Δύση βέβαια δεν έχει βοηθήσει, αλλά έχει αντιθέτως προκαλέσει με την πλήρη διεκδίκηση της Ουκρανίας και την επέκταση του ΝΑΤΟ μέχρι τα ρωσικά σύνορα. Τελικά όμως πιο «στριμωγμένη» είναι η Ρωσία, με την επιθετικότητά της να προδίδει και σχετική αδυναμία επιρροής στις εξελίξεις με διαφορετικό τρόπο. Τελικά μπορεί να είναι θεωρία ως ένα βαθμό, αλλά η ελευθερία και η δημοκρατία που ακόμα έχουμε στη Δύση, αν και υπό την πίεση αυξανόμενων οικονομικών ανισοτήτων, ολιγαρχικών τάσεων, εθνικιστικών και άλλων ανησυχιών, είναι πιο ελκυστικό μοντέλο για τον άνθρωπο, στην περίπτωση αυτή τους πολίτες της Ουκρανίας, παρά το απολυταρχικό μοντέλο της «μητέρας πατρίδας» που το εκφράζει ένας, άντρας φυσικά, πεφωτισμένος και αλάθητος ηγέτης.
Σε κάθε περίπτωση, οι συνέπειες της ρωσικής εισβολής αρχίζουν να φαίνονται και δεν θα είναι αμελητέες. Οι πρόσφυγες έχουν αρχίσει να φεύγουν από την Ουκρανία κατά χιλιάδες, κατευθυνόμενοι κάποιοι ρωσόφωνοι προς τη Ρωσία αλλά μάλλον οι περισσότεροι προς τη Δύση μέσω Πολωνίας.
Καθώς περιμένουμε να πέσει το Κίεβο και πώς θα χειριστεί η Ρωσία το θέμα της κεντρικής κυβέρνησης της Ουκρανίας, το «αντάρτικο» που πριν περιοριζόταν κυρίως στις αυτονομηθείσες περιοχές του Ντονμπάς έχει αρχίσει να γενικεύεται. Και φυσικά η Δύση θα ευνοήσει το αντιρωσικό αντάρτικο, με εξοπλισμό όπως φορητοί πύραυλοι κατά αρμάτων και ελικοπτέρων, για να προκαλέσει απώλειες στο ρωσικό στρατό και να φθείρει την ηγεσία της Ρωσίας, πέραν των αυστηρών κυρώσεων που έχει επιβάλει.
Οπότε οι εικόνες με τις περιορισμένες προς το παρόν καταστροφές κτιρίων κατοικιών στο Κίεβο περιμένετε να γενικευθούν και κάποιες γειτονιές και πόλεις της Ουκρανίας να θυμίζουν σε κάποιους μήνες κατεστραμμένες πόλεις της Συρίας. Χωρίς να υποβαθμίζουμε τον πόνο και την καταστροφή που βιώνουν οι συνάνθρωποί μας στη Συρία, αυτό θα είναι ακόμα πιο σοκαριστικό για εμάς, καθώς θα συμβαίνει στη μέση της Ευρωπαϊκής ηπείρου.
Πώς μπορεί να αποτραπεί κάτι τέτοιο, καθώς και η ενδυνάμωση ακραίων στοιχείων, φιλορωσικών και φιλοδυτικών, τελικά όλων επικίνδυνων και καταστροφικών για την Ουκρανία, τη Ρωσία και την ΕΕ/Δύση; Ποτέ δεν είναι αργά για διπλωματία και υποχωρήσεις, αν υπάρχει στοιχειώδης αίσθηση καθήκοντος προς τους «δικούς μας ανθρώπους» και την ανθρωπότητα, και πίεση προς και από όλες τις πλευρές. Ναι λοιπόν στις πορείες κατά του πολέμου στην Ουκρανία, ναι στην επιστροφή στη διπλωματία και την ειρηνική επίλυση των διαφορών, ναι σε αμοιβαίες διαβεβαιώσεις για ασφάλεια, ναι στην αυτοδιάθεση των λαών, αλλά πάνω από όλα ναι στο δικαίωμα στη ζωή και στην αξιοπρεπή διαβίωση σε συνθήκες ελευθερίας και ισονομίας του κάθε ατόμου.
*Ο Δρ. Γιώργος Κωστάκος είναι μέλος του Πανελλαδικού Συμβουλίου των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ, εκτελεστικός διευθυντής του FOGGS – Foundation for Global Governance and Sustainability με βάση τις Βρυξέλλες και πρώην στέλεχος της Γραμματείας του ΟΗΕ, με εξειδίκευση σε θέματα διεθνών σχέσεων, ειρηνικής επίλυσης διαφορών, κλιματικής αλλαγής και βιωσιμότητας.