Σουδάν: Μεταξύ στρατοκρατίας και μεταρρύθμισης
Ανανεώθηκε:
«Άλλο ένα πραξικόπημα» ήταν η αντίδραση εκείνων που παρακολουθούν τις εξελίξεις στην χώρα του Άνω Νείλου, όταν πληροφορήθηκαν το κίνημα του Στρατάρχη Αμπντ αλ-Φάταχ Μπορχάν εναντίον του Πρωθυπουργού Αμπντάλα Χάμντοκ τον περασμένο Οκτώβριο. Τον Σεπτέμβριο είχε προηγηθεί άλλη μια απόπειρα πραξικοπήματος, αποτυχημένη, εναντίον του Χάμντοκ. Τότε είχε αποδοθεί σε υποστηρικτές του έκπτωτου δικτάτορα Ομάρ Μπασίρ. Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά.
Για λόγους πρακτικούς ο ρους του Νείλου πάντοτε ένωνε τις περιοχές του Άνω και Κάτω Νείλου. Η ναπολεόντειος κατάκτηση της Αιγύπτου ήταν μεν σύντομη σε σχέση με την αυτοπρόσωπη παρουσία των Γάλλων, αλλά άφησε ανεξίτηλη την παρουσία της στα πολιτικά πράγματα της χώρας του Κάτω Νείλου, δημιουργώντας δομές φιλοδυτικού βαθέως κράτους, δομές κυρίαρχες έως σήμερα. Το εν λόγω παρασκηνιακό κατεστημένο έχει ως κύριο όχημα επιβολής τον στρατό.
Σταδιακά οι δομές αυτές επεκτάθηκαν από την Αίγυπτο του Κάτω Νείλου στο Σουδάν του Άνω Νείλου με την Αίγυπτο να ασκεί επιρροή στο Σουδάν, όπως κι αργότερα στον 20ο αιώνα η Σαουδική Αραβία.
Στόχος του εν λόγω ετερόφωτου στρατοκρατικού συστήματος ήταν ο παραγκωνισμός του πολιτικού Ισλάμ κι ο πολιτικός κατακερματισμός στην Ερυθρά Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο με επίκεντρο, πάντοτε, το Παλαιστινιακό Ζήτημα και τον έλεγχο των εμπορικών οδών μέσω Άντεν και Σουέζ.
Στο Σουδάν το ισλαμιστικό Κίνημα του Μάχντι (1881-1899) αμφισβήτησε στην πράξη την φιλοδυτική εξουσία της δυναστείας του Μοχάμμαντ Άλι και των Βρετανών, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Κατόπιν οι στρατιωτικές δικτατορίες διαδέχονται η μια την άλλη με διάφορες μορφές.
Από το 2019, με την πτώση του επί τριάντα χρόνια στρατοκράτη Ομάρ Μπασίρ, ξεκίνησε στο πολύπαθο, λόγω εμφυλίου στα νότια (Νότιο Σουδάν) και δυτικά (Νταρφούρ) Σουδάν μια προσπάθεια πολιτικής μεταρρύθμισης με στόχο το εκδημοκρατισμό της χώρας, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι παραγκωνισμένοι από την Δύση, αλλά δημοφιλείς στους Σουδανούς, ισλαμιστές.
Το δημιουργηθέν Μεταβατικό Πολιτικό Συμβούλιο ανέλαβε για τέσσερα χρόνια να δημιουργήσει την προεργασία για τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Το Συμβούλιο αποτελείται από στρατιωτικούς με επικεφαλής τον Στρατηγό Μπορχάν και φιλελεύθερους πολιτικούς με επικεφαλής τον Πρωθυπουργό Χάμντοκ. Στην πορεία εκδημοκρατικοποίησης, ο φιλελεύθερος Πρωθυπουργός Χάμντοκ αμφισβήτησε την κυριαρχία του Στρατάρχη Μπορχάν, ο οποίος είναι πολιτικός θαυμαστής του συνονόματού του Αιγύπτιου στρατάρχη Σίσι.
Η αντίδραση του Μπορχάν ήταν το πραξικόπημα του Οκτωβρίου, ένα πραξικόπημα το οποίο υπενθύμισε στον Χάμντοκ και τους άλλους φιλελεύθερους Σουδανούς ότι ο στρατός θα συνεχίσει να αποτελεί την ραχοκοκαλιά του βαθέως κράτους στο Σουδάν, όποια δημοκρατική μεταρρύθμιση κι αν υπάρξει. Κατόπιν η επαναφορά του ανίσχυρου Χάμντοκ στην πρωθυπουργία από τον πανίσχυρο Μπορχάν έπληξε το κύρος του Χάμντοκ και γκρέμισε τις προσπάθειες που είχαν δομήσει οι δημοκρατικές δυνάμεις στο Σουδάν την διετία 2019-2021 με αποτέλεσμα να πέσει ταφόπλακα προς όποια ελπίδα για ουσιαστικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις είχαν κάποιοι στο Σουδάν και την Δύση.
Έναν αιώνα και πλέον μετά, με την κληρονομιά του ισλαμιστή Μάχντι να μένει ανεξίτηλη στην λαϊκή συνείδηση των Σουδανών, ίσως η πραγματική ανησυχία του Μπορχάν και των υποστηρικτών του στην Δύση, την Ερυθρά Θάλασσα και την Αν. Μεσόγειο να είναι η επιστροφή του πάντοτε δημοφιλούς πολιτικού Ισλάμ στα πολιτικά πράγματα του Σουδάν.
* Ο Δρ. Ευάγγελος Βενέτης είναι ειδικός σε θέματα Ισλάμ και Μέσης Ανατολής