Τα άκαμπτα σώματα του Κώστα Σαχπάζη

Το έργο τέχνης έχει ιδιότητες τις οποίες δεν θα μπορούσε να έχει κανένα υλικό αντικείμενο. “Λέμε για τον Άγιο Γεώργιο [Ντονατέλλο] ότι είναι ολοζώντανος (κατά τον Βαζάρι), ωστόσο ο μαρμάρινος όγκος είναι άψυχος. Κατά συνέπεια ο Άγιος Γεώργιος δεν μπορεί να είναι αυτός ο μαρμάρινος όγκος”.

Ο Κώστας Σαχπάζης, με την έκθεσή του “Every rigid body”(Γκαλερί Bernier/Eliades, Επταχάλκου 11, Θησείο), θα μπορούσε κανείς να πει ότι προσθέτει ένα επιπλέον ζήτημα στη συζήτηση αυτή. “Τι συμβαίνει όταν το υλικό ανάγεται το ίδιο σε έργο τέχνης;”.

Η έκθεση “Every rigid body” περιλαμβάνει οκτώ γλυπτικά έργα από τα οποία ένα μόνον είναι αναγνωρίσιμο ως φόρμα. Πρόκειται για το έργο “Digging the coat”, στο οποίο αμέσως ο θεατής μπορεί να δει ένα μπρούτζινο πανωφόρι κρεμασμένο στον τοίχο. Τα υπόλοιπα έργα δεν προσιδιάζουν, με την πρώτη ματιά τουλάχιστον, σε κάποια γνώριμη φόρμα. Η προσέγγιση αυτή φέρνει κατευθείαν στο μυαλό το έργο των φορμαλιστών εικαστικών της δεκαετίας του '50, οι οποίοι θεωρούσαν ότι η “καθαρή τέχνη” πρέπει να εμφανίζεται άνευ περιεχομένου, το οποίο απευθύνεται σε αισθήσεις εκτός της όρασης. Παρόλο που υπάρχει αυτή η θεωρητική ομοιότητα, το αισθητικό αποτέλεσμα διαφέρει σημαντικά. Το βασικό χαρακτηριστικό της τέχνης του Σαχπάζη είναι η ιδιότυπη υλικότητά της.

Τα υλικά που χρησιμοποιεί είναι η ρητίνη, ο μπρούτζος, ο σίδηρος, το πλαστικό και το αλουμίνιο. Υλικά κατεξοχήν άκαμπτα στην τελική τους μορφή όπως δηλώνει και στον τίτλο του. Κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας τους, η οποία βρίσκει τη βάση της τόσο στη σύγχρονη όσο και στην παραδοσιακή γλυπτική, ο Σαχπάζης φαίνεται να προσεγγίζει την ουσία του κάθε σώματος και στη συνέχεια να τη μεταβάλλει.

Με τον τρόπο αυτό το κάθε υλικό φαίνεται να απεκδύεται τη συνηθισμένη του συμπεριφορά και πολλές φορές να υιοθετεί τη συμπεριφορά ενός άλλου. Τα άκαμπτα, λοιπόν, ως προς τις ιδιότητές τους υλικά γίνονται “εύκαμπτα” ως προς την ουσία τους. Ο θεατής, με τη σειρά του, νιώθει να μην καλύπτεται από την απλή αισθητική αποτίμηση των έργων, τα οποία τον “καλούν” να τα αγγίξει, προκειμένου να μπορέσει να αντιληφθεί τη φύση τους.

Στο καθαρά αισθητικό επίπεδο, αυτό δηλαδή της απλής θέασης, τα έργα εμφανίζονται σαν σύνθετες μάζες, οι οποίες ισορροπούν τέλεια. Οι δυνάμεις των επιμέρους υλικών είναι αμφίρροπες και ως εκ τούτου οι όγκοι βρίσκονται σε ηρεμία, απαλλαγμένοι από την παραμικρή ένταση.

Οι ήρεμες μη αναγνωρίσιμες φόρμες είναι ανοιχτές σε αναρίθμητες ερμηνείες και αναγνώσεις ανάλογα με τους προσωπικούς όρους του κάθε θεατή, σαν τρισδιάστατα τεστ Ρόρσαχ.

Ο Σαχπάζης είναι ένας από εκείνους τους καλλιτέχνες που αμφισβητούν τους όρους και τα όρια της τέχνης, όχι όμως με τον τρόπο που το έκαναν οι μεταμοντερνιστές. Τα έργα του δεν απευθύνονται περισσότερο στη διάνοια του αποδέκτη, όπως έκανε το μεγαλύτερο μέρος της καλλιτεχνικής παραγωγής του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Δημιουργεί έργα τα οποία δεν προτρέπουν στον κατακερματισμό των αισθήσεων, αντίθετα απαιτούν το συνδυασμό τους προκειμένου να γίνουν αντιληπτά, αφήνοντας το παιχνίδι της νόησης τελευταίο αλλά γοητευτικό, σαν το κερασάκι στην τούρτα.

Η ουσία του έργου τέχνης δεν εγκαταλείπει ποτέ το αντικείμενο, αλλά μέσα από μια ιδιάζουσα αυτοαναφορικότητα, μεταφέρεται στο ίδιο το υλικό και την επεξεργασία του.

*Ο Αδριανός Τρίκας-Πανδής είναι ιστορικός τέχνης