Οι πολλαπλές αποχρώσεις του πράσινου

Εκεί που πρώτα υπήρχε καχυποψία και απόσταση γίνεται τώρα συναγωνισμός για τις πιό φιλοπεριβαλλοντικές δηλώσεις και εξαγγελίες μέτρων κατά της κλιματικής αλλαγής, κατά της μόλυνσης του αέρα και των υδάτων, και υπέρ της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, βιολογικών καλλιεργειών κ.λπ. Πόσο ειλικρινή είναι όλα αυτά και πόσο τελικά μεταφράζονται σε συγκεκριμένες δράσεις στον πραγματικό κόσμο; Μπορούμε να ξεχωρίσουμε ποιές αποχρώσεις του πράσινου είναι αυθεντικές και ποιές είναι «για τα μάτια του κόσμου»;

Έχουμε φτάσει σε σημείο έξαρσης φαινομένων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή – βλέπε ρεκόρ θερμοκρασιών στον Καναδά και καύσωνα διαρκείας στην Ελλάδα, πλημμύρες στη Δυτική Ευρώπη αλλά και στην Κίνα και την Ινδία, φωτιές στην Ελλάδα αλλά και στην Δυτική Ακτή των ΗΠΑ, ακόμα και στη Σιβηρία – που δεν παίρνει άλλες προφάσεις άγνοιας ή συγκάλυψη.

Ακόμα και η πανδημία του κορωνοϊού και προηγούμενες επιδημίες με προέλευση από το ζωικό βασίλειο έχουν κάνει ξεκάθαρες τις αρνητικές επιπτώσεις της καταπάτησης των ορίων μεταξύ ανθρώπινης δραστηριότητας και φύσης. Ως εδώ λοιπόν κατανοητό το γιατί υπάρχει μια γενικότερη αναγνώριση και κινητοποίηση – στην κλίμακα του πράσινου έχουν όλοι ανέβει από ένα σκαλοπάτι και πάνω υπό την πίεση της αδιαμφισβήτητης πραγματικότητας.

Οι διαφορετικές προσεγγίσεις όμως συνεχίζουν να υπάρχουν και γίνονται σαφείς αν κανείς κυττάξει από κοντά τα μέτρα που υιοθετούνται. Από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και το πακέτο «Fit for 5 » που πρόσφατα παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέχρι τα μέτρα που προωθεί η Ελληνική Κυβέρνηση και τα μέτρα που προτείνουν οικολογικές οργανώσεις βλέπουμε ομοιότητες και διαφορές που αξίζουν την προσοχή μας. Πολύ θετική η κοινή πρόθεση να μειωθούν σημαντικά και το συντομότερο δυνατόν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, προκειμένου να επιβραδυνθεί η κλιματική αλλαγή με επέμβαση στις ανθρωπογενείς πηγές της. Σημαντικότατο το ότι αναγνωρίζεται η ανάγκη ενίσχυσης των κοινωνικών ομάδων που αναμένεται να πληγούν από την μετάβαση σε μιαν οικονομία μηδενικού ανθρακικού αποτυπώματος, αφιερώνοντας πόρους για «δίκαιη μετάβαση».

Οι τρέχουσες επίσημες εξαγγελίες, όμως, υπολείπονται πολύ των όσων χρειάζεται να γίνουν για να λάβει σάρκα και οστά η αναγκαία αλλαγή οικονομικού και οργανωτικού μοντέλου καθώς και νοοτροπίας. Είναι σαφές ότι η τάση για αύξηση των οικονομικών δεικτών και των κερδών των μεγάλων εταιρειών συνεχίζεται ακάθεκτη. Απλώς αντικαθίσταται το χτίσιμο σταθμών ηλεκτροπαραγωγής που καίνε άνθρακα με γιγάντιες ανεμογεννήτριες που τοποθετούνται σε κάθε βουνοκορφή, ανοίγοντας δρόμους και ισοπεδώνοντας εκτάσεις ακόμη και σε προστατευόμενες περιοχές φυσικού κάλλους και πλούσιας βιοποικιλότητας, ακόμη και πάνω από το ποσοστό αιολικής ενέργειας που προβλέται για το ενεργειακό μείγμα. Δεν ευνοούνται οι ενεργειακές κοινότητες, που θα έδιναν τη δυνατότητα στους κατοίκους περιοχών να συνεταιριστούν και να γίνουν ενεργειακά αυτάρκεις, ή και να έχουν εισόδημα από την παραγωγή της ενέργειας που πλεονάζει των αναγκών τους, με το συνδυασμό διάφορων πηγών ανανεώσιμης ενέργειας ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής, καταπολεμώντας έτσι και την ενεργειακή φτώχεια. Δεν προωθούνται έργα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή των τοπικών κοινωνιών, πιθανότατα γιατί διανοίξεις χειμμάρων και άλλα αντιπλημμυρικά έργα δεν έχουν τους μεγάλους προϋπολογισμούς που ζητούν οι μεγάλες επιχειρήσεις. Και δεν αρχίζει βέβαια η δύσκολη συζήτηση για τη δημιουργία πράσινων νησίδων στις πόλεις, ώστε να μειωθούν σε υποφερτά όρια οι θερμοκρασίες το καλοκαίρι, ακόμα και με την απαλλοτροίωση και γκρέμισμα εγκαταλελειμμένων κτιρίων και εγκαταστάσεων, ιδιαίτερα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.

Στην ουσία, λοιπόν, πολλά από τα εξαγγελόμενα μέτρα είναι «τα ίδια Παντελάκι μου...», απλώς με πράσινο επίχρισμα. Μπορεί έτσι να δημιουργηθεί μια πρόσκαιρη αύξηση της επιχειρηματικής και κατασκευαστικής δραστηριότητας, αλλά μακροπρόθεσμα δεν αλλάζουν πολλά. Θα είναι βέβαια σημαντικό να υπάρξει μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Χωρίς, όμως, συστηματικό προγραμματισμό μείωσης της ζήτησης μέσω καλύτερης απόδοσης κτιρίων και συσκευών και προώθησης καλών πρακτικών στη ζωή και τις μετακινήσεις μας δεν θα μπορέσει να επιτευχθεί η πολυπόθητη απαλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα και ο μηδενισμός του ανθρακικού αποτυπώματος μέχρι το 2050.

Έχουμε ήδη μπει σε εποχή συνεχών κρίσεων, λόγω της κλιματικής αλλαγής, της πανδημίας, των μεταναστευτικών ροών, της υποχώρησης των δημοκρατικών θεσμών, της εξάρτησης από παγκόσμιες διατροφικές και εμπορικές αλυσίδες, το διαδίκτυο και ερωτήματα γύρω από την ασφάλεια του, τις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις που τελικά αυξάνουν τις ανισότητες και μειώνουν τα εισοδήματα των χαμηλών και μεσαίων τάξεων. Η βιωσιμότητα και η ανθεκτικότητα των κοινωνιών και του πλανήτη απαιτούν για την εξασφάλισή τους ένα πραγματικά νέο, αληθινά πράσινο τρόπο σκέψης και δράσης. Αυτή πρέπει να είναι η απαίτηση όλων μας από τις υπεύθυνες αρχές, αλλά και οι δικές μας πράξεις ως συνειδητοποιημένοι πολίτες και κοινωνία πολιτών θα πρέπει να συγκλίνουν προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ο Δρ. Γιώργος Κωστάκος είναι μέλος του Πανελλαδικού Συμβουλίου των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ, εκτελεστικός διευθυντής του FOGGS – Foundation for Global Governance and Sustainability με βάση τις Βρυξέλλες και έχει πολύχρονη εμπειρία στην Ελλάδα και το εξωτερικό σε θέματα διεθνών σχέσεων, κλιματικής αλλαγής και βιωσιμότητας.