Υπάρχει τρόπος προστασίας από τους τζιχαντιστές;

Σύμφωνα με το International Centre for the Study of Radicalization and Political Violence (ICSR), το Βέλγιο έχει παράξει, κατά κεφαλήν, τον μεγαλύτερο ποσοστό τζιχαντιστών στον κόσμο. 470 Βέλγοι υπήκοοι, εκ των 630.000 μουσουλμάνων που διαμένουν στην χώρα, (Pew Research) έχουν συμμετάσχει στα πεδία των μαχών εναντίον των Συριακών, Κουρδικών και Ιρακινών δυνάμεων. Αριθμός ποσοστιαία διπλάσιος σε σχέση με την Γαλλία, η οποία έχει παράξει 1.700 μαχητές, από σύνολο 4.710.000 μουσουλμάνων. Δεύτερον, η σύλληψη του Σαλάχ Αμπντεσλάμ την προηγούμενη εβδομάδα προοιώνιζε ένα νέο κύμα επιθέσεων εντός σύντομου χρονικού διαστήματος – όχι με την μορφή εκδίκησης, καθώς η εκτέλεση μιας τρομοκρατικής επίθεσης χρειάζεται μακρά προετοιμασία και σχεδιασμό, αλλά ενδεχομένως επειδή διέρρευσε στον τύπο ότι ο εν λόγω τζιχαντιστής είναι συνεργάσιμος και φοβισμένος, γεγονός που ανάγκασε τους συνεργάτες του να επισπεύσουν τα σχέδια τους ώστε να μην αποκαλυφθούν. Το ερώτημα το οποίο γεννάται είναι το εξής: πως μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα, όντας σε καθεστώς Υψηλού Συναγερμού – σε συνέχεια των επιθέσεων στο Παρίσι και της σύλληψης του ηγετικού στελέχους της τζιχαντιστικής ομάδας – να αποτυγχάνει να αποσοβήσει πολλαπλές επιθέσεις στην πρωτεύουσα της;

Το Επιχειρησιακό Σκέλος του Εξτρεμισμού

Οι τρομοκρατικές οργανώσεις 3ου κύματος, όπως αναλύθηκαν από τον David Rapoport, υλοποιούσαν τον στρατηγικό στόχο της δημοσιοποίησης των αιτημάτων τους σε όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό, μέσω της επιχειρησιακής επιλογής της αρπαγής ομήρων με την προοπτική της διενέργειας διαπραγματεύσεων. Οι τρομοκρατικές οργανώσεις 4ου κύματος, όπως η Al Qaeda και ιδιαιτέρως το ISIS, έχουν ως στρατηγικό στόχο να προξενήσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερες απώλειες. Συνεπώς έχουν προσαρμόσει την επιχειρησιακή τους προσέγγιση αντιστοίχως, παρουσιάζοντας στις Δυνάμεις Ασφαλείας τρείς διαφορετικές απειλές. Πρώτον, την αρπαγή ομήρων, χωρίς όμως περιθώρια διαπραγματεύσεων, όπως εκτελέστηκε τον Ιανουάριο του 2015 στο Παρίσι (1η απειλή). Δεύτερον, το φαινόμενο των βομβιστών αυτοκτονίας, όπως εκδηλώθηκε στις επιθέσεις εναντίον του Λονδίνου το 2005 (2η απειλή). Τρίτον, το φαινόμενο ‘Marauding Gun Assailants’, κατά το οποίο ένοπλοι δράστες επιδιώκουν να επιφέρουν όσο τον δυνατόν περισσότερα θύματα χωρίς να μένουν σταθεροί σε ένα σημείο, όπως εκδηλώθηκε στην Μουμπάι το 2008 και στο Παρίσι τον Νοέμβριο 2015 (3η απειλή).

Η επιλογή του επιχειρησιακού πλάνου εκ μέρους των τζιχαντιστών βασίζεται σε δύο παράγοντες. Πρώτον, σε εκτιμήσεις που κάνουν σχετικά με τα μέτρα ασφαλείας που θα αντιμετωπίσουν και δεύτερον, στην οργάνωση και την εμπειρία που διαθέτουν οι επίδοξοι μάρτυρες. Η διαφορά μεταξύ κεντρικά οργανωμένων επιθέσεων από μαχητές τζιχαντιστικών-σαλαφιστικών οργανώσεων και επιθέσεων από άτομα τα οποία απλώς εμπνέονται από την δράση των εξτρεμιστών χωρίς να έχουν πολεμήσει στις τάξεις τους, αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση του φαινομένου.

1η Απειλή – Αρπαγή Ομήρων

Οι επιθέσεις στο Παρίσι στις 7 Ιανουαρίου 2015 πραγματοποιήθηκαν από απλούς υποστηρικτές, η αλλιώς ‘lone wolves’, χωρίς απευθείας δεσμούς με τζιχαντιστικές οργανώσεις, οι οποίοι ριζοσπαστικοποιήθηκαν μέσω διαδικασιών που ο Marc Sageman και ο Quintan Wiktorowicz έχουν αναλύσει επαρκώς. Τα εν λόγω άτομα προέβησαν σε αρπαγή ομήρων, επιχείρηση η οποία έχει τεράστιο απόηχο και δύναται να πραγματοποιηθεί χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία.

2η απειλή – Βομβιστές Αυτοκτονίας

Οι επιθέσεις στις Βρυξέλλες, κατά την εκτίμηση του γράφοντος, επρόκειτο να υπαχθούν στην μορφή της 3ης απειλής καθώς οι Ισλαμιστές διέθεταν την εμπειρία και τον σχεδιασμό για να την εκτελέσουν. Η σύλληψη του Αμπντεσλάμ, λόγω ασυνήθιστα μεγάλης παραγγελίας φαγητού από τον συγκάτοικο του, άλλαξε τα σχέδια του τζιχαντιστικού πυρήνα, μέλη του οποίου προτίμησαν να προβούν στην επιχειρησιακά ευκολότερη επιλογή της χρήσης βομβών και βομβιστών αυτοκτονίας. Η εύρεση των υλικών για την δημιουργία TATP που χρησιμοποιεί το Ισλαμικό Κράτος για την κατασκευή εκρηκτικών μηχανισμών είναι ιδιαίτερα εύκολη.

3η απειλή – Marauding Gun Assailants

Οι κεντρικά οργανωμένες επιθέσεις στις 15 Νοεμβρίου στο Παρίσι από εμπειροπόλεμους μαχητές του ISIS είχαν διαφορετικό χαρακτήρα. Σκοπός τους ήταν η δολοφονία όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού πολιτών μέχρι την έλευση Ειδικών Δυνάμεων και έπειτα η πυροδότηση εκρηκτικών. Η εν λόγω επιχείρηση είναι εφικτή μόνο από ιδιαίτερα έμπειρους μαχητές και προϋποθέτει κεντρική οργάνωση και καθοδήγηση.

Αντίδραση Δυνάμεων Ασφαλείας

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Sir David Omand, διευθυντής της GCHQ, και Visiting Professor στο King’s College, επέβλεψε, το 2003, την δημιουργία της στρατηγικής CONTEST, η οποία χωρίζεται σε 4 στάδια: Prevent, Pursue, Protect & Prepare. Το πρώτο σκέλος αφορά την προσπάθεια αποτροπής του επιρρεπών για ριζοσπαστικοποίηση ατόμων. Η δεύτερη, αφορά το έργο των Υπηρεσιών Πληροφοριών να παρακολουθούν και να προλαμβάνουν τα σχέδια των επίδοξων τρομοκρατών. Το τρίτο, είναι η φρούρηση στόχων υψηλής επικινδυνότητας και το τέταρτο, η καταστολή σε περίπτωση εκδήλωσης επιθέσεων.

Θεωρώντας ως δεδομένο για χάριν εξέτασης της επιχειρησιακής αντίδρασης ότι τα σχέδια των εξτρεμιστών έχουν περάσει το δίχτυ του σταδίου Prevent, οι Δυνάμεις Ασφαλείας διαθέτουν ουσιαστικά 3 βέλη στην φαρέτρα τους, τα οποία αναλόγως της απειλής δύνανται να χρησιμοποιηθούν.

Pursue

Στο στάδιο αυτό οι Βελγικές Μυστικές Υπηρεσίες δυστυχώς δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν στο μέγεθος της απειλής – γεγονός το οποίο είναι εν μέρει κατανοητό. Οι κυβερνήσεις κατά την εκπόνηση της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας προσδιορίζουν το μέγεθος και την πολυπλοκότητα των απειλών που εκτιμούν ότι πρόκειται να αντιμετωπίσουν καθώς οι πόροι ενός Κράτους δεν είναι ανεξάντλητοι και πρέπει να δοθούν προτεραιότητες. Το Βέλγιο δεν περίμενε όταν αποφάσιζε για την δομή, το μέγεθος, το προσωπικό και την χρηματοδότηση των Υπηρεσιών Ασφαλείας του ότι επρόκειτο να αντιμετωπίσει τέτοια νούμερα foreign fighters ή home-grown terrorists. Τώρα που η απειλή παρουσιάστηκε δεν διαθέτει τα απαραίτητα εφόδια για την παρακολούθηση ατόμων που απασχολούν. Μία κριτική που θα μπορούσε να ασκηθεί ενδεχομένως θα ήταν πως υπήρχαν τουλάχιστον από το 2011 πληροφορίες για πυρήνες στην περιοχή του Molenbeek, εδώ και δύο δεκαετίες πληροφορίες για την είσοδο τζιχαντιστών στην Ευρώπη, όπως και γνώση επί του αριθμού των Βέλγων μαχητών του ISIS – παρόλα αυτά δεν έγιναν οι απαραίτητες κινήσεις για την ενδυνάμωση των Υπηρεσιών Ασφαλείας.

Protect

Η πλήξη στόχων συμβολικής αξίας χρησιμοποιείται για προφανείς λόγους από καταβολής της τρομοκρατίας, στρατηγική η οποία υιοθετήθηκε από πληθώρα Ισλαμιστικών οργανώσεων ανά τον κόσμο. Ενώ οι Δυνάμεις Ασφαλείας οφείλουν να αξιολογούν τα σημεία ενδιαφέροντος σε καμία περίπτωση το μέτρο αυτό δεν επαρκεί. Όπως παρατήρησε ο Bruce Hoffman, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Georgetown, δεν είναι δυνατό να προστατεύεις όλους τους στόχους, παντού, για πάντα. Να σημειωθεί πως ο Bubaker al-Hakim, ηγετικό στέλεχος των Γάλλων foreign fighters του ISIS, κάλεσε τους συμμαχητές του να χτυπήσουν τυχαίους στόχους, χωρίς να ασχολούνται με τον συμβολισμό τους. Η έμφαση σε αυτό το μέτρο μπορεί να είναι επιβλαβής εάν χρησιμοποιηθεί η Tier 1 μονάδα της Χώρας, γεγονός που την εμποδίζει να αναπτυχθεί με συγκεντρωτικό τρόπο σε περίπτωση εκδήλωσης περιστατικού σε μέρος διάφορο από αυτό που φυλάει. Οι Αντιτρομοκρατικές μονάδες είναι κατασταλτικές δυνάμεις – όχι προληπτικές, γεγονός το οποίο το Βέλγιο έχει πλήρως κατανοήσει εξαιτίας της παρουσίας συμβούλων από Συμμαχικές χώρες.

Επίσης, το μέτρο αυτό είναι αποτελεσματικό σε σχέση με την 1η απειλή καθώς αφενός αποθαρρύνει τους εξτρεμιστές να πλησιάσουν και αφετέρου παρέχει επικουρικές προς την Αντιτρομοκρατική Μονάδα της Χώρας δυνάμεις σε περίπτωση εκδήλωσης ομηρίας. Είναι περιορισμένης αποτελεσματικότητας σε σχέση με την 2η απειλή – αν και ο βομβιστής αυτοκτονίας στην Άγκυρα την προηγούμενη εβδομάδα δίστασε να πλησιάσει τον στόχο του λόγω της φύλαξης και πυροδότησε τον εκρηκτικό μηχανισμό επιφέροντας λιγότερες απώλειες – και την 3η απειλή, καθώς καλά εκπαιδευμένοι μαχητές αποτελούν σοβαρή πρόκληση για μη εξειδικευμένους Αστυνομικούς ή Στρατιωτικούς. Σε κάθε περίπτωση η χρησιμότητα του εν λόγω μέτρου είναι περισσότερο αποτρεπτική παρά κατασταλτική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι εξτρεμιστές δεν μπορούν να χτυπήσουν σε μη φυλασσόμενο σημείο.

Prepare

Η ανταπόκριση στην 1η απειλή αποτελεί κλασσικό προφίλ επιχείρησης για μια Αντιτρομοκρατική Μονάδα. Όπως φάνηκε στις επιθέσεις εναντίον του Παρισίου, οι αδερφοί Κouachi, υποστηρικτές της Αλ-Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο (AQAP) μετά την επίθεση στα γραφεία του περιοδικού Charlie Hebdo προσπάθησαν να διαφύγουν και κατέληξαν στην αρπαγή ομήρου εντός κτιρίου με την αντιτρομοκρατική μονάδα της Γαλλικής Στρατοχωροφυλακής (GIGN) να εκτελεί επιχείρηση διάσωσης ομήρου. O Amedi Coulibali, υποστηρικτής του ISIS, επιτέθηκε σε παντοπωλείο και προχώρησε στην αρπαγή ομήρων. Οι αντιτρομοκρατικές μονάδες της Γαλλικής Αστυνομίας (RAID & BRI) προχώρησαν σε επιχείρηση διάσωσης ομήρων. Οι εν λόγω επιχειρήσεις είναι τεράστιας δυσκολίας, τόσο σε επιχειρησιακό όσο και σε τακτικό επίπεδο, αλλά παρέχουν την δυνατότητα στις Δυνάμεις Ασφαλείας, έστω και περιορισμένης, προετοιμασίας.

Ανταπόκριση στην 2η απειλή ουσιαστικά δεν υπάρχει και η Εθνική Ασφάλεια της Χώρας επαφίεται στις Υπηρεσίες Συλλογής Πληροφοριών για την αποτροπή των βομβιστών αυτοκτονίας. Συνεπώς οι κατασταλτικές δυνάμεις του Βελγίου δεν είχαν πεδίο δράσης. Να σημειωθεί πως η μόνη Χώρα η οποία έχει εκτελέσει κατασταλτικό επιχειρησιακό σχέδιο για αντιμετώπιση βομβιστή αυτοκτονίας είναι το Ηνωμένο Βασίλειο με την απελευθέρωση των κανόνων εμπλοκής ‘Κλεοπάτρα’. Δυστυχώς το αποτέλεσμα ήταν ο θάνατος του αθώου Charles de Menezes το 2005 στον Λονδίνο. Η εν λόγω επιχείρηση αποτελεί την δυσκολότερη πρόκληση σε επιχειρησιακό επίπεδο με ελάχιστες χώρες να έχουν την εμπειρία διατήρησης αυτής της δυνατότητας.

Η ανταπόκριση στην 3η απειλή αποτελεί ουσιαστικά μια επιχείρηση εξουδετέρωσης συνεχώς κινούμενων τρομοκρατών, εν μέσω πολιτών χωρίς κανένα χρόνο προετοιμασίας. Προτιμάται από τους Ισλαμιστές καθώς έχει αποδειχθεί περισσότερο θανατηφόρα. Όπως κατεδείχθη από τα ‘Lessons Learned’ της μεγάλης κλίμακας αντιτρομοκρατικής άσκησης της Scotland Yard, CTSFO και Special Air Service (SAS) που διεξήχθη στο Λονδίνο, στις 15 Ιουνίου και 2 Δεκεμβρίου 2015, η επιχειρησιακή αντιμετώπιση των ως άνω απειλών διαφέρει και καθιστά επιτακτική ιδιαίτερη προετοιμασία σε τακτικό επίπεδο. Να σημειωθεί ότι προσφάτως ανακοινώθηκε πως η Αγγλία διαθέτει την δυνατότητα αντιμετώπισης 10 ταυτόχρονων επιθέσεων, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το επίπεδο της απειλής είναι παρόμοιο σε άλλες Χώρες και συνεπώς ούτε η ανάγκη για διατήρηση τέτοιων δυνατοτήτων.

Η Ελλάδα σαφώς και πρέπει συνεχώς να ενδυναμώνει και τα 3 σκέλη της Στρατηγικής – έχω διατυπώσει σε προηγούμενο άρθρο την άποψη μου σχετικά με το 4ο σκέλος – αλλά αυτό το οποίο λείπει είναι να καταστρώσει σχέδιο σχετικά με το στάδιο Prevent. Η Χώρα έχει δεχτεί τεράστιες προσφυγικές ροές, μέρος των οποίων ενδεχομένως να μην καταφέρουν να μετεγκατασταθούν, οι οποίες έρχονται να προστεθούν σε 610.000 καταγεγραμμένους Μουσουλμάνους (Pew Research) οι οποίοι αποτελούν το 5.3% του πληθυσμού, ποσοστό το οποίο είναι το πέμπτο μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Ενώ δεν υπάρχει κανένα στοιχείο στην επιστημονική αρθρογραφία για ριζοσπαστικοποίηση μεταναστών 1ης γενιάς, ο κίνδυνος μεγαλώνει κατακόρυφα στις 2ες και 3ες γενιές και ωφέλιμο θα ήταν να αποσοβήσουμε μια τέτοια εξέλιξη, ακόμα και εάν θεωρείται πως η Χώρα είναι αλεξίσφαιρη επιθέσεων λόγω της παραδοσιακά καλής σχέσης με τον Μουσουλμανικό κόσμο.

* Ο Ανθχος Λ.Σ. Μπαλτάκος Δημήτρης είναι βατραχάνθρωπος της ΜΥΑ/ΛΣ, Research Fellow του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και Research Assistant στο ICSR. Οι απόψεις που εκφράζει είναι αποκλειστικά προσωπικές και δεν απηχούν τις επίσημες θέσεις του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής.