Θετική Ατζέντα και απειλή ... μαστίγιου: Η επίσκεψη Μισέλ και Φον ντερ Λάιεν στην Τουρκία

Στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής οι ηγέτες εξέφρασαν την προθυμία να ξαναρχίσουν τον διάλογο με την κυβέρνηση του Προέδρου Ερντογάν υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Ως ένα σημάδι βελτίωσης των σχέσεων, οι πρόεδροι του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα συναντηθούν με τον Τούρκο πρόεδρο στην Άγκυρα αύριο, Τρίτη 5 Απριλίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η τελευταία επίσημη συνάντηση κορυφής του Τούρκου ηγέτη με τον κύριο Μισέλ και την κυρία Φον ντερ Λάιεν έλαβε χώρα στην Άγκυρα το Μάρτιο του 2020.

Ο τουρκικός Τύπος σχολιάζει την προσέλευση των Ευρωπαίων ηγετών ως διπλωματική νίκη και εκφράζει την ελπίδα οι διαβουλεύσεις να ανοίξουν μια νέα σελίδα στις αρκετά επισκιασμένες σχέσεις των δυο πλευρών.

Τον περασμένο χρόνο οι σχέσεις αυτές πέρασαν από το κακό στο χειρότερο, με τη ΕΕ να μιλά για μια «κρίσιμη καμπή».

Έχει σημασία το γεγονός ότι η τωρινή κριτική των Ευρωπαίων δεν στρέφεται κατά του αυταρχισμού του Ερντογάν, που κλιμακώνεται συνεχώς. Η κριτική στρέφεται σχεδόν αποκλειστικά κατά τις εξωτερικές κινήσεις της Άγκυρας, τις οποίες οι Ευρωπαίοι χαρακτηρίζουν ως προκλητικές και απαράδεκτες.

Για την ΕΕ οι διενέξεις στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν εξελιχθεί σε πρώτη προτεραιότητα στις σχέσεις της με την Τουρκία. Ως γνωστόν η διαμάχη αυτή οδήγησε την Ελλάδα και την Τουρκία στα πρόθυρα πολεμικής σύρραξης. Οι Βρυξέλλες (και κυρίως το Βερολίνο) δηλώνουν αποφασισμένες να αποτρέψουν μια νέα τέτοια κλιμάκωση.

Σε μεγάλο βαθμό η ΕΕ στηρίζει τις θέσεις της Αθήνας και της Λευκωσίας. Από την σκοπιά των Βρυξελλών, οι επιθετικές κινήσεις των Τούρκων θέτουν σε κίνδυνο τα εξωτερικά σύνορα της ίδιας της Ένωσης -και την Ειρήνη στην περιοχή,

Για την ΕΕ η ποιότητα των σχέσεων της με την Άγκυρα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το καθεστώς των ελληνο-τουρκικών σχέσεων. Η να το πω διαφορετικά: Οι Ευρωπαίοι θέτουν ως προϋπόθεση για την βελτίωση των σχέσεων με την Άγκυρα την καλή συμπεριφορά της χώρας αυτής στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτή η αλληλεξάρτηση είναι μια κατευθυντήρια γραμμή σε όλα τα πρόσφατα κείμενα της ΕΕ αναφορικά με την Τουρκία.

«Ελπίζουμε ότι θα είναι δυνατή η βελτίωση της σχέσης μας με την Τουρκία, αλλά ταυτόχρονα είναι για μας σημαντικό η Τουρκία να διατηρήσει την θετική της συμπεριφορά, μια μετριοπαθή συμπεριφορά», δήλωσε χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισελ.

Όταν αναφέρεται σε «θετική συμπεριφορά» ο Μισέλ δεν έχει στο νου την εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία. Η κυρία -αν όχι μοναδική του- ανησυχία είναι η εξωτερική πολιτική. Ένα σημαντικό συμπέρασμα της πρόσφατης Συνόδου Κορυφής αποτελεί το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι είτε λίγο είτε πολύ δεν ενδιαφέρονται πια για το τι πράττει ο κύριος Ερντογάν εντός των συνόρων του.

«Εάν η Τουρκία δεν προχωρήσει εποικοδομητικά, εάν επιστρέψει σε μονομερείς ενέργειες η προκλήσεις ειδικά στην Ανατολική Μεσόγειο θα διακόψουμε τα μέτρα συνεργασίας», τόνισε η κ. Φον Ντερ Λάιεν. Αυτό το βασικό μήνυμα αναμένεται να μεταφέρουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες στην Τουρκία την Τρίτη.

Στην πράξη η Άγκυρα μέχρι στιγμής ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες της ΕΕ. Σε σύγκριση με πέρσι, η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο είναι ήρεμη. Η απόφαση του Ερντογάν να δέσει τα ερευνητικά πλοία του στα λιμάνια αποτελεί τον κύριο λόγο της αποκλιμάκωσης. Ένα είδος μορατόριουμ διέπει τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις. Οι Ευρωπαίοι -και κυρίως οι Γερμανοί- εκφράζουν ικανοποίηση για τη μείωση της έντασης ως επίτευγμα των δικών τους μεσολαβήσεων. Και όντως, στο διπλωματικό επίπεδο το κλίμα έχει βελτιωθεί ουσιαστικά. Μετά την προγραμματισμένη για τα μέσα Απριλίου συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας - Τουρκίας, ήδη γίνεται λόγος στην Άγκυρα για μια πιθανή συνάντηση κορυφής.

Είναι φανερό ότι η ΕΕ χρησιμοποεί τη μέθοδο του καρότου και του μαστίγιου για να αποφύγει την επιβολή κυρώσεων. Ως κίνητρα οι Ευρωπαίοι προσφέρουν την έναρξη του πολιτικού διαλόγου σε υψηλό επίπεδο, τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης και πρόσθετα δισεκατομμύρια ευρώ σε νέα προγράμματα για τους Σύριους πρόσφυγες στην Τουρκία.

Προϋπόθεση για την γνωστή «θετική ατζέντα» είναι ο σεβασμός της «εκεχειρίας» από μέρους της Τουρκίας. Στο κοινό ανακοινωθέν της πρόσφατης Συνάντησης Κορυφής, η ΕΕ δηλώνει ότι από εδώ και εξής η συνεργασία με την Άγκυρα θα εξελιχθεί με «σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο». Η λέξη κλειδί σε αυτή την καταγραφή θα είναι ο όρος «αναστρέψιμο». Οι Ευρωπαίοι αφήνουν ανοιχτή την επιλογή να σταματήσουν την συνεργασία, εφόσον η Άγκυρα δε ανταποκριθεί στις προσδοκίες της.

Στο μεταξύ ακούγονται ακραίες τοποθετήσεις στα επίμαχα θέματα από επίσημα χείλη. Μόνο το μέλλον θα δείξει για ποσό καιρό η Τουρκία θα παραμένει πρόθυμη να θυσιάσει τους γνωστούς επεκτατικούς στόχους της σε αντάλλαγμα καλύτερες σχέσεις με την Ευρώπη.

Ένα δείγμα των σκέψεων στα κυβερνητικά κλιμάκια της Τουρκίας προσφέρει το σχόλιο του Hasan Basri Yalcin στην φιλοκυβερνητική Sabah: «Η ΕΕ κάνει μεγάλο λάθος όταν πιστεύει ότι η μίζερη πολιτική του καρότου και του μαστίγιου μπορεί να φέρει αποτελέσματα. Προτάσεις για την Τελωνειακή Ένωση και την απελευθέρωση της βίζας δεν έχουν νόημα όταν μιλάμε για την Ανατολική Μεσόγειο».

Ο Δρ. Ρόναλντ Μαϊνάρντους είναι ο διευθυντής του Ιδρύματος Friedrich Naumann στην Τουρκία και πολιτικός αναλυτής για περιφερειακά και διεθνή θέματα.