Ακυρώσεις ξενοδοχειακών κρατήσεων εν μέσω της πανδημίας

Ήδη από τις πρώτες εβδομάδες της πανδημίας, οπότε και κατέστη εμφανές ότι το βάθος χρόνου στο οποίο αυτή θα εκτεινόταν ήταν άγνωστο, η Ελλάδα, ως κατεξοχήν τουριστικός προορισμός, ήταν από τις πρώτες χώρες που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα των μαζικών ακυρώσεων ξενοδοχειακών κρατήσεων.

Η ανησυχία στον κλάδο ήταν έκδηλη από το Μάρτιο του 2020, λαμβανομένων υπόψη των μαζικών σχετικών αιτημάτων από όλον τον κόσμο. Στο πλαίσιο αυτό, το ζήτημα αποτέλεσε προτεραιότητα της ελληνικής κυβέρνησης με τη λήψη μέτρων που αποσκοπούσαν στην αντιμετώπισή του, χωρίς να «πνίξουν» τις επιχειρήσεις του κλάδου, οι οποίες είχαν ήδη τεράστια προβλήματα (μεταξύ άλλων, τον αβέβαιο χρόνο ανοίγματος των ξενοδοχειακών μονάδων, τα ειδικά μέτρα λειτουργίας που θα έπρεπε να ληφθούν, τις πληρότητες κλπ.).

Ειδικότερα, με σχετική πράξη νομοθετικού περιεχομένου που εκδόθηκε την 13.4.2020 και κυρώθηκε με νόμο την 29.5.2020 ορίστηκαν τα εξής αναφορικά με (α) συμβάσεις παροχής τουριστικών υπηρεσιών, μεμονωμένα ή με τη μορφή οργανωμένου ταξιδιού, οι οποίες είχαν συναφθεί μεταξύ τουριστικών επιχειρήσεων και πελατών και θα καταγγέλλονταν από τις 25 Φεβρουαρίου 2020 έως και τις 30 Σεπτεμβρίου 2020 από οποιοδήποτε συμβαλλόμενο μέρος (με μεταγενέστερη τροπολογία η ημερομηνία της 30.9.2020 μετεφέρθηκε στις 31.8.2020) και (β) συμβάσεις μεταξύ αφενός τουριστικών επιχειρήσεων και αφετέρου είτε ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων είτε τουριστικών επιχειρήσεων της αλλοδαπής, οι οποίες θα καταγγέλλονταν από τις 25 Φεβρουαρίου 2020 έως και τις 30 Σεπτεμβρίου 2020 από οποιοδήποτε συμβαλλόμενο μέρος:

• Εάν κατόπιν της ακύρωσης η τουριστική επιχείρηση υποχρεούνταν να επιστρέψει στον πελάτη (ή στην αντισυμβαλλόμενη τουριστική επιχείρηση) οποιοδήποτε ποσό που είχε προκαταβληθεί για την εκτέλεση της σύμβασης, η τουριστική επιχείρηση είχε τη δυνατότητα, κατά παρέκκλιση των κατά περίπτωση εφαρμοστέων διατάξεων σύμβασης ή νόμου, να προσφέρει στον πελάτη (ή στην αντισυμβαλλόμενη τουριστική επιχείρηση) αντί της επιστροφής χρημάτων ισόποσο πιστωτικό σημείωμα ισχύος δεκαοκτώ (18) μηνών από την ημερομηνία έκδοσης του.
• Η τουριστική επιχείρηση υποχρεούνταν να ενημερώνει εγγράφως τον πελάτη (ή την αντισυμβαλλόμενη τουριστική επιχείρηση) για την προσφορά του πιστωτικού σημειώματος εντός τριάντα (30) ημερών από την ημερομηνία καταγγελίας της σύμβασης ή, σε περίπτωση που η σύμβαση έχει καταγγελθεί πριν από την έναρξη ισχύος της σχετικής διάταξης, εντός τριάντα (30) ημερών από την έναρξη ισχύος της, άλλως, υποχρεούταν σε επιστροφή του προκαταβληθέντος ποσού.
• Το πιστωτικό σημείωμα έπρεπε να αντιστοιχεί στο συνολικό προς επιστροφή χρηματικό ποσό. Η τουριστική επιχείρηση είχε την υποχρέωση να προσφέρει στον πελάτη τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει το πιστωτικό σημείωμα για την παροχή τουριστικής υπηρεσίας όμοιας ή αντίστοιχης με αυτήν στην οποία αφορούσε η καταγγελθείσα σύμβαση. Επίσης, με μεταγενέστερη τροπολογία προβλέφθηκε η δυνατότητα του πελάτη να μεταβιβάσει το πιστωτικό σημείωμα σε τρίτο.
• Εάν για οποιονδήποτε λόγο κατά τη λήξη ισχύος του πιστωτικού σημειώματος δεν έχει συναφθεί νέα σύμβαση για την παροχή οποιασδήποτε τουριστικής υπηρεσίας μεταξύ της τουριστικής επιχείρησης και του πελάτη (ή της αντισυμβαλλόμενης τουριστικής επιχείρησης), η τουριστική επιχείρηση υποχρεούται να καταβάλει στον πελάτη (ή στην αντισυμβαλλόμενη τουριστική επιχείρηση) χρηματικό ποσό ίσο με την αξία του πιστωτικού σημειώματος.
• Προβλέφθηκε, τέλος, ότι οι σχετικές διατάξεις εφαρμόζονται αναγκαστικά και σε συμβάσεις, στις οποίες έχει συνομολογηθεί μεταξύ των μερών ως εφαρμοστέο όχι μόνο ελληνικό αλλά και αλλοδαπό δίκαιο, εφόσον τα σχετικά δικαιώματα προβλέπονται στην ενωσιακή νομοθεσία.

Με τον τρόπο αυτό, θεσπίστηκε μία διαδικασία που ξεκαθάρισε, σε μεγάλο βαθμό, το τοπίο, έβαλε τέλος στις συζητήσεις και τους προβληματισμούς σχετικά με τις υποχρεώσεις των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων περί επιστροφής των προκαταβολών, και τους έδωσε το χώρο και το χρόνο να αντιμετωπίσουν τα υπόλοιπα, κατά το χρόνο εκείνο, φλέγοντα ζητήματα. Διατυπώθηκαν, βέβαια, και ορισμένες αντίθετες ερμηνευτικές προσεγγίσεις, σύμφωνα με τις οποίες η λήψη του πιστωτικού σημειώματος αποτελεί δικαίωμα (και όχι υποχρέωση) του πελάτη/αντισυμβαλλομένου, ο οποίος διατηρεί τη δυνατότητα να απαιτήσει την επιστροφή της προκαταβολής του άμεσα, ωστόσο, αυτές δεν φαίνεται να βρίσκουν έρεισμα ούτε στη διατύπωση αλλά ούτε και στο σκοπό των σχετικών διατάξεων.

Αντίστοιχες προβλέψεις, σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, ευνοϊκότερες για τον πελάτη, απαντώνται και στις σχετικές διατάξεις που θεσπίστηκαν από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ενδεικτικά:

• Με βάση την ιταλική νομοθεσία, οι καταναλωτές μπορούσαν είτε να λάβουν πιστωτικό σημείωμα διάρκειας 12 μηνών είτε να ζητήσουν πλήρη επιστροφή της προκαταβολής άμεσα.
• Στην Ισπανία, οι τουριστικές επιχειρήσεις είχαν τη δυνατότητα να προσφέρουν πιστωτικά σημειώματα παρέχοντας, ωστόσο, παράλληλα την επιλογή άμεσης πλήρους επιστροφής της προκαταβολής.
• Σύμφωνα με την πορτογαλική νομοθεσία, οι καταναλωτές μπορούσαν να λάβουν πιστωτικό σημείωμα διάρκειας έως την 31.12.2021 και, εφόσον δεν έκαναν χρήση του, να λάβουν επιστροφή της προκαταβολής τους εντός 14 ημερών από την πάροδο του χρόνου ισχύος του.
• Στη Γαλλία, οι τουριστικές επιχειρήσεις είχαν τη δυνατότητα να προσφέρουν πιστωτικά σημειώματα διάρκειας 18 μηνών, εξασφαλισμένα με εγγύηση, τα οποία ο καταναλωτής έχει δικαίωμα να εξαργυρώσει μετά την πάροδο του χρόνου ισχύος τους.

Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, η πρακτική του πιστωτικού σημειώματος ακολουθήθηκε κατά κανόνα στην Ευρώπη με κάποιες διαφοροποιήσεις, οι οποίες, βεβαίως, είναι ουσιώδεις στο βαθμό που δεν επιβάλλουν στον καταναλωτή να δεχθεί το εν λόγω σημείωμα αλλά του παρέχουν το δικαίωμα να ζητήσει την άμεση επιστροφή της προκαταβολής του.

Προς το παρόν, υπό το πρίσμα ότι λειτουργούμε σε συνθήκες πανδημίας πλέον του ενός έτους και δεδομένου ότι εντός της σαιζόν 2021 θα πρέπει να εξαργυρωθούν τα δοθέντα πιστωτικά σημειώματα, δεν έχουν εισαχθεί ανάλογες ρυθμίσεις στην ελληνική νομοθεσία αλλά ούτε και στη νομοθεσία άλλων κρατών για την τρέχουσα σαιζόν.

Είναι προφανές ότι ο παράγοντας που θα καθορίσει τη λήψη των όποιων περαιτέρω μέτρων για τη στήριξη των τουριστικών επιχειρήσεων θα είναι η πορεία της πανδημίας ανά προορισμό και η εξ αυτής τουριστική κίνηση. Έν αναμονή λοιπόν.

* Η Ιωάννα Λαζαρίδου είναι εταίρος KLC Law Firm