Ένας νέος Εχθρός προ των Πυλών

Στον Ψυχρό Πόλεμο που ακολούθησε, κατέφθασαν στην Ευρώπη πρόσφυγες, τόσο προερχόμενοι από κομμουνιστικά καθεστώτα, όσο και θύματα δικτατορικών καθεστώτων της Νοτίου Αμερικής (όλοι αιτούντες πολιτικό άσυλο). Σε αυτούς έρχεται να προστεθεί και ένας τεράστιος αριθμός προσφύγων, προερχόμενος από εμφυλίους πολέμους ή πολέμους δι’ αντιπροσώπων. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου δεν έφερε κάποια σημαντική αλλαγή στην κατάσταση. Αντιθέτως, ο αριθμός των προσφύγων φαίνεται πως βαίνει όλο και αυξανόμενος, ως αποτέλεσμα, τόσο των εμφυλίων πολέμων, όσο και του «νέου» είδους πολέμου, για το οποίο τελευταία γίνεται πολύς λόγος, τον υβριδικό πόλεμο. Την στιγμή που μιλάμε, ο αριθμός των προσφύγων έχει ξεπεράσει αυτόν του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Μιλώντας κάποιος για ανθρώπους που, ο πόλεμος τους έχει εξωθήσει να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους, ίσως να μην έχει και ιδιαίτερο νόημα το αν αυτός ο πόλεμος είναι υβριδικός ή έχει κάποια άλλη ονομασία. Περισσότερο έχει νόημα το αποτέλεσμα αυτού. Ωστόσο, οι υβριδικοί πόλεμοι, από τη φύση τους, είναι κατά πολύ υπεύθυνοι για τέτοιου είδους μετακινήσεις πληθυσμών.
Στον υβριδικό πόλεμο, το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο φαίνεται πως δεν είναι παρόν. Όταν τα ίδια τα κράτη δεν εμπλέκονται «επισήμως» σε ένα τέτοιο είδος πολέμου, δεν μπορούν και να απαιτήσουν την εφαρμογή αυτού του δικαίου. Όταν δεν είναι ξεκάθαρο ποιοι είναι οι εμπλεκόμενοι και πολύ περισσότερο, όταν τα κράτη χρησιμοποιούν «μη συμβατικά» μέσα πολέμου, η προστασία των πολιτών τίθεται στο περιθώριο. Όταν η αποσταθεροποίηση είναι ο αντικειμενικός σκοπός του σχεδίου, τότε οι ίδιοι οι πολίτες γίνονται ο στόχος.

Σε έναν από τους συνήθεις ορισμούς που απαντώνται στη διεθνή βιβλιογραφία, αναφέρεται ότι ο υβριδικός πόλεμος αποτελεί μία στρατιωτική στρατηγική η οποία συνδυάζει στοιχεία συμβατικών επιχειρήσεων, μη συμβατικού πολέμου, όπως επίσης και κυβερνοπολέμου. Μέθοδοι όπως η προπαγάνδα, η παραπληροφόρηση, η άσκηση πολιτικής πίεσης και η έμμεση ή άμεση υποστήριξη σε εξτρεμιστικούς πολιτικούς σχηματισμούς, αποτελούν μόνο μερικά από τα συνθετικά στοιχεία του υβριδικού πολέμου. Ωστόσο, ένας απόλυτος ορισμός αναφορικά με τον υβριδικό πόλεμο, είναι ιδιαιτέρως δύσκολο να υπάρξει.

Η αβεβαιότητα, τα δυσδιάκριτα όρια ανάμεσα στον στρατό και στους πολίτες, η εκμετάλλευση των μέσων ενημέρωσης και όλων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η απουσία του παράγοντα του ανθρωπισμού, συνιστούν όλα ένα μεγάλο κίνδυνο για τον απλό πολίτη. Η Συρία και η Ουκρανία αποτελούν τρανταχτά παραδείγματα του πόσο δύσκολο είναι να προστατευτεί (με βάση / εφαρμογή του Διεθνούς Δίκαιου) ο απλός πληθυσμός που βρίσκεται εκτεθειμένος στη δίνη ενός υβριδικού πολέμου. Για παράδειγμα, είναι ιδιαιτέρως δύσκολο για τον Ερυθρό Σταυρό ή για την Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε για τους Πρόσφυγες (UNHCR), να παράσχουν ανθρωπιστική βοήθεια, όπως είναι η φροντίδα των τραυματιών ή των εσωτερικών προσφύγων.

Κάνοντας λόγο για παροχή βοήθειας, η ανθρωπιστική βοήθεια που ήταν απαραίτητη στην ανατολική Ουκρανία, δυστυχώς αποτέλεσε αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης από τη Ρωσία και χρησιμοποιήθηκε ως ένα εργαλείο στον πόλεμο στην περιοχή.
Στη Συρία η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας αποτελεί ένα εξαιρετικά επικίνδυνο εγχείρημα για αυτούς που θα το τολμήσουν. Την στιγμή που μιλάμε, η παροχή της είναι εφικτή σε πολύ μικρό βαθμό. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ο πόλεμος στη Συρία θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές καταστροφές της εποχής μας.

Σύμφωνα με στατιστικά από την Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε για τους Πρόσφυγες, ο αριθμός των προσφύγων το 2014 έφτασε περίπου στα 60 εκατομμύρια. Το 64% εξ αυτών ήταν εσωτερικοί πρόσφυγες, κυρίως από τη Συρία και χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Νοτίου Αμερικής. Την ίδια στιγμή, ο αριθμός των ανθρώπων που εγκατέλειψαν, ως πρόσφυγες, τη χώρα τους, αγγίζει τα 19,5 εκατομμύρια. Μία νέα «είσοδος» που συμπεριλήφθη στις στατιστικές του 2014, ήταν η Ουκρανία. Ο πόλεμος εκεί συχνά αναφέρεται ως κλασσικό παράδειγμα υβριδικού πολέμου. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η απομάκρυνση περίπου 1,64 εκατομμυρίων ανθρώπων από την ανατολική Ουκρανία. Το ένα εκατομμύριο εξ αυτών μετακινήθηκαν σε άλλες περιοχές της χώρας, ενώ οι υπόλοιποι 640.000 εγκατέλειψαν τη χώρα. Δυστυχώς στη λίστα των προσφύγων που ζητούν «καταφύγιο» από τις συνέπειες του υβριδικού πολέμου, έρχεται να προστεθεί και ο τεράστιος αριθμός των Σύριων που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη με κάθε δυνατό μέσο.

Γίνεται πλέον ξεκάθαρο ότι οι υβριδικοί πόλεμοι αποτελούν κάτι πολύ παραπάνω από μία απλή πρόκληση για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας. Είναι ένας νέος εχθρός προ των πυλών. Οι Ευρωπαϊκές Σύνοδοι Κορυφής για το Προσφυγικό αποδεικνύουν ότι το ζήτημα είναι ιδιαιτέρως σοβαρό. Η αποσταθεροποίηση και η κατάρρευση των κρατών, ως αποτέλεσμα του υβριδικού πολέμου, πλέον, έχουν συνέπειες, και μία από αυτές φαίνεται πως είναι και οι μετακινήσεις πληθυσμών.

*Ο Χρήστος Διαμαντόπουλος είναι Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων του Τμήματος Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Πάντειου Πανεπιστημίου