Περί αλληλεγγύης και συνοχής την εποχή της πανδημίας*

Η συμφωνία για τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αφορά μια ιστορική δέσμη μέτρων της ΕΕ για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας. Με τα 672,5 δισ. ευρώ που διαθέτει, ο μηχανισμός στέλνει ισχυρό μήνυμα ενότητας και αποφασιστικότητας της Ευρώπης απέναντι στην κρίση της πανδημίας του COVID-19. Θα δώσει ισχυρή ώθηση στις οικονομίες και θα επιτρέψει στα κράτη μέλη να διαμορφώσουν ένα πιο πράσινο και ψηφιακό μέλλον για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της Ευρώπης.

Πρόκειται για ένα Ταμείο Αλληλεγγύης, ίσως για τη σημαντικότερη εξέλιξη στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας από την εποχή της δημιουργίας του Ευρώ. Η υπόθεση της αλληλεγγύης που είναι κομβικής σημασίας για το ευρωπαϊκό σχέδιο βγήκε ενισχυμένη στο τέλος του 2020.

Η συζήτηση για τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτεί μια πολυεπίπεδη προσέγγιση σε μια «δύσκολη» Ευρώπη και είναι ένα από τα κομβικά ζητήματα της ενοποιητικής διαδικασίας σήμερα.

Ήδη από την εποχή των Συνθηκών της Ρώμης του 1957 όταν τα κράτη μέλη δήλωναν την πρόθεσή τους «να ενισχύσουν την ενότητα των οικονομιών τους και να προωθήσουν την αρμονική τους ανάπτυξη…», μέχρι την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη του 1987 που εισάγει για πρώτη φορά τον όρο «συνοχή» και μέχρι τη Συνθήκη της Λισαβώνας του 2008, η προώθηση της συνοχής της ΕΕ παραμένει μια από τις μεγάλες προτεραιότητες της ενωμένης Ευρώπης.

Σήμερα 64 χρόνια μετά τις Συνθήκες της Ρώμης, η συνοχή της ενωμένης Ευρώπης δεν είναι δεδομένη. Η ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία παραμένει βυθισμένη σε μια βαθιά πολιτική κρίση που προκάλεσε ένα δημοψήφισμα, το γαλλικό δημοψήφισμα του 2005 και η οριακή επικράτηση του «όχι» για το Ευρωσύνταγμα.

Ακολούθησε η οικονομική και κοινωνική κρίση του 2008 που ήλθε από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού στην οποία προστέθηκε το 2015 η μεγάλη κρίση του προσφυγικού και πιο πρόσφατα η κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού.

Κάπως έτσι η Ε.Ε. βρέθηκε να βιώνει μια μεγάλη εσωτερική σύγκρουση. Όπου από τη μια πλευρά έχουμε αυτούς που προτάσσουν τους εθνικούς εγωισμούς (κυρίως οι χώρες του Visegrad) και από την άλλη πλευρά έχουμε την πρόταση για μια Ευρώπη φιλελεύθερη με ενισχυμένη προστασία των εξωτερικών συνόρων και έμφαση στη λογική της συνεργασίας και της αλληλεγγύης που υποστηρίζεται κυρίως από τον Μακρόν και την Μέρκελ.

Η στάση των χωρών του Visegrad

Oι χώρες του Visegrad (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία και Σλοβακία) τα τελευταία χρόνια έχουν ταυτιστεί με τη λογική εκείνη που επιχειρεί να καθυστερήσει ή και να ακυρώσει το ευρωπαϊκό σχέδιο.

Φωτεινή εξαίρεση στην πολιτική των κυβερνήσεων του Visegrad είναι οι δήμαρχοι των πρωτευουσών αυτών των χωρών, που υπέγραψαν τον Δεκέμβριο του 2019 στη Βουδαπέστη ένα Σύμφωνο ενάντια στις κατευθυντήριες γραμμές των κυβερνήσεων τους.

Οι δήμαρχοι της Βαρσοβίας, της Βουδαπέστης, της Μπρατισλάβας και της Πράγας, συμφώνησαν σε μια «Συμμαχία Ελεύθερων Πόλεων» που θα στηρίζεται στις αξίες του ευρωπαϊκού σχεδίου και ειδικότερα στην αλληλεγγύη, στην ελευθερία της έκφρασης και στην ανεκτικότητα.

Πρόκειται ουσιαστικά για μια διαφορετική λογική που απαντά στον λαϊκισμό της κεντρικής εξουσίας των χωρών του Visegrad. Η διακήρυξή τους ορίζει την κοινή δέσμευση στην προαγωγή «της ελευθερίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της δημοκρατίας και της ισότητας, της ανεκτικότητας και της πολιτισμικής διαφορετικότητας».

Πολιτικό εργαλείο δημιουργίας η Ενωμένη Ευρώπη

Αυτή η πρωτοβουλία των τεσσάρων δημάρχων κινείται στη λογική που θέλει την ΕΕ ως πολιτικό εργαλείο δημιουργίας.

Στην ίδια λογική, της ΕΕ ως πολιτικό εργαλείο δημιουργίας, η διοίκηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να επιτρέψει την οικοδόμηση μια δυνατής Ευρωζώνης. Πρέπει να φτιάξουμε μια οικονομική δύναμη που θα μας βοηθήσει να γίνουμε πρωταθλητές στον τομέα της ψηφιακής τεχνολογίας. Προς αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητο να δούμε την ΕΕ ως συνολική, αναπτυξιακή, κοινωνική, θεσμική και πολιτική οντότητα.

Στην Ελλάδα ειδικότερα πρέπει να δούμε την Ενωμένη Ευρώπη ως πολιτικό εργαλείο δημιουργίας σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο.

Όσο για την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανάγκη από πολιτικούς ηγέτες με ξεκάθαρες ευρωπαϊκές θέσεις.

Ηγέτες που δεν θα επικαλούνται διαρκώς το «εθνικό συμφέρον» που εγκλώβισε την ΕΕ στα «εθνικά εγώ». Σε αυτόν τον εγκλωβισμό των «εθνικών εγωισμών», εντάσσεται και το βρετανικό δημοψήφισμα του 2016 που οδήγησε στο Brexit.

Η Γερμανία και η Ευρωζώνη

Σήμερα με τη Γερμανία να είναι ο βασικός πρωταγωνιστής της Ευρωζώνης, είναι προφανής η ανάγκη για ένα πιο λειτουργικό σύστημα για την Ευρωζώνη, η οποία ούτως ή άλλως αποτελεί μέρος του προβλήματος γιατί είναι μια ατελής οικονομική και νομισματική ένωση

Για τη Γερμανία η στήριξη του ευρώ έχει γίνει βασική πολιτική επιταγή. Συμφώνησε σε ένα Ταμείο Ανάκαμψης 750 δισ. ευρώ, μια κίνηση στρατηγικής σημασίας για την ενίσχυση της συνοχής της Ε.Ε. και θα συνεχίσει να προστατεύει την ευρωζώνη ακόμη και αν αυτό θα σημαίνει την αναστολή της παραδοσιακής αντίθεσης της Γερμανίας σε δημοσιονομικά κίνητρα και σε υψηλά ελλείμματα.

Θυμίζουμε πως και ο πρόεδρος Μπάιντεν ανακοίνωσε σχέδιο έκτακτης ανάγκης ύψους 1,9 τρισ. δολαρίων για να αντιμετωπίσει την πανδημία.

Στην ΕΕ και στις ΗΠΑ του Μπάιντεν χρειαζόμαστε μια αφύπνιση του κράτους και της κοινωνίας. Καθώς οι οικονομίες της ευρωατλαντικής κοινότητας θα ανακάμπτουν από τη βαθιά και ανομοιογενή ύφεση του COVID-19, η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να ενισχύσουν το δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας, αυξάνοντας τις δημόσιες επενδύσεις στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και σε άλλα δημόσια αγαθά.

Eιδικότερα στην Ευρωζώνη πρέπει η εμβάθυνση και ολοκλήρωση να συμπληρωθεί με νέες κοινές πολιτικές και εργαλεία όπως η κυοφορούμενη εν μέσω πανδημίας Ένωση για την Υγεία.

Η Ευρωζώνη θα είναι ο βασικός άξονας των θεσμικών πρωτοβουλιών, τις οποίες θα συμπληρώνει και ένα σχέδιο ανάπτυξης της ευρωπαϊκής κοινής άμυνας, προκειμένου η ΕΕ να είναι σε θέση να εξασφαλίζει τη στρατηγική της αυτονομία, να μπορεί να διαχειριστεί τις διεθνείς κρίσεις μόνη της και να εγγυάται τα εξωτερικά σύνορά της.

Συνοχή και επανεκκίνηση της ενοποιητικής διαδικασίας

Το κλειδί για να ανταποκριθεί η Ευρώπη στις σημερινές και μελλοντικές προκλήσεις είναι να εξοπλιστεί με την απαραίτητη κυριαρχία. Για να καθορίζει η ίδια η Ευρώπη το μέλλον της χρειάζεται περισσότερη κυριαρχία. Αυτό θα ενισχύσει περισσότερο και τη συνοχή της Ένωσης.

Μιλάμε βέβαια για μια Ευρώπη φιλελεύθερη με ενισχυμένη προστασία των εξωτερικών συνόρων, με τη γαλλογερμανική συνεργασία στο κέντρο της, που έχει καθήκον και υποχρέωση να μην επιτρέψει την υποχώρηση του Ευρωπαϊκού Σχεδίου.

Γερμανία και Γαλλία έχουν μεγάλη ευθύνη για την ευρωπαϊκή ενοποίηση και η γαλλογερμανική συμφωνία του Άαχεν του Ιανουαρίου του 2019, έδειξε πως οι δυο χώρες μπορούν να επιχειρήσουν μια επανεκκίνηση της ενοποιητικής διαδικασίας.

Σε μια νέα φιλόδοξη Ένωση που θα την ενώνει η αλληλεγγύη, η Ελλάδα μπορεί να κάνει τη δική της ευρωπαϊκή επανεκκίνηση και να πορευτεί με γνώμονα έναν εξωστρεφή πατριωτισμό.

Τέλος, όσον αφορά στον Δήμο Αθηναίων, στηριζόμενος στον κοσμοπολιτισμό και στον εξωστρεφή πατριωτισμό του Κώστα Μπακογιάννη μπορεί να πρωταγωνιστήσει σε αυτή την πολυεπίπεδη συζήτηση που αφορά στο μέλλον της Ευρώπης.

Γιατί η ιδέα της Ευρώπης έχει ξαναγίνει αγώνας. Το να πιστεύεις σήμερα στην Ευρώπη σημαίνει ότι πρέπει να αγωνιστείς γι’ αυτήν.

------------------

* Το παραπάνω κείμενο αποτέλεσε την εισήγηση του Σωτήρη Ντάλη στην διαδικτυακή ημερίδα που διοργάνωσε στις 28 Ιανουαρίου το Κέντρο Ευρωπαϊκής Πληροφόρησης του Δήμου Αθηναίων με θέμα «Πολιτική συνοχής της ΕΕ - Oφέλη για την Ελλάδα».

Ο Σωτήρης Ντάλης είναι αν. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Παπαζήση το βιβλίο του «ΜareNostrum: Μετακινήσεις ισχύος στον γεωπολιτικό χάρτη της Μεσογείου».