Ένα βήμα μπρος, δύο βήματα πίσω: Στέφανος Τσιβόπουλος, ‘Project Syntagma'
Η σύγχρονη τέχνη, όπως έχει διαμορφωθεί από την δεκαετία του '60 μέχρι σήμερα, χαρακτηρίζεται από έναν έντονο διανοητικό χαρακτήρα. Το σημείο τομής για την εκκίνηση της χαρακτηριστικής αυτής διανοητικοποίησης πραγματοποιήθηκε με την έκθεση των Brillo Boxes του Άντι Γουόρχολ το 1964, οπότε και έγινε σαφές ότι το έργο τέχνης δεν είχε πλέον σκοπό να προσφέρει μια αισθητική εμπειρία, ούτε όμως να δώσει μια ουσιοκρατική λύση στο ερώτημα “τι είναι τέχνη”, με το οποίο καταπιάστηκαν ορισμένοι μοντερνιστές καλλιτέχνες.
Η αυτοδιερευνητική χροιά της σύγχρονης τέχνης έχει περισσότερο να κάνει με την αμφισβήτηση των ορίων της και με τη συνεχή διεύρυνσή τους. Το έργο τέχνης έχει πλέον εγκαταλείψει το αντικείμενο και έχει μετατεθεί στις σχέσεις του αντικειμένου με την πραγματικότητα, του ανθρώπου με τον χώρο και τα συναισθήματά που προκύπτουν· και κυρίως έχει μετατεθεί στο μυαλό του θεατή, πάντοτε καθοδηγούμενο από τη σκέψη και την πρόθεση του καλλιτέχνη. Παρ' όλα αυτά αν το έργο τέχνης δεν έχει αισθητικούς όρους, τι είναι αυτό που θα το ξεχωρίσει από τη ζωή και θα το κάνει οικουμενικό και άχρονο;
Ο Στέφανος Τσιβόπουλος, όπως προκύπτει από την τρέχουσα έκθεσή του ‘Project Syntagma (One step forward, two steps back)’ στην Γκαλερί Καλφαγιάν (έως 16 Απριλίου), είναι ένας σύγχρονος καλλιτέχνης ο οποίος διατηρεί την ιδέα του έργου τέχνης ως αυτόνομη οντότητα.
Το Project Syntagma είναι με τα λόγια του εικαστικού “... Ενα project γύρω από το Σύνταγμα και την περιοχή του. Ξεκινά με κάποια ντοκουμέντα που τα ανακαλύπτω και τα παρουσιάζω με ένα νέο τρόπο στο δημόσιο χώρο. Μια σειρά από φωτογραφίες πολιτικών αρχηγών της Μεταπολίτευσης που έβγαζαν λόγους στην πλατεία. Κατ΄εμένα πολλά κομμάτια της προβληματικής σχέσης μας με την πολιτική προέρχονται κι απ' αυτή την περίοδο. Τα ντοκουμέντα αυτά έχουν τυπωθεί, κι έχουν γίνει αφίσες και για ένα διάστημα 2 - 3 εβδομάδων κολλήθηκαν στα πέριξ της περιοχής του Συντάγματος. Κάποιες αποκολλήθηκαν κι ότι έχει απομείνει εκτίθεται στο χώρο της γκαλερί ως ίχνη αυτών των προσώπων - ειδώλων»
Η διαδικασία που περιγράφεται αποτελεί από μόνη της μια performance στο δημόσιο χώρο. Κατά τη γνώμη μου η βασική γοητεία της performance art, ως καλλιτεχνικού ιδιώματος, είναι ο εφήμερος χαρακτήρας της. Για το λόγο αυτό όταν μια performance βιντεοσκοπείται και προβάλλεται σε μια γκαλερί, πιστεύω πως χάνει τη γοητεία αυτή. Ο Τσιβόπουλος όμως εκθέτει τις φθαρμένες αφίσες και δημιουργεί από την αρχή ένα διαφορετικό έργο γύρω από τον πολιτικό λόγο. Συγκεκριμένα, όμοια με την καρέκλα του Κοσούθ, εκθέτει στη σειρά τις εικόνες των πολιτικών αρχηγών όταν βγάζουν τους λόγους, το βινύλιο με το ηχητικό ντοκουμέντο και τον λόγο αυτόν καθεαυτόν όπως εμφανίζεται σε ένα σιωπηλό auto-q. Κατακερματίζει με αυτό τον τρόπο τις αισθήσεις και αφαιρεί το μεγαλείο της στιγμής.
Ακριβώς δίπλα στην προθήκη με τους πολιτικούς αρχηγούς μπορεί κανείς να δει το βίντεο με τίτλο 'One Step Forward, Two Steps Back: Proposal For A New Choreography' στο οποίο δύο νεαροί χορευτές επιδίδονται σε μια χορογραφία βασισμένη συγχρόνως στην κίνηση των ευζώνων και στη γνωστή ρήση του Λένιν, μπροστά στη βουλή και το μνημείο του αγνώστου στρατιώτη. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι στο βίντεο αυτό βλέπουμε την αντίστοιχη performance του Τσιβόπουλου, αλλά κάτι τέτοιο δεν θα ήταν ακριβές. Η performance πραγματοποιήθηκε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή με τη συμμετοχή των χορευτών και -ανοικειοθελώς- των ευζώνων, και παρακολουθήθηκε ενδεχομένως από συγκεκριμένους περαστικούς. Το βίντεο το οποίο μπορεί κανείς να δει στην έκθεση διακρίνεται από έντονο κινηματογραφικό χαρακτήρα, καθώς μέσα από συγκεκριμένη σκηνοθεσία και μοντάζ, αποκτά ενδιαφέρον αισθητικό και γίνεται αντιληπτό ως αυτόνομο έργο τέχνης. Η εναλλαγή κοντινών και μακρινών πλάνων προσδίδει στο βίντεο έναν γουέστερν χαρακτήρα και μαζί φοβερή ένταση την στιγμή που οι εύζωνες στρέφονται προς το μέρος των χορευτών. Η ένταση λύνεται με μαεστρία όταν το πλάνο ανοίγει και φαίνεται πια πόσο μακριά είναι οι μεν από τους δε, αφού τα δύο βήματα πίσω συνέχεια θα απομακρύνουν τους δεύτερους.
Στο δεύτερο βίντεο της έκθεσης “Geometry of fear” (2012)παρουσιάζεται η αίθουσα της Ολομέλειας του ελληνικού κοινοβουλίου. Ο Τσιβόπουλος κινηματογραφεί το “Geometry of fear” σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη της Βουλής το καλοκαίρι του 2012 στη μοναδική χρονική στιγμή που όπως λέει και ο ίδιος “ δεν υπήρχε καν υπηρεσιακή κυβέρνηση”. Η συνήθως κατάμεστη και θορυβώδης αίθουσα είναι τώρα άδεια και οι μόνοι ήχοι που ακούγονται είναι οι συχνότητες των μικροφώνων. Το κοινοβούλιο εμφανίζεται απογυμνωμένο από τη λειτουργία του, με έντονο μνημειακό χαρακτήρα, όμοιο με μαυσωλείο, σαν τέρας εν υπνώσει.
Ένα έργο από τη σειρά 'Crossfade' στο βάθος της αίθουσας απαθανατίζει τη στιγμή κατά την οποία ο πολιτικός αρχηγός εμφανίζεται στην τηλεοπτική οθόνη μαζί με το κοινό που τον αποθεώνει με την τεχνική του crossfade, όπως συνηθιζόταν στη δεκαετία του '80, ενώ κάθε Παρασκευή (εκτός 25ης Μαρτίου) πραγματοποιείται η performance ‘One Too Many’, κατά τη διάρκεια της οποίας δύο χορευτές δείχνουν στο κοινό μια σειρά από ασπρόμαυρες φωτογραφίες, στις οποίες διακρίνεται η πλατεία κατά τη διάρκεια των πολιτικών συγκεντρώσεων, κατάμεστη από ένα κοινό ανώνυμο πλέον καθώς απουσιάζουν τα χρώματα (κόκκινο, πράσινο, μπλε). Εν συνόλω, η διαδικασία διακρίνεται από μια τελετουργική χροιά.
Ο Στέφανος Τσιβόπουλος είναι ένας σύγχρονος καλλιτέχνης ο οποίος, ενώ απαντά στα προτάγματα του μεταμοντερνισμού, δεν απαρνείται την ιστορία της τέχνης. Καταπιάνεται με διαφορετικά είδη όπως οι περισσότεροι σύγχρονοι εικαστικοί, αλλά παράλληλα αντιλαμβάνεται ότι τα διαφορετικά εικαστικά ιδιώματα είναι από τη μία ομόηχα, από την άλλη διαφορετικά ως προς το χαρακτήρα τους. Διαφυλάσσει με τον τρόπο αυτό τις αρετές που καθιστούν το κάθε του έργο αυθύπαρκτο και ανιδιοτελές, με κοινό πάντοτε παρονομαστή το χαρακτηριστικό του ύφος.
* Ο Αδριανός Τρίκας – Πανδής είναι ιστορικός τέχνης