Ο Μπάιντεν, οι ευρωπαϊκές προσδοκίες και οι παγκόσμιες προκλήσεις

Την επομένη των αμερικανικών εκλογών της 4^ης Νοεμβρίου, δύο πρώτα κομβικά συμπεράσματα απασχόλησαν τις περισσότερες αναλύσεις, η αντοχή του Τραμπ και το γεγονός πως οι ΗΠΑ είναι πλέον βαθιά διχασμένες.

Ο Τραμπ, ο πιο ισχυρός λαϊκιστής ηγέτης στη Δύση εξαιτίας και μόνο του αξιώματος που κατέχει, με ισχυρή πολιτική βάση και υποστήριξη από μια «λαϊκιστική διεθνή» που έχει συσπειρωθεί διαδικτυακά για να διακηρύξει την υποστήριξή της προς τους απανταχού λαϊκιστές, άντεξε και θα είναι εκεί για να διχάζει παρά την ήττα του.

Ο Μπάιντεν κέρδισε, όμως το εκλογικό σώμα θα συνεχίσει να είναι βαθιά διχασμένο γιατί ο Τραμπ θα επιμένει πως οι Δημοκρατικοί έκλεψαν τη νίκη από τους Ρεπουμπλικανούς. Από την άλλη πλευρά, η ήττα του Τραμπ είναι μια νίκη της αμερικανικής δημοκρατίας και σίγουρα αποτελεί ένα μήνυμα στους λαϊκιστές πολιτικούς πως η δημαγωγία δεν είναι συνταγή επιτυχίας.

Ο 46ος πρόεδρος των ΗΠΑ θα πρέπει να διαχειριστεί τη δίδυμη κρίση της πανδημίας και της οικονομικής ύφεσης και να κυβερνήσει μια χώρα βαθιά διχασμένη, με τη Γερουσία υπό τον έλεγχο του Τραμπ και ένα Ανώτατο Δικαστήριο όπου πλειοψηφούν οι συντηρητικοί.

Στο μεταξύ το κλίμα της «εκκρεμότητας» για το τελικό αποτέλεσμα των εκλογών το οποίο είχε προετοιμάσει επιμελώς ο απερχόμενος πρόεδρος θα οδηγήσει σε μερικές εβδομάδες αβεβαιότητας ελπίζοντας όχι με επιπτώσεις στη γεωπολιτική και οικονομική σταθερότητα.

Στην Ευρώπη και ιδιαίτερα τις Βρυξέλλες προσδοκούν σε μια επανέναρξη των διατλαντικών σχέσεων προκειμένου από κοινού ΗΠΑ και ΕΕ να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις αυτής της περιόδου. Στην κρίση της πανδημίας του Covid-19, Eυρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες βρέθηκαν χωρίς κοινή στάση κι αυτό αποδυνάμωσε περαιτέρω την ήδη προβληματική διατλαντική συνεργασία.

Οι κοινές προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, η πράσινη μετάβαση, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ασφάλεια και η τρομοκρατία, αλλά και οι κοινές αξίες θα αποτελέσουν άραγε τη γέφυρα για μια δυνατή σχέση ανάμεσα σε Ευρώπη και ΗΠΑ προς όφελος και της διεθνούς ειρήνης και συνεργασίας; O κόσμος χρειάζεται αυτή τη δυνατή σχέση. Γι’ αυτό και η Ευρώπη πανηγυρίζει γιατί επιθυμεί την οικοδόμηση νέων σχέσεων εμπιστοσύνης και συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ.

Υπό τον πρόεδρο Τραμπ οι ΗΠΑ, αποχώρησαν από τη Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα, εγκατέλειψαν την επιρροή τους σε διεθνείς οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ακόμη και το ΝΑΤΟ (εγκεφαλικά νεκρό το χαρακτήρισε ο Μακρόν) και κατέγραψαν έναν ιδιαίτερο «αναχωρητισμό» από περιοχές όπως η Μεσόγειος, δημιουργώντας ένα μεγάλο γεωπολιτικό και γεωοικονομικό κενό. Χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Τουρκία με στοχευμένες κινήσεις «γέμισαν» αυτό το κενό.

Οι ΗΠΑ αυτά τα χρόνια της διακυβέρνησης Τραμπ έδειξαν σαν να μην είχαν τη δύναμη να μείνουν στην κορυφή. Υπό τον Τραμπ ξέχασαν γιατί η ηγετική θέση τους είναι σημαντική όχι μόνο για τις ΗΠΑ αλλά και για την ευρωατλαντική κοινότητα.

Αν οι αμερικανικές εκλογές της 4^ης Νοεμβρίου δεν είχαν αυτό το αποτέλεσμα και έδιναν άλλη μια θητεία στον Τραμπ , ήταν πολύ πιθανό να οδηγήσουν σε παγκόσμια ύφεση της δημοκρατίας. Ο απερχόμενος πρόεδρος κατάφερε αποφασιστικό πλήγμα στο διεθνές κύρος των ΗΠΑ που εμφανίζονταν στη διεθνή σκηνή ως μια αναποτελεσματική δημοκρατία, ανοίγοντας και βαθιές πληγές στις ευρωατλαντικές σχέσεις.

Ο Μπάιντεν αναμένεται να επιδείξει έναν εξωστρεφή και προοδευτικό πατριωτισμό με έμφαση στην πολυμέρεια και διεθνή συνεργασία, σε αντίθεση με τον φοβικό και εσωστρεφή πατριωτισμό του προκατόχου του.

Αυτό περιμένουν και οι πολιτικές δυνάμεις που συγκροτούν τη δημοκρατική Ευρώπη, οι οποίες από την πλευρά τους πρέπει να διαβάζουν μαζί το χθες και να σχεδιάζουν από κοινού το μέλλον της ενωμένης Ευρώπης που φιλοδοξεί να είναι παγκόσμιος παίκτης. Προς αυτή την κατεύθυνση η ΕΕ χρειάζεται στρατηγική σκέψη για την αντιμετώπιση Ρωσίας και Κίνας, χρειάζεται περισσότερα μέσα και σύγκλιση συμφερόντων προκειμένου να αντιμετωπιστούν δύσκολα ζητήματα όπως η παρατεταμένη κρίση στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, όπου ο ιδιότυπος αμερικανικός αναχωρητισμός της περιόδου Τραμπ συνδυάστηκε με την τουρκική προβολή ισχύος .

«Όποιος και εάν βρίσκεται στον Λευκό Οίκο, δεν μπορεί να επηρεάζει τον στόχο της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης», τόνιζε με έμφαση ο πρόεδρος Μακρόν σε συνέντευξή του στη γαλλική επιθεώρηση γεωπολιτικής «Le Grand Continent». Η παραπάνω δήλωση Μακρόν θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως άμεση απάντηση προς την επικεφαλής των γερμανών Χριστιανοδημοκρατών και υπουργό Άμυνας, Ανεγκρέτ Κραμπ-Καρενμπάουερ, η οποία με άρθρο της στην πολιτική επιθεώρηση «Politiko», διατύπωσε την άποψη ότι προς το παρόν η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να παραμείνει «εξαρτημένη» από τις ΗΠΑ για την ασφάλειά της. «Οι ψευδαισθήσεις για ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία πρέπει να τελειώνουν», γιατί στο άμεσο μέλλον «οι ευρωπαίοι δεν θα μπορέσουν να αντικαταστήσουν τον κρίσιμο ρόλο των ΗΠΑ ως παρόχου ασφάλειας», υπογράμμισε η Καρενμπάουερ.

«Θεωρώ ότι πρόκειται για ιστορική παρερμηνεία», σχολίασε την άποψη της γερμανίδας υπουργού Άμυνας ο Μακρόν, συμπληρώνοντας πως «ευτυχώς, εάν έχω κατανοήσει σωστά, η καγκελάριος δεν μοιράζεται αυτή την άποψη». Όντως η Άγκελα Μέρκελ στον χαιρετισμό της για τη νίκη Μπάιντεν στις αμερικανικές εκλογές ανέφερε ότι η Ευρώπη πρέπει να κάνει περισσότερα για την ασφάλειά της και να υπερασπιστεί τις δικές της αξίες.

Ο γάλλος Πρόεδρος πιστεύει ότι «η επικείμενη πολιτική αλλαγή στην άλλη όχθη του Ατλαντικού αποτελεί ευκαιρία να αναζητήσουμε, με έναν εντελώς ήρεμο και ειρηνικό τρόπο, τα όσα χρειαζόμαστε για να συνεχίσουμε να οικοδομούμε την ανεξαρτησία μας, καθώς οι ΗΠΑ το κάνουν για τον εαυτό τους και το κάνει και η Κίνα». Όποιος και αν βρίσκεται στον Λευκό Οίκο δεν μπορεί να επηρεάζει τον στόχο της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης, υπογράμμισε ο Μακρόν, κι έχει απόλυτο δίκιο όταν σημειώνει πως για δεκαετίες λειτουργούσαμε λες και η Ευρώπη είναι μόνο αγορά. Δεν κατανοήσαμε την Ευρώπη εσωτερικά. «Δεν έχουμε σκεφτεί ενδελεχώς όλα τα κοινωνικά ζητήματα που μας κάνουν ενιαίο χώρο. Δεν έχουμε αναλογιστεί επαρκώς πως αυτό που μας δίνει δύναμη είναι πως είμαστε μια ενοποιημένη περιοχή με ένα ξεκάθαρο πολιτικό δεδομένο».

Για αυτό η Ευρώπη πρέπει να ορίσει εκ νέου τον εαυτό της πολιτικά και να θέσει νέους στόχους πέρα από τις αγορές, καταλήγει ο γάλλος Πρόεδρος, υπογραμμίζοντας πως «οι ΗΠΑ θα μας σεβαστούν ως συμμάχους μόνο εάν είμαστε ειλικρινείς και εάν είμαστε κυρίαρχοι όσον αφορά την άμυνά μας».

Ειδικότερα σήμερα μπροστά στο δεύτερο ή τρίτο κύμα της πανδημίας στην Ευρώπη χρειαζόμαστε μια αλληλεγγύη που θα ενώνει, μια αλληλεγγύη που θα συμπληρώνει και θα ενισχύει τα εθνικά συμφέροντα. Έχουμε ανάγκη ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης που θα ενισχύει την πολιτική της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής μέσα και από πολιτικές όπως η πολιτική υγείας, μετανάστευσης και η πολιτική ασφάλειας και άμυνας.

Όσον αφορά τις δυο τελευταίες πολιτικές έχει ενδιαφέρον αυτό που υπογράμμιζαν σε κοινό τους άρθρο στη γαλλική «Le Monde», στη γερμανική «Die Zeit» και στην αμερικανική «Washington Post», οι υπουργοί εξωτερικών της Γαλλίας και της Γερμανίας, Ζαν -Ιβε Λε Ντριάν και Χάικο Μάας, ότι «η ευρωπαϊκή κυριαρχία έχει ενισχυθεί τα τελευταία χρόνια» και ότι η Ευρώπη δεν περιμένει πλέον από τις ΗΠΑ να επωμιστούν το βάρος της δικής της ασφάλειας.

Σε έναν «μετα-ηγεμονικό» κόσμο η οικοδόμηση νέων σχέσεων εμπιστοσύνης και συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ και η διαμόρφωση μιας νέας διατλαντικής σχέσης, προσαρμοσμένης στις παγκόσμιες προκλήσεις, είναι μονόδρομος και η εκλογή Μπάιντεν ίσως αποδειχθεί κομβικής σημασίας.

* Ο Σωτήρης Ντάλης είναι αν. καθηγητής Διεθνών Σχέσεων-Διεθνούς Πολιτικής και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Από τις Εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφορεί το βιβλίο του «Η "Δύσκολη" Ευρώπη. Σε αναζήτηση της νέας Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης».