Περί ατομικής ευθύνης

Το ενδιαφέρον με την ευθύνη είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, κατά τις οποίες ανακύπτει τέτοιο ζήτημα, προσπαθούμε να την αποποιηθούμε, κινούμενοι σε δύο βασικούς άξονες επιχειρημάτων, αυτών του «όχι, δεν το έκανα εγώ», ή εκείνων του «δεν φταίω, γιατί…».

Ως προς το πρώτο επιχείρημα, σε πολύ γενικές γραμμές, η ευθύνη μου αναφέρεται στον εαυτό μου ως πηγή συγκεκριμένων συνεπειών που προκύπτουν από συγκεκριμένη πράξη μου. Με άλλα λόγια, όταν δρω προκαλώ ένα αποτέλεσμα.

Αν το πρώτο επιχείρημα ήταν τόσο εύκολο και ανώδυνο, το δεύτερο είναι λίγο πιο δύσκολο και αρκετά επώδυνο. Κι αυτό γιατί σε κάθε περίσταση ανεξάρτητα από συνθήκες και αιτίες, πάντα δρω.

Όχι μόνο όταν κάνω κάτι αλλά και όταν φαίνεται ότι είμαι εντελώς παθητικός. Σε κάθε περίπτωση δράσης, είμαι η αιτία αυτού που κάνω, ανεξάρτητα από το πώς αποφάσισα να το κάνω ή από το ποιες είναι οι συνέπειες της δράσης αυτής σ’ εμένα και στους άλλους γύρω μου.

Επομένως, από τη στιγμή που πάντα δρω, είμαι πάντα υπεύθυνος για ό,τι κάνω. Για ποιον; Κατά πρώτον, για τον εαυτό μου, φυσικά. Κατά δεύτερον, για τους άλλους, μιας και όπου και να είμαι βρίσκομαι σε σχέση με τους άλλους, άμεσα ή έμμεσα. Το πόσοι και ποιοι είναι αυτοί οι «άλλοι» εξαρτάται από την περίσταση και τη δράση μου.

Το σημαντικότερο, όμως, στη διαπίστωση αυτή είναι το άγχος που συνεπάγεται η συνειδητοποίηση της αδιάλειπτης ευθύνης μου. Για την ακρίβεια, είναι μια θεώρηση που είναι δυνατόν να οδηγήσει ακόμα και σε ψυχολογική κατάρρευση, αφού κάθε στιγμή, κάθε κίνησή μου, επειδή είναι δική μου, συνεπάγεται την απόλυτη ευθύνη μου για ό,τι προκαλέσει.

Κι αν αυτό είναι κάτι θετικό, τότε όχι μόνο χαίρομαι, αλλά επιζητώ την ανάληψη της ευθύνης. Τι γίνεται όμως όταν δεν είναι καλό ή, ακόμα χειρότερα, όταν αγνοώ αν είναι θετικό ή αρνητικό;

Πρακτικά είναι αδύνατον να επιβιώσουμε σε έναν κόσμο όπου θα πρέπει διαρκώς να εξετάζουμε κάθε τι πριν ενεργήσουμε, επειδή είμαστε υπεύθυνοι για τις πράξεις μας.

Για τον λόγο αυτό, η κοινωνία έχει διαμορφώσει πλαίσια καθημερινότητας, μέσα στα οποία λησμονούμε το βάρος της ευθύνης, τις καθημερινές ρουτίνες σε προσωπικό ή συλλογικό επίπεδο.

Ωστόσο, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, όπου έχουμε πετύχει σε σημαντικό βαθμό την ασφάλεια, την άνεση, μας καθιστά επιλήσμονες ως προς την ολοκληρωτική ευθύνη μας απέναντι στον εαυτό και τους άλλους.

Τελευταία η αδυναμία διαφόρων υπηρεσιών του Κράτους χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την ανάληψη της ατομικής ευθύνης .

Έτσι, συχνά δρούμε σαν να είναι άλλος που ενεργεί, σαν να μη φταίμε εμείς για τις πράξεις μας, σαν να είμαστε μαριονέτες κάποιου.

Όταν, όμως, η μαριονέτα έχει συνείδηση και επιλογή, τότε έχει ευθύνη. Όλα τα άλλα είναι φληναφήματα ανάξιας ανάλυσης. Τελεία και παύλα.