Το lock down ως γλωσσική κατασκευή

Παρατηρώντας τους τίτλους των εφημερίδων και των ενημερωτικών ιστοσελίδων τις τελευταίες ημέρες, σε σχέση με το λεγόμενο αφήγημα ενός ενδεχόμενοι νέου -απευκταίου- lock down, διαπιστώνεται παράλληλα με τη λειτουργία της πληροφόρησης και της ενημέρωσης, και μια ιδεολογική λειτουργία της γλώσσας, καθώς είναι ορατή η διάθεση της κατασκευής και εγκατάστασης της συναίνεσης στο επίπεδο της κοινής γνώμης για επόμενα, πιο αυστηρά περιοριστικά μέτρα.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κλιμάκωση της γλώσσας και οι αντίστοιχες δομές που χρησιμοποιούνται καθώς η διασπορά του ιού συνεχίζεται και μια «αντίστροφη μέτρηση» επικρέμαται ως απειλή. Έτσι από το αρχικό «Δεν θα υπάρξει άλλο lock down», περάσαμε στα «Είμαστε αρκετά μακριά από ένα νέο lock down, «Δεν αποκλείεται ένα νέο lockdown», «Είναι αναγκαίο ένα νέο lock down;», διολισθαίνοντας στα «Νυχτερινό lock down στην Αττική», και «Είμαστε πολύ κοντά σε ένα νέο lockdown». Σειρά είχαν τα «Όλα θα κριθούν τις επόμενες 2-3 εβδομάδες», «Πρέπει πάση θυσία να αποφύγουμε το lockdown», αλλά και τα «Αδειάζει η κλεψύδρα για το νέο lock down στην Αττική» και «Βροχή οι προειδοποιήσεις για νέο lock down», «Ορατός πλέον ο κίνδυνος ενός νέου lock down!», με τη χρήση του θαυμαστικού και την επιφωνηματική λειτουργία στον λόγο, εμφανή. Ορισμένες απεικονίσεις υπήρξαν περισσότερο συγκεκριμένες, με ειδικότερο πληροφοριακό φορτίο: «Έρχεται lock down δύο εβδομάδων στην Αττική», «Ετοιμαστείτε, μας πάνε για κλείσιμο!», «Η έκρηξη στην Αττική φέρνει νέο lock down!» κ.ά.

Το lock down πραγματώνεται γλωσσικά ωσάν μία συγκοινωνούσα με την κοινωνία, προσωποποιημένη και αντικειμενικοποιημένη, οντότητα. Οι αποτυπώσεις διαφέρουν κάθε φορά ως προς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που του αποδίδονται. Συχνή είναι η χρήση του μεταφορικού λόγου για την περιγραφή των διαστάσεων του αδιεξόδου, ειδικά μάλιστα για τις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες οι εμπειρίες δύσκολα εκφράζονται με κυριολεκτικούς όρους ώστε να γίνονται κατανοητές στα ευρέα λαϊκά στρώματα. Έτσι ένα ενδεχόμενο δεύτερο lockdown απεικονίζεται ως ιδιαιτέρως οδυνηρό μέτρο, ως σοβαρός κίνδυνος και μία σφοδρή απειλή για την οικονομία, ως φόβητρο ή ως ένα εφιαλτικό και «διαβολικό» καθεστώς («Ξορκίζουν οι χώρες το lock down»), ως ένα “point mort”, αλλά κι ως ένα σημείο έριδας και τριβής («Κυβερνητικό και επιστημονικό αλαλούμ για το νέο lockdown»).

Περιγράφεται όμως και ως ομολογία αδυναμίας ενός συστήματος πρόληψης ή και σωστής τήρησης των μέτρων («Το lock down σημαίνει αποτυχία») ή ως «κοινωνική μεροληψία». Απεικονίζεται επίσης, ως κάτι το κατεξοχήν κραταιό και ισχυρό («Στρώνουν χαλί για lockdown”), ως μία «έσχατη λύση» (“Θα είναι το τελευταίο μέτρο που θα πάρουμε»), έχει οριζόντιες παραλλαγές και διαβαθμίσεις, και συνδέεται με χρονικούς και γεωγραφικούς προσδιορισμούς («ολικό», «τοπικό», «νυχτερινό»). Επίσης, έχει «μοντέλα» («μοντέλο Μαδρίτης», «μοντέλο Πόρου» κ.λπ.).

Σε κάθε περίπτωση, χρησιμοποιείται μία λαϊκή ή και λαϊκότροπη γλώσσα, με έντονη όχι μόνον την περιγραφική και εκφραστική λειτουργία, αλλά και την επιφωνηματική. Ο λόγος είναι πληθωρικός και εξουσιαστικός σε αρκετά σημεία του. Στοχεύει δε στη διαμόρφωση συνθηκών πειθούς και αποδοχής των επιβαλλόμενων μέτρων από την πλευρά της μάζας ή των πολιτών, οι οποίοι καλούνται σε μία «νέα εγρήγορση». Στο πλαίσιο, τέλος, της ιδεολογικής χρήσης της γλώσσας, εξυψώνεται ο αποδέκτης/παραλήπτης, μέσα από τις επικλήσεις της σημασίας του ρόλου του («ατομική ευθύνη», «συνειδητός πολίτης» κ.ά.) αλλά και της σημασίας της έννοιας της «εμπιστοσύνης» που εμφανίζεται ως προαπαιτούμενο για την αποτελεσματικότητα των μέτρων.

Η Νικολέττα Τσιτσανούδη – Μαλλίδη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Γλωσσολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και διευθύντρια του Εργαστηρίου Μελέτης Κοινωνικών Θεμάτων, ΜΜΕ και Εκπαίδευσης.