O ΟΗΕ κλείνει τα 75 - Nα τα εκατοστήσει;

Όταν δημιουργήθηκε ο ΟΗΕ το 1945 ο κόσμος αναδυόταν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με βαθιά τα σημάδια της καταστροφής αλλά και με αποφασιστικότητα για μια νέα αρχή. Πολλά έγιναν στα 75 χρόνια που πέρασαν από τότε. Ο ΟΗΕ βοήθησε να τελειώσει η αποικιοκρατία, να θεσπιστούν κανόνες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, έστειλε μεσολαβητές και ειρηνευτικές επιχειρήσεις σε δύσκολα μέρη, προχώρησε τη συζήτηση και τη λήψη μέτρων για θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, πρόσφερε βοήθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες, καθιέρωσε κανόνες και πρότυπα σε διάφορους τομείς. Πολύ σημαντικό, κατάφερε να μην υπάρξει απ’ ευθείας σύρραξη μεταξύ των υπερδυνάμεων, παρά τον Ψυχρό Πόλεμο. Αλλά βέβαια δεν κατάφερε να αποτρέψει ούτε να διαχειριστεί αποτελεσματικά πολυάριθμες περιφερειακές συγκρούσεις, τον ανταγωνισμό των υπερδυνάμεων μέσω τρίτων, και τη διάδοση πυρηνικών και άλλων όπλων.

Σημαντικό επίτευγμα του ΟΗΕ στην αρχή της νέας χιλιετίας ήταν η θέσπιση των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας (Millennium Development Goals – MDGs), οι οποίοι το 2015 αντικαταστάθηκαν από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals – SDGs). Οι τελευταίοι καλύπτουν ευρύτερη γκάμα θεμάτων, από φτώχεια, υγεία και εκπαίδευση μέχρι κλιματική αλλαγή, ενέργεια, βιώσιμες πόλεις, οικοσυστήματα στην ξηρά και τη θάλασσα, καλή διακυβέρνηση και συνεργασίες. Είναι ένας πλήρης κατάλογος με το τί χρειάζεται να πετύχει κάθε χώρα και κοινωνία για εξασφαλίσει την ευημερία των πολιτών της και τη δική της βιωσιμότητα. Το 2015 είναι επίσης η χρονιά που επιτεύχθηκε, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, η Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, η οποία έθεσε συγκεκριμένους στόχους για την αντιμετώπιση της καίριας αυτής παγκόσμιας απειλής.

Όσο όμως κι αν ακούγονται δυναμικά και δημιουργικά όλα αυτά, ο ΟΗΕ αντιμετωπίζει βαθιά κρίση τα τελευταία χρόνια. Δεν βοηθάει η άνοδος στην εξουσία εθνικιστών ηγετών όπως ο Πρόεδρος Τραμπ των ΗΠΑ, που δεν δέχονται να δεσμεύονται από διεθνείς οργανισμούς και συμβάσεις και επιδιώκουν την επικράτηση της χώρας τους μέσω οικονομικής, εμπορικής και στρατιωτικής ισχύος. Υπάρχει επίσης όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα ηγεσίας στα πλαίσια του ΟΗΕ, καθώς οι Γενικοί Γραμματείς δεν τολμούν να κοντραριστούν με τις μεγάλες δυνάμεις που τους επέλεξαν. «Ήρθε κι έδεσε» που λέμε ο Κορωνοϊός, έκλεισαν ο ΟΗΕ και άλλοι διεθνείς οργανισμοί τις πόρτες τους, οι υπάλληλοι εργάζονται διαδικτυακά από τα σπίτια τους και το ίδιο οι διπλωματικοί αντιπρόσωποι των κρατών μελών που προσπαθούν με πολλές τεχνικές και πολιτικές δυσκολίες και διαφωνίες να κρατήσουν σε λειτουργία όργανα όπως η Γενική Συνέλευση και το Συμβούλιο Ασφαλείας.

Τι την νοιάζουν την Ελλάδα όλα αυτά, όταν η χώρα έχει τα δικά της αυξημένα προβλήματα, από τον κορωνοϊό και τα ελληνοτουρκικά μέχρι Μεσογειακούς τυφώνες, μετανάστες και πρόσφυγες, τεράστιο χρέος… Κι όμως, ο ΟΗΕ είναι υπόθεση και της Ελλάδας. Όχι μόνο γιατί η Ελλάδα είναι από τα 51 ιδρυτικά μέλη του Οργανισμού, ως μια από τις νικήτριες χώρες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Διεθνείς οργανισμοί και ιδιαίτερα ο ΟΗΕ προσφέρονται για την διπλωματία χωρών μικρο-μεσαίου μεγέθους, όπως η Ελλάδα. Οι Σκανδιναβικές χώρες έχουν τελειοποιήσει τη χρήση του ΟΗΕ για την εξωτερική διπλωματία τους, αλλά το ίδιο και χώρες όπως η Σιγκαπούρη και η Κούβα, για να μη λέμε μόνο χώρες της ίδιας ιδεολογικής απόκλισης. Στέλνουν τους καλύτερους διπλωμάτες τους με την καλύτερη δυνατή υποστήριξη υπουργείων και ειδικών από την πρωτεύουσα, και παίρνουν πρωτοβουλίες για θέματα που χτίζουν την εικόνα τους ως καλόπιστων μεσολαβητών και εκπροσώπων του κοινού συμφέροντος. Η φήμη αυτή που τους ακολουθεί τους εξασφαλίζει τη συμμετοχή σε αποκλειστικά «τραπέζια» όπου σχεδιάζονται μελλοντικές πρωτοβουλίες, ανάδειξη πολιτών τους σε ειδικούς εκπροσώπους και διαπραγματευτές με επιρροή σε στρατηγικές περιοχές, και καλή διάθεση από όλους για θέματα που τους αφορούν άμεσα.

Ο ΟΗΕ είναι σε δύσκολη θέση αναμφισβήτητα και θα βρεθεί σε ακόμη δυσκολότερη αν επανεκλεγεί ο κύριος Τραμπ. Όποιος όμως και να κυβερνά τις ΗΠΑ θα συνεχίσει λίγο πολύ μια πολιτική «Πρώτα η Αμερική» που ανοιχτά ή συγκαλυμμένα προϋπήρχε. Το ίδιο και για τη Ρωσία και την Κίνα. Αυτό που χρειάζεται είναι μεγαλύτερη ενεργοποίηση δυνάμεων που έχουν συμφέροντα αλλά καταλαβαίνουν και τα όριά τους, γιατί είναι πολύ σαφή. Η ενωμένη Ευρώπη, αν και μεγαλύτερη σε πληθυσμό από ΗΠΑ και Ρωσία και οικονομικά υπερδύναμη, είναι επίσης αυτού του πιο θετικού τύπου. Και φυσικά εκτός από χώρες και περιφερειακούς οργανισμούς είναι πολύ σημαντικό να στηρίξει τον ΟΗΕ η κοινωνία πολιτών, οργανώσεις και άτομα από όλον τον κόσμο, ώστε να μην εξαρτάται μόνο από πολιτικούς που δεν έχουν πρόβλημα να παίξουν το εθνικιστικό χαρτί αν βολεύει για την εκλογή τους.

Τα 75^α γενέθλιά του βρίσκουν τον ΟΗΕ σε κρίσιμη καμπή. Αν συνεχίσει η φθορά και η αδυναμία ουσιαστικής παρέμβασης σε θέματα ειρήνης και ασφάλειας, βιώσιμης ανάπτυξης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αποτελούν το λόγο ύπαρξής του ίσως να σταματήσει κάποια στιγμή να υπάρχει, στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον. Αυτό όμως θα σήμαινε διεθνή αναρχία, το δίκαιο του ισχυροτέρου χωρίς καν προσπάθεια κάλυψης «για τα μάτια του κόσμου», κανένας σεβασμός σε συμφωνίες και συνθήκες, επιβολή κυρώσεων από όλους σε όλους, και τελικά συγκρούσεις και ίσως γενικευμένο πόλεμο. Σίγουρα δεν είναι αυτό το μέλλον που θέλουμε για τους εαυτούς μας και για τις νεώτερες γενιές μέσα στα επόμενα 25 χρόνια. Γι’ αυτό, Χρόνια Πολλά στον ΟΗΕ, να τα εκατοστήσει, αλλά θα τον παρακολουθούμε από κοντά!

*Ο Δρ. Γιώργος Κωστάκος είναι Εκτελεστικός Διευθυντής του FOGGS – Foundation for Global Governance and Sustainability με βάση τις Βρυξέλλες και Συν-Διευθυντής του ΕΛΦΟΒΑ - Ελληνικού Φόρουμ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, μιας από κοινού πρωτοβουλίας του FOGGS και του ΕΛΙΑΜΕΠ. Μπορείτε να δείτε προτάσεις για βελτίωση του ΟΗΕ στο μέλλον στη σχετική σελίδα του FOGGS στο Διαδίκτυο (https://www.foggs.org/un2100initiative).