Γερμανική «απόβαση» στην Ανατολική Μεσόγειο

Μετά τον Εθνικό Διχασμό το 1915-17 η ιθύνουσα τάξη στην Ελλάδα υιοθέτησε σταθερά την αντίληψη ότι η χώρα έχει ανάγκη της συμμαχίας μιας «μεγάλης ναυτικής δύναμης». Ο λόγος είναι προφανής: Η νησιωτικότητα καθώς και η άρρηκτη σύνδεση της Ελλάδας με το Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Η όποια «μεγάλη σύμμαχος» της Ελλάδας θα έπρεπε να έχει ισχυρό στόλο με δυναμική παρουσία στο χώρο της Μεσογείου. Αρχικά το ρόλο της «προστάτιδας συμμάχου» είχε η Βρετανική Αυτοκρατορία και στη συνέχεια, μετά το δόγμα Τρούμαν, τον ανέλαβαν οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι ΗΠΑ ως η ηγεμονεύουσα δύναμη του ΝΑΤΟ και «μεγάλη σύμμαχος» ταυτοχρόνως της Ελλάδας και της Τουρκίας, ανέλαβαν de facto μια λειτουργία «υψηλής επιστασίας» και «διαιτησίας» της μακροχρόνιας ελληνοτουρκικής διαμάχης στην Κύπρο και το Αιγαίο. Βεβαίως, αυτή η διαιτησία τον Ιούλιου του 1974 αποδείχτηκε ότι δεν ήταν και τόσο αμερόληπτη…

Όπως και να έχει, σε κάθε όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, η Αθήνα απευθυνόταν στην Ουάσιγκτον για διαμεσολάβηση. Άλλωστε οι ΗΠΑ ήταν πάντοτε στρατιωτικά παρούσες στην περιοχή δια του 6^ου Στόλου και της Σούδας. Τον Γενάρη του 1996 αμέσως μετά την κρίση των Ιμίων, ο Κώστας Σημίτης θα πει σε μα θυελλώδη συνεδρίαση της Βουλής: «Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κυβέρνηση των ΗΠΑ για την πρωτοβουλία και τη βοήθεια της.»

Οι αποστάσεις ΗΠΑ

Στην τρέχουσα ελληνοτουρκική κρίση κάτι φαίνεται να αλλάζει. Το ρόλο του διαμεσολαβητή δεν έχουν οι ΗΠΑ αλλά η Γερμανία. Βεβαίως οι ΗΠΑ καλούν την Τουρκία να σταματήσει τις έρευνες του Oruc Reis. Σε ανακοίνωσή του το State Department στις 10 Αυγούστου ανέφερε:

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες γνωρίζουν ότι η Τουρκία έχει εκδώσει ειδοποίηση σε άλλα πλοία για ερευνητικές δραστηριότητες στην Ανατολική Μεσόγειο. Προτρέπουμε τις τουρκικές αρχές να σταματήσουν τέτοια σχέδια για επιχειρήσεις και να αποφύγουν μέτρα που αυξάνουν τις εντάσεις στην περιοχή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ανησυχούν βαθιά για τα δηλωμένα σχέδια της Τουρκίας για έρευνες φυσικών πόρων σε περιοχές στις οποίες η Ελλάδα και η Κύπρος διεκδικούν δικαιοδοσία στην Ανατολική Μεσόγειο. Τέτοιες δράσεις είναι προκλητικές και αυξάνουν τις εντάσεις στην περιοχή. Η ανάπτυξη των πόρων στην Ανατολική Μεσόγειο θα πρέπει να προάγει τη συνεργασία και να παρέχει τα θεμέλια για διαρκή ενεργειακή ασφάλεια και οικονομική ευημερία σε ολόκληρη την περιοχή».

Ωστόσο, η Ουάσιγκτον δεν έχει πάρει μέχρι τώρα κάποια πρωτοβουλία διαμεσολάβησης μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας -ή τουλάχιστον δεν έχει γίνει γνωστό κάτι τέτοιο. Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες για τις αποστάσεις που κρατάνε οι ΗΠΑ. Σαφώς παίζει ρόλο η γραμμή Τραμπ για σχετικό περιορισμό της αμερικανικής παρουσίας ανά την υφήλιο. Έχει επίσης σημασία ότι στη Λιβύη παρατηρείται μια συμπόρευση ΗΠΑ-Τουρκίας σε ό,τι αφορά τη στήριξη του Σάρατζ κόντρα στον Χαφτάρ που υποστηρίζεται από τη Ρωσία.

Όπως και να έχει, οι Αμερικανοί δεν εμφανίστηκαν ως διαμεσολαβητές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Η πρωτοβουλία Μέρκελ

Αυτή που σήκωσε το τηλέφωνο ήταν η Άνγκέλα Μέρκελ. Στις 21 Ιουλίου όταν εκδόθηκε η πρώτη τουρκική Navtex η Μέρκελ συνομίλησε με Ερντογάν και Μητσοτάκη, εξασφαλίζοντας ότι δεν θα βγει στη Μεσόγειο το Oruc Reis και θα ξεκινήσουν εκ νέοι οι διερευνητικές επαφές που είχαν παγώσει το 2016 μετά από απόφαση της Τουρκίας. Στη συνέχεια, η Άγκυρα έβγαλε τελικά στη Μεσόγειο το Oruc Reis ως «αντίποινα» στη Συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου. Η Άνγκελα Μέρκελ δεν σήκωσε αυτή τη φορά το τηλέφωνο, κάτι που εκλήφθηκε από ορισμένους ως ένδειξη γερμανικής δυσαρέσκειας για την ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία.

Επίσκεψη Χάας

Η γερμανική διαμεσολαβητική πρωτοβουλία βρίσκεται όμως εν ζωή. Την Τρίτη ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας θα επισκεφτεί την Αθήνα και την Άγκυρα. Το πρωί θα συναντηθεί με τον Νίκο Δένδια και το απόγευμα κατά πάσα πιθανότητα με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου.

Η επίσκεψη, όχι τυχαία, γίνεται δύο μέρες μετά τη λήξη της τουρκικής Navtex στις 23 Αυγούστου. Στόχος του Γερμανού ΥΠΕΞ είναι να επαναληφθεί στο Βερολίνο στις 28 Αυγούστου η συνάντηση του εκπροσώπου του Ερντογάν, Ιμπραχίμ Καλίν, της υπεύθυνης Ευρωπαϊκών Θεμάτων του Μεγάρου Μαξίμου, Ελένης Σουρανή και του συμβούλου εξωτερικής πολιτικής της Άνγκελα Μέρκελ, Γιαν Χέκερ.

Στο Βερολίνο στις 27 και 28 Αυγούστου θα πραγματοποιηθεί η άτυπη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ. Στη συνάντηση Αθήνα και Λευκωσία θα θέσουν το ζήτημα της επιβολής κυρώσεων από την ΕΕ στην Τουρκία, ενώ ο «ΥΠΕΞ» της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ θα παρουσιάσει σχετικό κείμενο προτάσεων. Τελικές αποφάσεις θα ληφθούν όμως στη Σύνοδο της 25^ης Σεπτεμβρίου.

Τα ερωτήματα

Το πρώτο ερώτημα για τη… γερμανική «απόβαση» στην Ανατολική Μεσόγειο είναι αν πέρα από την τριμερή του Βερολίνου, οδηγηθούμε σε επανέναρξη των διερευνητικών επαφών. Η επανέναρξη εξαρτάται από το αν η Τουρκία προχωρήσει σε νέες έρευνες στις περιοχές που ορίζει το τουρκολιβυκό σύμφωνο. Υπενθυμίζεται ότι τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου (ΤΡΑΟ) έχει ζητήσει από τη Γενική Διεύθυνση Μετάλλων και Πετρελαϊκών Εργασιών της Τουρκίας άδειες για έρευνα σε 7 τεμάχια μεταξύ Ρόδου, Καρπάθου, Κρήτης και Κύπρου. Η σχετική προθεσμία που ορίζει η τουρκική νομοθεσία, λήγει στο τέλος Αυγούστου. Η Αθήνα δηλώνει ότι δεν θα κάτσει σε τραπέζι διαπραγματεύσεων με τα τουρκικά πλοία να επιχειρούν έρευνες για υδρογονάνθρακες.

Το δεύτερο ερώτημα έχει να κάνει με την ίδια τη δυνατότητα της Γερμανίας να επωμιστεί το ρόλο του διαμεσολαβητή της ελληνοτουρκικής διαμάχης. Το Βερολίνο έχει τεράστια οικονομική δύναμη από την οποία εξαρτώνται τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία. Δεν διαθέτει όμως το «ιππικό» που μπορεί να παρέμβει για να σταματήσει ο καβγάς. Μπορεί βεβαίως η οικονομική δύναμη να είναι αρκετή.