Πληγή γεμάτη χιόνι: Η επιστροφή (The Revenant)

Ο Γκλας θα συρθεί μακριά από τον θάνατο σε ένα ταξίδι επιβίωσης και εκδίκησης κάτω από το αμείλικτο μάτι της άγριας φύσης κάπου στα δάση και τα χιονισμένα τοπία της Αμερικής του 1823.

Πρόσωπο πραγματικό, ο Χιού Γκλας υπήρξε έμπορος γούνας και άνθρωπος των συνόρων. Μετά από την επίθεση μιας αρκούδας οι σύντροφοί του θα τον αφήσουν να πεθάνει, ανίκανοι να τον κουβαλήσουν. Συνοδός του στις τελευταίες του ανάσες –έναντι αντιτίμου- ο Τζον Φιτζέραλντ.

Είναι αυτός που θα τον παρατήσει να πεθάνει, αυτός που θα σκοτώσει τον γιο του και αυτός που θα κυνηγήσει ο Γκλας ώστε να πάρει εκδίκηση.

Μετά τον περσινό θρίαμβο του Birdman, ο Ινιάριτου επιστρέφει με ακόμη μεγαλύτερες αξιώσεις, δημιουργώντας μια επική ταινία συμπυκνωμένη σε ατομικές διαστάσεις. Ελέγχει απόλυτα τα εκφραστικά του μέσα, χωρίς η σκηνοθετική του ικανότητα να γίνεται επίδειξη, αλλά εργαλείο μιας απόλυτης αφήγησης και υποβολής.

Τα μεγάλα σε διάρκεια πλάνα, η ανάδειξη του τοπίου, η κίνηση της κάμερας, η χρήση των cgi γραφικών δεν προηγούνται της αφήγησης, αντίθετα ανοίγουν τον δρόμο να αναδυθεί η δύναμη, η ισχύς, ο πόνος και ο φόβος.

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της ταινίας είναι η αντίθεση ανάμεσα στην μεγάλη γκάμα σκηνοθετικών τρόπων και την αριστουργηματική ερμηνεία του Λεονάρντο Ντι Κάπριο στον πιο απαιτητικό ρόλο της καριέρας του: με κομμένο τον λαιμό, ο πρωταγωνιστής θα πρωταγωνιστήσει χωρίς φωνή στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας.

Η ερμηνεία του Ντι Κάπριο αποδεικνύει πόσο απελευθερωτικά και δημιουργικά μπορεί να λειτουργεί ο περιορισμός. Με τα εκφραστικά του μέσα ελαχιστοποιημένα, δημιουργεί μια καθηλωτική ερμηνεία. Μια ερμηνεία που αναδεικνύεται ακόμα περισσότερο μέσα από τη συνομιλία της με τον εξαιρετικό δευτεραγωνιστή Τομ Χάρντυ στον ρόλο του Τζον Φιτζέραλντ.

Πηγή: The Revenant

Πολλοί κόλλησαν στην ‘’Επιστροφή’’ την ταμπέλα του γουέστερν. Θα διαφωνήσω. Το γουέστερν έχει συγκεκριμένους κώδικες και ως συγκεκριμένη σύμβαση λειτούργησε μέσα σε ορατά πλαίσια ακόμα, και όταν οι ταινίες του είδους βρίσκονταν σε απόκλιση από τον κανόνα.

Η ‘’Επιστροφή’’ αποτελεί μια ταινία εποχής. Και η εποχή αυτή τυχαίνει να συμπίπτει με τον ιστορικό χρόνο του μυθικού γουέστ. Δεν κουβαλά όμως τίποτα από τον μύθο, τίποτα από το ομαδικό φαντασιακό και την προβολή του σε έναν τόπο του παρελθόντος. Ταινία εποχής λοιπόν; Περίπου. Ολόκληρη η ταινία διαδραματίζεται στο απόλυτα συγκεκριμένο εντός.

Εντός του τοπίου και σχεδόν εκτός του χρόνου ή της εποχής. Η ‘’Επιστροφή’’ είναι μια ταινία που διαδραματίζεται πέρα από τα όρια του πολιτισμού, κυριολεκτικά στην απουσία του. Άρα σε μεγάλο βαθμό εκτός του ανθρώπινου χρόνου. Θα μπορούσε να είναι μια ταινία τοποθετημένη 100 ή 200 χρόνια πριν τον πραγματικό της χρόνο και ταυτόχρονα μια ταινία μετά το τέλος του πολιτισμού, οποιουδήποτε πολιτισμού.

Προς αυτό το αποτέλεσμα συνηγορεί και η χρήση της γλώσσας, του λόγου, ή μάλλον η απουσία του. Στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας, όπως είπαμε, ο πρωταγωνιστής δεν μιλά. Η επιβίωσή του δεν έχει σχέση με τη λογική, λειτουργεί ως ένστικτο, ως βουβή δύναμη. Ο Γκλας θα βρει τη φωνή του μόνο λίγο πριν την εκδίκηση, μόνο όταν μεταφερθεί εντός της λογικής του πολιτισμού όπου το κίνητρο της εκδίκησης μπορεί να ερμηνευτεί.

Η χρήση της γλώσσα ως διαμορφωτή πλεγμάτων και σχέσεων είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της ταινίας. Ο Γκλας μοιράζεται με τον μισό ινδιάνο γιό του μια γλώσσα που μόνο οι ίδιοι καταλαβαίνουν ανάμεσα στην ομάδα των κυνηγών (την ινδιάνικη διάλεκτο των Παονί), γλώσσα που θα μοιραστεί στη συνέχεια με έναν περιπλανώμενο ινδιάνο που θα τον βοηθήσει να επιβιώσει.

Πέρα από τα συμφέροντα και τα κίνητρα, οι διάφορες ομάδες στην ταινία (ινδιάνοι Αρίκαρα, κυνηγοί, γάλλοι κυνηγοί) χωρίζονται και με βάση τον λόγο. Ο πολιτισμός δεν λειτουργεί συμφιλιωτικά, αντίθετα όλοι οι επιμερισμοί του βρίσκονται σε σύγκρουση. Και όλα αυτά σε μια ταινία με μητρική της γλώσσα τη σιωπή.

Βίαιη περιπέτεια, οδοιπορικό επιβίωσης, ιστορία εκδίκησης, η ‘’Επιστροφή’’ είναι όλα αυτά και κάτι πέρα από το άθροισμά τους. Η ιστορία παίρνει μέγεθος αλλά και ξεπερνιέται από την ίδια τη αφήγησή της. Και πιο συγκεκριμένα από τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στα διαδραματιζόμενα γεγονότα και την καταλυτική χρήση του τοπίου. Το τοπίο που κυριαρχεί ως ομορφιά και ταυτόχρονα απειλή, η φύση στο βάθος του ουρανού, στην ορμητικότητα των νερών, στην έκταση της προοπτικής.

Τα γεγονότα που διαδραματίζονται στο άπλωμα και τις παραλλαγές του τυχαίου, ανάμεσα σε νόμους που οι άνθρωποι δεν ορίζουν, αλλά προσπαθούν να υπερβούν. Και το μέγεθος, μονίμως το μέγεθος, μια κλίμακα ανεξάρτητη της κλίμακας του ανθρώπου και η διαπίστωση πως, παρά την ένταση και την ορμή των γεγονότων, ο άνθρωπος λειτουργεί και υπάρχει ως υποσημείωση.

Και φτάνοντας σε αυτή τη διαλεκτική σχέση αντιλαμβανόμαστε τελικά ποιο είναι το στοιχείο αυτό που κάνει την ταινία να μοιάζει μοναδική: το γεγονός πως παρά την εξιστόρηση γεγονότων που μας οδηγούν στην ίδια τη ρίζα του ανθρώπου, εκεί που δίνονται απαντήσεις για τα απολύτως βασικά, τον θάνατο, τον φόνο, τη ζωή, η ‘’Επιστροφή’’ επιμένει να παραμείνει ανοιχτή. Να μην προσφέρει μια απάντηση στον θεατή, αλλά μια επιλογή. Όλη λοιπόν η υποβολή του τοπίου, ό, τι συμβαίνει παράλληλα με την ιστορία, αλλά ταυτόχρονα ορίζει το νόημά της μπορεί να ειδωθεί πολλαπλά, να αναγνωστεί με εξίσου έγκυρες ερμηνείες.

Ως μια μεταφυσική χροιά που δίνει διάσταση στην ύπαρξη που σέρνεται προσπαθώντας να επιβιώσει και να εκδικηθεί σε όλη τη διάρκεια της ταινίας. Ή σαν μια καταγραφή της ανθρώπινης ματαιότητας, όπου τίποτα το συγκλονιστικό, κανένα βίωμα και κανένας πόνος, καμία μάχη και καμία υπέρβαση δεν μοιάζουν ικανά να διαταράξουν την απόλυτη κυριαρχία της φύσης, της έκτασης, του τοπίου, ανοίγοντας τελικά τη διάσταση του τραγικού ως κυρίαρχο συστατικό της ανθρώπινης κατάστασης.

Σε όποια της εκδοχή και σε όποια της ερμηνεία, ‘’Η επιστροφή’’ παραμένει μια ταινία μοναδική.

Η Επιστροφή (The Revenant)

Σκηνοθεσία: Αλεχάντρο Ινιάριτου

Πρωταγωνιστούν: Λεονάρντο Ντι Κάπριο, Τομ Χάρντι, Ντόναλ Γκλίσον, Ουίλ Πούλτερ

* Ο Θωμάς Τσαλαπάτης είναι αρθρογράφος