Μανώλης Γλέζος: Η άσβηστη φλόγα της Αντίστασης

Η Δουνκέρκη έχει εκκενωθεί από τα βρετανικά και τα γαλλικά στρατεύματα, ενώ η γαλλική κυβέρνηση υπό τον στρατάρχη Πεταίν υπογράφει μια ταπεινωτική συνθηκολόγηση με τον Χίτλερ, η οποία την θέτει στην υπηρεσία του. Ο Ντε Γκωλ αρνείται την υποταγή στον ναζισμό και καλεί τους Γάλλους να συνεχίσουν τον αγώνα. Το διάγγελμα καταλήγει ως εξής: «Οτιδήποτε και αν συμβεί, η φλόγα της γαλλικής αντίστασης δεν έχει σβήσει και δεν πρόκειται να σβήσει».

Το διάγγελμα του Ντε Γκωλ το άκουσαν λίγοι Γάλλοι -ήταν πολύ περισσότεροι όσοι τον άκουσαν τέσσερις μέρες αργότερα. Ωστόσο, ο Γάλλος στρατηγός έστειλε ένα πολιτικό μήνυμα αγώνα που εισακούστηκε σε ολόκληρη την υπόδουλη Ευρώπη και εισήγαγε στο πολιτικό λεξιλόγιο μια καινούργια έννοια: Την «Αντίσταση».

Κατά τον Άγγελο Ελεφάντη, «όρος "αντίσταση" συμπύκνωνε την πρακτική βούληση να συνεχισθεί ο αγώνας κατά του ναζισμού μέσα στις συνθήκες πλέον της Κατοχής». Από τον ορισμό του Ελεφάντη πρέπει να κρατήσουμε τη λέξη «βούληση». Γιατί εκείνη τη στιγμή ο αντιφασιστικός αγώνας έμοιαζε χαμένος. Ο ναζισμός θριάμβευε, η κραταιά Γαλλία είχε συνθηκολογήσει, η Βρετανική Αυτοκρατορία ήταν βαριά λαβωμένη, η Σοβιετική Ένωση και οι ΗΠΑ δεν είχαν μπει ακόμα στη μάχη. Γι’ αυτό ευθύς εξαρχής η «Αντίσταση» αποτέλεσε πολύ περισσότερο μια ηθική χειρονομίας παρά ένα οργανωμένο στρατιωτικό σχέδιο. Συνιστούσε μια συμβολική άρνηση της υποταγής στη βαρβαρότητα, το σήμα ότι «η φλόγα δεν έχει σβήσει».

Εξέφραζε τη βούληση της ελευθερίας.

Ήταν τεράστιο το ρίσκο που έπαιρναν όσοι συμμετείχαν στην Αντίσταση, ιδιαίτερα στις απαρχές της όταν ακόμα δεν λειτουργούσαν ισχυροί παράνομοι μηχανισμοί. Οι πρώτες αντιστασιακές πράξεις υπήρξαν ο ορισμός αυτού που ονομάζουμε «αποκοτιά».

Στην πορεία βέβαια, αναπτύχθηκαν πολύ μεγάλα και καλά οργανωμένα παρτιζάνικα κινήματα (ιδιαίτερα στη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα) που κατάφεραν σημαντικά στρατιωτικά πλήγμα στον κατακτητή. Αλλά όπως έχει επισημάνει ο ιστορικός Έρικ Χομπσμπάουμ, «η μεγάλη σημασία των αντιστασιακών κινημάτων ήταν πολιτική και ηθική».

Η ηρωική «αποκοτιά» της Αντίστασης απονομιμοποίησε ηθικά τον ναζισμό κι επανανοηματοδότησε πολιτικά τις αξίες της ελευθερίας και τη δικαιοσύνης.

Η σημαία της Αντίστασης

Τη νύχτα της 30^ης προς την 31^η Μαΐου 1941 ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας έκαναν μια από τις πιο συγκλονιστικές πράξεις της ελληνικής ιστορίας. Τα δύο δεκαεννιάχρονα παιδιά κατέβασαν τη σβάστικα που κυμάτιζε προκλητικά στην Ακρόπολη πάνω από την κατεχόμενη Αθήνα. Στη συνέχεια, την κατέστρεψαν . Επρόκειτο για μια αρχετυπική πράξη της ευρωπαϊκής Αντίστασης στον ναζισμό. Δύο νέα παιδιά, χωρίς κανέναν παράνομο μηχανισμό να τα υποστηρίζει, έκαναν μια παράτολμη κίνηση που δεν είχε κανέναν στρατιωτικό αντίκτυπο στο πεδίο της μάχης.

Αυτή όμως η «αποκοτιά» των δύο νεαρών έχει τεράστια σημασία στο πεδίο του συμβολικού. Γιατί το επόμενο ξημέρωμα όταν η κατεχόμενη Αθήνα είδε την Ακρόπολη χωρίς τη σβάστικα, πήρε το μήνυμα ότι «φλόγα δεν έχει σβήσει».

Το μήνυμα ξεπέρασε τα σύνορα της Ελλάδας. Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης έχει περιγράψει την ηθική ανάταση που ένοιωσαν οι έγκλειστοι του Μαουτχάουζεν, όταν μαθεύτηκε από στόμα σε στόμα ότι κάποιοι είχαν κατεβάσει τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη. Μέσα στο σκοτάδι, η αστραπιαία λάμψη της πράξης των Γλέζου και Σάντα φώτισε τις καρδιές των αντιφασιστών.

Αναγνωρίζοντας τη σημασία της πράξης, οι Γερμανοί κατακτητές καταδίκασαν σε θάνατο τους (άγνωστους τότε) δράστες.

Η φλόγα

Αυτό το πνεύμα της Αντίστασης το διατήρησε ο Μανώλης Γλέζος σε όλη του τη ζωή. Ταυτισμένος με την πολυκύμαντη πορεία της ελληνικής Αριστεράς, ο Γλέζος δεν λύγισε από τις θανατικές καταδίκες, τις φυλακές, τις εξορίες, τη βία. Ήταν πάντα παρών. Ακόμα και όταν όλα έμοιαζαν χαμένα, ο Γλέζος επέμεινε να μην συνθηκολογεί, να κρατάει τη φλόγα άσβηστη.

Τον αποχαιρετάμε σήμερα όχι μόνο ως έναν ήρωα της Ελλάδας, αλλά ως μια μεγάλη μορφή της ευρωπαϊκής Αντίστασης στον ναζισμό. Ιδιαίτερα στη δύσκολη στιγμή που περνάμε, ο Μανώλης Γλέζος δίνει το σήμα ότι δεν πρέπει να το βάλουμε κάτω, όσο αντίξοες και αν είναι οι συνθήκες.