Κορωνοϊός: Ο μοναχικός θάνατος της επιδημίας

Είναι επίσης ένας τρόπος ενσωμάτωσης του θανάτου σε αυτή τη συλλογική οργάνωση. Το καταλυτικό γεγονός του τέλους της ζωής βιώνεται συλλογικά, μέσα από μια διαδικασία εθίμων. Το από κοινού βίωμα καταπραΰνει ως ένα βαθμό τον πόνο και διευκολύνει το να ξεπεραστεί κάποια στιγμή το πένθος. Πολιτισμός είναι το «εμείς» στη ζωή και το θάνατο.

Η επιδημία

Αυτήν την κοινωνική/πολιτισμική διάσταση του θανάτου μοιάζει να αναιρεί η πανδημία του κορωνοϊού. Έτσι κι αλλιώς, όταν πολλαπλασιάζονται οι ταυτόχρονοι θάνατοι σε μια κοινωνία, το γεγονός της απώλειας της ζωής φαίνεται να χάνει τρόπον τινά τον καταλυτικό και «μοναδικό» χαρακτήρα του. Προφανώς για τους οικείους του θανόντα δεν αλλάζει κάτι σε ό,τι αφορά τη σημασία του γεγονότος. Όταν όμως στο Μπέργκαμο οι αναγγελίες θανάτου από μία σελίδα στην εφημερίδα γίνονται τριάντα, για το κοινωνικό σύνολο αλλάζει η αξιολόγηση του καθενός από αυτούς τους θανάτους. Το προφανές είναι ότι μέσα στον τρόμο των χιλιάδων θανάτων, καθένας θάνατος ξεχωριστά προκαλεί μικρότερη αίσθηση. Ας σκεφτούμε μόνο ότι υπό κανονικές συνθήκες ένα θανατηφόρο τροχαίο μπορεί να είναι είδηση. Τώρα έχουμε επιδοθεί στην καταμέτρηση της φρίκης.

Η μόλυνση

Αυτό όμως που κάνει τη μεγάλη διαφορά, είναι ότι ο θάνατος από τον κορωνοϊό βιώνεται μοναχικά. Αφηγείται η γιατρός Francesca Cortellaro, διευθύντρια των Επειγόντων στο νοσοκομείο San Carlo Borromeo του Μιλάνο (η μετάφραση είναι από ανάρτηση της Κατερίνας Τσαποπούλου):

«Βλέπεις τα Επείγοντα; Οι ασθενείς με Covid-19 εισέρχονται μόνοι τους. Κανένας συγγενής δεν μπορεί να τους βοηθήσει και όταν έρχεται η ώρα τους για να «φύγουν», το διαισθάνονται. Έχουν διαύγεια, δεν μπαίνουν σε ναρκοληψία. Είναι σαν να πνίγονται, αλλά έχουν όλον τον χρόνο για να το καταλάβουν.

Έβγαλα το κινητό και έκανα βιντεοκλήση. Αποχαιρετήθηκαν. Εκείνη ήταν μια γιαγιά, που ήθελε να δει την εγγονή της. Μετά από λίγο «έφυγε». Έχω πλέον μια μεγάλη λίστα βιντεοκλήσεων. Την ονομάζω «Λίστα του αποχαιρετισμού». Ελπίζω να μας δώσουν μικρά iPad. Θα αρκούσαν 3-4 για να μην πεθαίνουν μόνοι τους.

Ξέρεις ποια είναι η πιο δραματική αίσθηση; Να βλέπεις τους ασθενείς να πεθαίνουν μόνοι τους, να τους ακούς να σε ικετεύουν να χαιρετήσουν παιδιά και εγγόνια».

Η κηδεία

Οι ασθενείς «φεύγουν» μόνοι. Αλλά σχεδόν μόνοι είναι και οι οικείοι τους στον τελευταίο αποχαιρετισμό. Στην Ελλάδα (και όχι μόνο) όλα τα ταφικά έθιμα είναι συλλογικά. Μαζευόμαστε στο σπίτι του θανόντος, τον ξενυχτάμε, τον συνοδεύουμε όλοι μαζί στο νεκροταφείο, μετά πάμε για την ψαρόσουπα. Αυτό το «όλοι μαζί» δεν είναι μόνο οι συγγενείς, αλλά και οι φίλοι, οι συνάδελφοι, οι γείτονες, οι συχωριανοί.

Για τους νεκρούς του κορωνοϊού δεν υπάρχει το «όλοι μαζί», λόγω του κινδύνου της μόλυνσης. Δεν γίνονται επισκέψεις στο σπίτι, ελάχιστα άτομα επιτρέπεται να πάνε στην κηδεία, δεν θα υπάρξει γεύμα μετά. Η απώλεια βιώνεται κατά μόνας, χωρίς συμπαράσταση από τον περίγυρο, με την εξαίρεση των συλληπητηρίων τηλεφωνημάτων. Το πιο τρομακτικό ίσως είναι αυτό που είπε συγγενής ενός από τους ανθρώπους που χάθηκαν: Δεν μπορούμε να αγκαλιαστούμε για να στηρίξουμε ο ένας τον άλλο.

Μάχη για τον πολιτισμό

Αυτές τις κρίσιμες ώρες δεν δίνουμε μόνο τη μάχη για την υγεία και τη ζωή. Δίνουμε επίσης μάχη για να κρατήσουμε όρθιο τον πολιτισμό. Για να κρατήσουμε ζωντανό το «εμείς». Για να μη μετατραπούμε από έλλογα όντα σε φοβισμένα αγρίμια που κοιτάζουν μόνο την προσωπική επιβίωση τους σε βάρος των άλλων. Σήμερα όσο ίσως ποτέ άλλοτε στο παρελθόν πρέπει να στηρίξουμε τον Πλησίον, αυτόν που δεν μπορεί να πάει στο σούπερ μάρκετ, αυτόν που έχει ανάγκη το επιπλέον αντισηπτικό που αγοράσαμε, αυτόν που δεν έχει χρήματα, αυτόν που ζει στο δρόμο ή τη σκηνή. Αυτόν που βιώνει την απώλεια μόνος κι έχει ανάγκη τα λόγια της συμπαράστασης και της αγάπης.