Υπάρχουν χίλιοι τρόποι να σκοτώσεις την ιστορική αλήθεια - Και ένας να τη σώσεις

Κάθε φορά που οι συσχετισμοί αλλάζουν, χιλιάδες άνθρωποι μέσα σε ένα αχανές καφκικό σύστημα γραφείων, καταστρέφουν όλα τα ιστορικά ντοκουμέντα της προηγούμενης κατάστασης, σε καταστροφείς εγγράφων.

Η προηγούμενη κατάσταση παύει να υπάρχει. Εντελώς. Δεν μένει τίποτα που να τη θυμίζει και να την τεκμηριώνει. Αυτός που μέχρι χθες ήταν ο αντίπαλός μας και σήμερα είναι σύμμαχός μας, ήταν πάντα σύμμαχός μας. Απαγορεύεται κάθε αναφορά στην προηγούμενη κατάσταση. Τιμωρείται,.

Η ιστορία πεθαίνει και στη θέση της γεννιέται μια νέα ιστορία η οποία την αντικαθιστά.

Η αλήθεια πεθαίνει και στη θέση της γεννιέται μια νέα αλήθεια η οποία την αντικαθιστά.

Είναι, όπως εξάλλου και όλη η δυστοπία του Όργουελ, ένας κόσμος φαινομενικά αδύνατος να υπάρξει. Κι όμως, αν κοιτάξουμε λίγο καλύτερα γύρω μας, δεν είναι παρά μια προφητεία, στην υπερβολή της ίσως -για την οικονομία του μυθιστορηματικού λόγου- αλλά απόλυτα ακριβής.

Το Πολυτεχνείο είναι μια πολύ καλή αφορμή για να μιλήσουμε για την αναγκαιότητα της διατήρησης της ιστορικής μνήμης και αλήθειας. Είναι ένα από τα ιστορικά γεγονότα, πολιτικά φορτισμένα κάργα γαρ, που έχουν αμφισβητηθεί και διαστρεβλωθεί όσο λίγα. Κι αυτό, παρότι οι περισσότεροι από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων ζουν ακόμα και δεν έχουν μπει καν στην ηλικία που οι μνήμες θολώνουν στο μυαλό.

Υπό μια έννοια, το Πολυτεχνείο είναι το δικό μας Ολοκαύτωμα. Μια «υπόθεση» που θα βόλευε πολλούς να σβηστεί εντελώς από την ιστορία, να προσποιηθούμε ότι δεν έχει συμβεί ποτέ, να την περάσουμε από έναν καταστροφέα εγγράφων και μνήμης, ώστε να πάψει να ενοχλεί.

Αυτό, όμως, δεν γίνεται. Η πλήρης άρνηση είναι αδύνατη στη σύγχρονη ιστορία, ακριβώς λόγω της χρονικής εγγύτητας των γεγονότων προς ημάς, αλλά και λόγω του ότι ζούμε σε μια εποχή που τα πάντα καταγράφονται.

Αν, λοιπόν, δεν μπορείς να σβήσεις τα γεγονότα από την ιστορία, ποιο είναι το Plan B;

Να τα αλλοιώσεις...

«Το Πολυτεχνείο δεν είχε νεκρούς»

Είκοσι τέσσερις ταυτοποιημένοι νεκροί και άλλοι εκατόν είκοσι τέσσερις άνθρωποι τραυματισμένοι από σφαίρες. Πάνω από χίλιοι τραυματίες από άλλου είδους χτυπήματα. «Ναι, αλλά δεν ήταν στο Πολυτεχνείο»...

Όχι, κάποιοι δεν ήταν, αλλά ελάχιστη σημασία έχει αυτό. Όπως, ελάχιστη σημασία έχει και το αν υπήρχαν καν νεκροί. Θα μπορούσε να μην υπάρχει ούτε μισός και πάλι η ιστορική σημασία της εξέγερσης θα ήταν η ίδια. Έτσι κι αλλιώς, τη στιγμή που τα τανκς έβαλαν μπροστά τις μηχανές τους στο Γουδή, όλοι όσοι παρέμειναν στο Πολυτεχνείο ήταν δυνητικά νεκροί. Εν γνώσει τους.

Η αμφισβήτηση των νεκρών -του αριθμού και της σχέσης του με την εξέγερση- δεν είναι η μόνη. Όταν η αμφισβήτηση καταρρίπτεται από τα γεγονότα, τη θέση της παίρνει η ερμηνεία.

Η ιστορία ναι, είναι ΚΑΙ ερμηνεία. Αλλά κυρίως είναι facts.

Η ιστορία επίσης είναι επιστήμη. Και ως τέτοια έχει συγκεκριμένο σκοπό και μέθοδο: Πρώτα καταγράφει και μετά αναλύει και εξηγεί. Όχι ανάποδα.

Η σημασία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου επιχειρείται να υποβαθμιστεί σταδιακά όλο και περισσότερο, ιδιαίτερα στο πολιτικό περιβάλλον των ημερών, που δεν είναι ελληνικό αλλά σχεδόν παγκόσμιο φαινόμενο. Θα έλεγα ότι είναι προνόμιο της alt-right δεξιάς, αλλά δεν είναι. Ισχύει, σε διαβαθμίσεις, γενικότερα. Απλώς από αυτήν έχει αναχθεί σε επιστήμη. Η αλήθεια έχει στοχοποιηθεί ως fake news. Οτιδήποτε παραπέμπει ιδεολογικά σε κάτι αντίθετο προς ότι πρεσβεύει, είναι άκυρο. Είναι λάθος, είναι ένα ιστορικό «ατύχημα» στην καλύτερη.

Και βέβαια, σε δεύτερο πλάνο, η ερμηνεία των γεγονότων γίνεται ad hoc: Δεν έριξε το Πολυτεχνείο τη Χούντα. Είναι παράξενο να το ακους αυτό από ανθρώπους που φρικάρουν όταν σ΄ ακούνε να τους λες ότι δεν απελευθέρωσε η Επανάσταση του '21 την Ελλάδα.

Κι όμως, έτσι είναι. Άμα δεν ήθελαν οι μεγάλες δυνάμεις να αποδεκατίσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, λίγη επιρροή θα είχε στην εξέλιξη των γεγονότων.

Και λοιπόν; Σημαίνει αυτό ότι η Επανάσταση ήταν ένα γεγονός μικρής σημασίας; Άχρηστη; Κάνει λιγότερο ήρωες όσους πίστεψαν στο σκοπό της και θυσίασαν τη ζωή τους γι' αυτόν; Αναιρεί το προηγούμενο που δημιούργησε μια Επανάσταση ενός μικρού λαού ενάντια σε μια ολόκληρη εποχή, αυτή των Αυτοκρατοριών;

Το Πολυτεχνείο ήταν μια λαϊκή εξέγερση ενάντια σε μια στυγνή στρατιωτική δικτατορία. Μια χούντα λατινοαμερικανικών προδιαγραφών που δεν κρατούσε από ένα σημείο και μετά ούτε τα προσχήματα. Από ένα λαό εξουθενωμένο από δεκαετίες πολιτικών αναταραχών, διώξεων, εμφυλίου, πόλωσης, αλλά και φτώχειας. Από ένα λαό -ή έστω ένα τμήμα του- που θα μπορούσε κάλλιστα να συνεχίσει να κάθεται φρόνιμος και να μην ρισκάρει τίποτα, πολλώ δε μάλλον την ίδια του τη ζωή.

Ως τέτοιο ιστορικό γεγονός και μόνο έχει βαρύτητα και δυναμική που δεν είναι σε συνάρτηση ούτε με το αποτέλεσμά του αλλά ούτε και από τα όσα έγιναν αργότερα. Είναι πολύ κουραστικό να ακους ότι «η γενιά του Πολυτεχνείου κατέστρεψε την Ελλάδα», όχι επειδή δεν ισχύει (που κι αυτό είναι θέμα ερμηνείας), αλλά επειδή αυτό δεν σχετίζεται με την ίδια τη 17η Νοεμβρίου του 1973. Ούτε κατ' ελάχιστο.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να σκοτώσεις την ιστορία. Πέρα απ' όσους ήδη είπαμε, υπάρχει και ο άλλος, ο ανάποδος: Να την καπηλευτείς. Να υπερτονίσεις τα όσα σε βολεύουν στο αφήγημά σου, να παραλείψεις τα υπόλοιπα, και να τα κάνεις σημαία. Συμβαίνει. Συχνά.

Γι αυτό και, τελικά, η ιστορία γίνεται ιδεολογικό εργαλείο, ένα τόπι ανάμεσα σε όσους θέλουν να την αλλάξουν με τον έναν τρόπο και σε όλους θέλουν να την εκμεταλλευτούν με τον άλλον. Και καταλήγει στο τέλος να μετατρέπεται από σειρά γεγονότων σε εργαλείο προπαγάνδας.

Είναι πολύ σημαντική η διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Η ακριβής καταγραφή, η συνέχεια, η διδαχή και η εμπέδωση των γεγονότων. Είναι πολύ σημαντικό να μην αφήνουμε κανέναν να αλλοιώνει τα γεγονότα αλλά ούτε και τη σημασία τους.

Αν μπορέσουμε να πετύχουμε έναν πολύ μεγάλο βαθμό ακρίβειας στην καταγραφή και διατήρηση της ιστορικής αλήθειας, τότε ίσως καταφέρουμε και το πιο δύσκολο:

Να μπορέσουμε να δούμε τη συνέχεια στην ανθρώπινη ιστορία και το πώς ακριβώς το χθες εξηγεί το σήμερα και δίνει σχήμα στο αύριο.