Δημοκρατία: Ένα graphic novel πολιτικής ανάλυσης

Μ' αυτή τη ρήση του γερμανού ιστορικού Βίλφριντ Νίππελ κλείνει τη Μικρή ιστορία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας της η Κλοντ Μοσέ (Πατάκης, 2015), εστιάζοντας στη διαχρονική πρόσληψή της στην πολιτική σκέψη ως τις μέρες μας, που η δημοκρατία μοιάζει παντού να αποτελεί και πάλι μείζον αίτημα. Δεν είναι καθόλου τυχαία λοιπόν σήμερα η έκδοση του μυθοπλασιακού γραφιστικού μυθιστορήματος Δημοκρατία των Παπαδάτου, Κάουα και di Donna, το οποίο αποτυπώνει πολυτροπικά και ολοζώντανα την αγωνία αυτή.

Ιστορικό-πολιτικό μυθιστόρημα και μαζί τυπικό μυθιστόρημα μαθητείας, το εικονοκείμενό τους διηγείται την ιστορία ενός νεαρού αγγειοπλάστη, του Λέανδρου, που μεγαλώνει στην ταραγμένη Αθήνα της μετάβασης από την τυραννία στη δημοκρατία. Περιμένοντας να πολεμήσει τους Πέρσες στον Μαραθώνα, μοιράζεται τις περιπέτειές του με τους συντρόφους του, στους οποίους συγκαταλέγεται ο Αισχύλος και ο αδελφός του Κυναίγειρος. Κι είναι η αφήγησή του αυτή αφήγηση ενηλικίωσης δικής του και της πόλης του, υπό το βλέμμα των θεών που αποσύρονται, παραδίδοντας, μες στο κρασί και το αίμα, το κράτος στους ανθρώπους. Ανθρώπους ατελείς, με ελαττώματα, ιδιοτέλειες, φόβους, αγωνίες, μίση, που όμως αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους, στον ιδιωτικό και τον δημόσιο χώρο.
Δεν έχει νόημα να συζητάμε, νομίζω, διαρκώς για τη λογοτεχνικότητα του γραφιστικού μυθιστορήματος ως είδους. Τα πολλά, καλά μυθοπλασιακά κείμενα που έχουμε ήδη διαβάσει, από το Logicomix, όπου συναντήσαμε τον Αλέκο Παπαδάτο και την Annie Di Donn μαζί με τον Απόστολο Δοξιάδη και τον Χρίστο Παπαδημητρίου, ως το Περσέπολις της Μαργιάν Σατραπί, το Συμβόλαιο με το Θεό του πρωτεργάτη των γραφιστικών μυθιστορημάτων Γουίλ Άισνερ και το Maus του Αρτ Σπίγκελμαν, μας επιτρέπουν να κρίνουμε κατά περίπτωση. Στην Αμερική, άλλωστε, τα graphic novels μπαίνουν στις λίστες των λογοτεχνικών βραβείων και βραβεύονται κιόλας - το βραβείο Κόστα στην κατηγορία της βιογραφίας απονεμήθηκε το 2012 στο graphic novel των Μαίρη και Μπράιαν Τάλμποτ Dotter of Her Father's Eyes. Στην Αμερική πρωτοκυκλοφόρησε και η Δημοκρατία, από τις εκδόσεις Bloomsbury, στις αρχές του φθινοπώρου.

Έντονες εικόνες, γεμάτες κίνηση, ζωηρά και φωτεινά χρώματα σε συμφωνία με τον τόπο, μπόλικη δράση, αλλά κυρίως μια ιστορία που αρνείται τον μανιχαϊσμό, την εξιδανίκευση, μιλά για την πολιτική με όρους πραγματικότητας - αλλά όχι πολιτικού ρεαλισμού -, ως συνθήκη συνύπαρξης αληθινών ανθρώπων, που αλλάζουν τη ζωή τους συνειδητά και λιγότερο συνειδητά, αλλάζοντας, κάποιοι από αυτούς, παράλληλα τον εαυτό τους: ιδού μια (καταχρηστική) σύνοψη της Δημοκρατίας. Το αριστούργημα του νεαρού Λέανδρου γίνεται κομμάτια μες στην οχλαγωγία και το χέρι του, που τραυματίζεται, δεν θα του επιτρέψει ποτέ να το ξαναφτιάξει. Θα γίνει όμως συνειδητός πολίτης, υπερασπιστής της εξουσίας του δήμου, του λαού στον οποίο ανήκει και τον οποίο θα συνεχίσει να υπηρετεί όχι μόνο ως ζωγράφος αλλά, εντέλει, και ως τεχνίτης του λόγου, ο οποίος μιλάει και πολεμάει για ιδέες που δεν ξέρει καν ακόμη το όνομά τους.

Βασισμένο σε αρχαίες και νεότερες πηγές, το εικονοκείμενο δίνει τον λόγο στον απλό πολίτη, για να δείξει ακριβώς πώς βιώνεται η ιστορία την ώρα που γράφεται από τους ανώνυμους δημιουργούς της και όχι μόνο από τα πρόσωπα που πέρασαν στις σελίδες της. Κρίση, καιροί σκοτεινοί και μεταβατικοί, εποχή επιλογών και αποφάσεων, απελπισίας και μαζί ελπίδας: ένα επίκαιρο, απολαυστικό εικονοκείμενο, που υπαινικτικά σημαίνει πολύ περισσότερα από όσα λέει το κείμενο και τις εικόνες του.

*Η Τιτίκα Δημητρούλια είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια ΑΠΘ και κριτικός λογοτεχνίας.