Ουκρανική Εκκλησία: Η ευθύνη του Οικουμενικού Πατριαρχείου

Το ουκρανικό κοινοβούλιο αποφάσισε σχεδόν ομόφωνα να απευθυνθεί προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη, αιτούμενο την ακύρωση της Πράξης (του 1686) προσαρτήσεως της εκκλησιαστικής περιφέρειας της Ουκρανίας στην Εκκλησία της Μόσχας, την επίλυση της διοικητικής διαιρέσεως της Εκκλησίας της Ουκρανίας και την παραχώρηση του αυτοκέφαλου καθεστώτος, αυτής.

Τα όσα λαμβάνουν χώρα τις τελευταίες ημέρες, μεταξύ του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της αναμφίβολα, πολυπληθέστερης σε όγκο πιστών, Εκκλησίας της Ρωσίας, δεν δικαιολογούν τα περί θρησκευτικού σχίσματος στους ορθόδοξους εκκλησιαστικούς κόλπους.

Είναι γεγονός πως, το αυτοκέφαλο της Ουκρανικής Εκκλησίας ως θέμα, υπερβαίνει τα στενά εκκλησιαστικά όρια. Το στοιχείο αυτό, για πολλούς αναβαθμίζει το χαρακτήρα του στο ενδεχόμενο ευρύτερων εξελίξεων. Εξελίξεις που μεταφράζονται πιθανότατα, στην πρακτική στήριξη της μίας ή της άλλης Εκκλησίας (δηλ. Κωνσταντινούπολης ή Μόσχας), καθώς και σε άλλες μορφές που δεν διαφαίνονται, αυτή τη στιγμή με μικρότερες ή μεγαλύτερες απολήξεις.

Ο αμερικανικός ασπασμός της αποφάσεως του Οικουμενικού Πατριάρχη, συνεπάγεται σε επίπεδο ανάλυσης, μία άλλη ανάγνωση από αυτήν, που πρεσβεύει η υποχρέωση της Κωνσταντινούπολης στην πιστή εφαρμογή των διαχρονικών της καθηκόντων.

Επί της ουσίας το πρόβλημα σήμερα, έγκειται στο γεγονός της αναγνώρισης ή μη, της αποκατάστασης ή μη, μίας θρησκευτικής ηγεσίας στην Ουκρανική Εκκλησία που θεωρούνταν έως τώρα, καθαιρεμένη και αφορισμένη.

Θρησκευτική διάρθρωση

Η ιστορική Μητρόπολη του Κιέβου υπάγονταν στο Πατριαρχείο της Μόσχα, όπως και οι 36 Μητροπόλεις και οι 17 Επισκοπές της Ουκρανίας. Η ιστορική διαδρομή της Ουκρανικής Εκκλησίας ενέχει χαρακτηριστικά πολυδιάσπασης, τα οποία δεν έχουν αφήσει ανεπηρέαστο το ουκρανικό ποίμνιο. Η αυτοκέφαλη Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία που αναγνωρίζεται από το Πατριαρχείο Μόσχας υπέστη τον κατακερματισμό μετά την αυτό-ανακήρυξη του Φιλάρετου σε Πατριάρχη (Πατριαρχείο Κιέβου), το 1995 με συνέπεια την καθαίρεσή του. Έπειτα, την Εκκλησία που δημιούργησε ο ίδιος, αποσχημάτισε ο Μεθόδιος, ιδρύοντας την Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία διοικείται σήμερα, από τον Μακάριο.

Η απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη

Στις 11 Οκτωβρίου 2018, το Οικουμενικό Πατριαρχείο επανάφερε σε καθεστώς νομιμότητας τους ιεράρχες Φιλάρετο και Μακάριο. Την ώρα, που για τον Πατριάρχη Κύριλλο της Μόσχας, ο αφορισμός τους είναι σε ισχύ.

Το ζήτημα σχετίζεται με τη μεταβολή του καθεστώτος κανονικής δικαιοδοσίας μέσω της δημιουργίας νέας εκκλησιαστικής περιφέρειας και της διαδικασίας που πρέπει να ακολουθηθεί βάσει των θρησκευτικών κανόνων λειτουργίας. Δηλ. του 12ου της Δ΄ Οικουμενικής συνόδου και του 38ου της Πενθέκτης Οικουμενικής συνόδου.

Κατά τον τρόπο αυτό, το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραχώρησε αυτοκέφαλο καθεστώς στην Εκκλησία της Σερβίας, της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας, της Γεωργίας, της Ελλάδος, της Πολωνίας, της Αλβανίας, της Τσεχίας και Σλοβακίας. Η διαδικασία παραχώρησης αυτοκεφάλου καθεστώτος αιτείται είτε από την τοπική Εκκλησία, είτε από την Πολιτική Αρχή, εντός των γεωγραφικών ορίων της οποίας, υπάρχει η αιτούσα το αυτοκέφαλο καθεστώς τοπική Εκκλησία, είτε από το πλήρωμα της τοπικής Εκκλησίας, είτε κατόπιν ενεργειών όλων των παραπάνω μαζί.

Η απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη, δεν βρίσκεται εκτός ιστορικού και κανονιστικού θρησκευτικού πλαισίου. Δεν διακρίνεται από όρους πολιτικοποίησης των θρησκευτικών θεμάτων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ούτε κατ’ επέκταση ανταγωνιστικής συμπεριφοράς μεταξύ των μεγάλων ιεραρχών της Ορθόδοξης Εκκλησίας προς όφελος ανταποδόσεων. Εδράζεται στη βάση της διοικητικής αδυναμίας της Μόσχας να ενοποιήσει το ουκρανικό ποίμνιο υπό τη σκέπη μιας αδιαίρετης ουκρανικής ορθόδοξης Εκκλησίας.

Η διαδικασία της αυτονόμησης στην εκκλησιαστική διοίκηση ανήκει αποκλειστικά στην Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως και στον Οικουμενικό Πατριάρχη με γνώμονα την ευρύτερη δυνατή ενεργοποίηση του Ορθόδοξου κόσμου.

Συνεπώς, το δικαίωμα αυτό του Πατριάρχη κκ. Βαρθολομαίου ενέχει μία διάσταση υψηλής εγκυρότητας που δεν μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Πρόκειται ουσιαστικά, για αποκλειστική ευθύνη της πρωτόθρονος Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, αφού αυτής ο Προκαθήμενος είναι ο Πρώτος εις τους Ορθοδόξους, σύμφωνα με τα κείμενα της Εκκλησίας μας.

Η ρωσική στάση

Η Μόσχα, αντέδρασε έντονα απέναντι στο Φανάρι, όπως ήταν και εν πολλοίς αναμενόμενο. Με κινήσεις υψηλού συμβολισμού, όχι όμως και ουσίας, που σηματοδοτούν το σχεδιασμό «πανρωσισμού» της Παγκόσμιας Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν άφησε σοβαρές αιχμές για τα κίνητρα του Οικουμενικού Πατριάρχη σχολιάζοντας, ακόμα και τον κίνδυνο να διαρραγούν οι σχέσεις της Ρωσικής Εκκλησίας με τους πιστούς της στο εξωτερικό. Το Πατριαρχείο της Μόσχας και κατ’ επέκταση το Κρεμλίνο φωτογραφίζουν τις ΗΠΑ πίσω από την απόφαση του κκ. Βαρθολομαίου προκειμένου να αναβαθμιστεί το Πατριαρχείο του Κιέβου σε αυτοκέφαλη Εκκλησία και να αποσχιστεί από τη Μόσχα.

Εκκλησία και Πολιτική

Ειδικά, για τη Ρωσική Εκκλησία θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως αποτελεί την πλέον χαρακτηριστική περίπτωση Εκκλησίας, η οποία αλληλοεπιδρά με την πολιτική ηγεσία της χώρας.

Αυτό είναι κάτι, που έχει διαχρονικές ρίζες στη Ρωσία, διαφαίνεται και στην ιστορικότητα του ίδιου, του αυτοκέφαλου της Ρωσικής Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.

Η σημερινή δυσκολία και η συνθετότητα ίσως, της κατάστασης εντοπίζεται στη «δυνατότητα» του Πατριάρχη της Μόσχας να έχει υπό τον πλήρη έλεγχό του, την Ουκρανική Εκκλησία.

Η Ορθόδοξη Ουκρανική Εκκλησία παραμένει διχασμένη και βαθιά τραυματισμένη με συνακόλουθες δυσάρεστες συνέπειες για τον ουκρανικό λαό. Κατάσταση, που δεν άφησε ασυγκίνητο στην απόφασή του, τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Η απόσταση που έχει δημιουργηθεί μεταξύ των δύο Εκκλησιών, μπορεί να διανυθεί με την αναστολή των αντιδράσεων του Πατριαρχείου της Μόσχας, αλλά και με τη συνέχεια της λελογισμένης στάσης της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, η οποία κουβαλά την ιστορική παράδοση της ενοποίησης των ορθοδόξων θρησκευτικών δυνάμεων ανά τον κόσμο.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως διαχρονικός αποδέκτης εκκλήσεων για την ομοψυχία των ορθοδόξων Εκκλησιών, αποτελεί ταυτόχρονα και τον οδοδείκτη της πνευματικής ενότητας για την ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας.

*Ο Πρόδρομος Θεοδουλίδης είναι επικοινωνιολόγος – Πολιτικός αναλυτής