Αναστάτωση στην Ιταλία, στρουθοκαμηλισμός σε Βρυξέλλες, Βερολίνο και Παρίσι

Η ρητορική του λαϊκισμού κατάφερε να αναδείξει μια ετερόκλητη, σχεδόν ανώμαλη πολιτικά κυβέρνηση. Από τη μια πλευρά το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, χωρίς ξεκάθαρο ιδεολογικό προφίλ και χωρίς «δεσμεύσεις» ή «γραμμάτια» απέναντι στο πολιτικό κατεστημένο, από την άλλη η Λέγκα του Βορρά με τις ακροδεξιές θέσεις στο μεταναστευτικό και προσφυγικό και ισχυρές ευρωσκεπτικιστικές τάσεις για την αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης.

Πίνακας 1: Ιταλικό δημόσιο χρέος, 2017

Και τα δυο κόμματα κατάφεραν να «τραβήξουν» από τα δεξιά και αριστερά του πολιτικού φάσματος και να θέλξουν διαφορετικά εκλογικά ακροατήρια, θέτοντας στο επίκεντρο της προεκλογικής ρητορικής την αμφισβήτηση της οικονομικής ορθοδοξίας της Ευρωζώνης και της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Στο κοινό κυβερνητικό πρόγραμμα των δυο κομμάτων έχουν στρογγυλευθεί οι «αιχμηρές» γωνιές και οι γραμμές αμφισβήτησης της Ευρωζώνης και της θέσης της χώρας στο ευρώ, ωστόσο και τα δυο κόμματα διατηρούν ισχυρές επιφυλάξεις για την ασκούμενη οικονομική πολιτική και προβάλλουν έντονο προβληματισμό για τα μεγάλα οικονομικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η χώρα.

Τα οικονομικά ζητήματα είναι μεγάλα και η λύση αυτών εξαιρετικά δύσκολη. Η πίεση από την Ευρωζώνη και τις Βρυξέλλες προς την ιταλική κυβέρνηση θα δυναμώνει, ο πολιτικός ρόλος του Ευρωπαίου κεντρικού τραπεζίτη Μάριο Ντράγκι αναμένεται να ενισχυθεί ώστε να αυξηθεί η πίεση προς την Ρώμη και το τραπεζικό της σύστημα, ενώ τόσο η γερμανική όσο και η γαλλική κυβέρνηση θα στρέψουν το βλέμμα τους στην ιταλική πλευρά προκειμένου να διασφαλίσουν ένα βασικό ζήτημα: ότι η ασκούμενη οικονομική πολιτική στην Ευρωζώνη δεν θα αμφισβητηθεί ευθέως από την κυβέρνηση Κόντε, και ότι η ιταλική οικονομία θα παραμείνει τουλάχιστον μέχρι τις ευρωεκλογές σε ένα μονοπάτι μίνιμουμ ελέγχου χωρίς μεγάλες «μανούβρες» στο μείγμα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής.

Με αλλά λόγια, η Κομισιόν μαζί με τη γερμανική και γαλλική ηγεσία επιδιώκουν να διατηρήσουν τις υπάρχουσες ισορροπίες, παρότι γνωρίζουν ότι το μοντέλο πολιτικής στην Ευρωζώνη τίθεται διαρκώς υπό αμφισβήτηση.

Πίνακας 2: Ύψος μη εξυπηρετούμενων δανείων, 2017

Η πρώτη και μεγαλύτερη ανησυχία για τα ευρωπαϊκά κέντρα αποφάσεων είναι οι φόβοι των επενδυτών, ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός της ιταλικής οικονομίας και οι οίκοι αξιολόγησης. Ο έντονος προβληματισμός για την Ιταλία αναιρεί τη θέση Κομισιόν και η ΕΚΤ ότι η Ευρωζώνη είναι προστατευμένη από μελλοντικούς «κραδασμούς» και κρίσεις. Το αντίθετο συμβαίνει: Η Ευρωζώνη όχι μόνο δεν είναι προστατευμένη από εξωτερικές πιέσεις ή από μια νέα κρίση, αλλά δεν έχει αναπτύξει ούτε τους κατάλληλους μηχανισμούς για την απορρόφηση των κεντρόφυγων τάσεων στο εσωτερικό.

Όλοι φοβούνται μην «σκάσει» η Ιταλία, αλλά την ίδια στιγμή δεν ξέρουν τι να κάνουν με την Ιταλία. Εάν η κυβέρνηση Κόντε δεν προσαρμοστεί στις απαιτήσεις Βρυξελλών και Βερολίνου, το πιο πιθανό είναι να φουντώσουν τα σενάρια μιας νέας οικονομικής κρίσης στην Ευρωζώνη, που αυτή τη φορά δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστη ούτε τη Γερμανία, ούτε τη Γαλλία.

Από την άλλη πλευρά, δεν μπορούμε να πούμε ότι η Ιταλία δεν θα αναγκαστεί να εφαρμόσει μια δική της περιοριστική πολιτική στο ζήτημα των δαπανών, επιχειρώντας παράλληλα κάποιες μεταρρυθμίσεις στο ζήτημα των κόκκινων δανείων, στη φορολογική διεύρυνση και σε θέματα που αφορούν το αξιόχρεο των ιταλικών ομολόγων.

Πίνακας 3: Ύψος δαπανών ιταλικής κυβέρνησης (Ιανουάριος 2015 - Ιανουάριος 2018)

Το ζήτημα είναι να αλλάξει η Ιταλία, να προχωρήσουν κάποιες απαραίτητες μεταρρυθμίσεις κυρίως στον εργασιακό τομέα, στις πολιτικές ανάπτυξης, σε ζητήματα ενίσχυσης των θεσμών, και παράλληλα να βρεθεί μια φόρμουλα διαχείρισης του χρέους που θα έχει θετικό αντίκτυπο και στην περίπτωση της Ελλάδας.

Επίσης, μένει να δούμε και σε πολιτικό επίπεδο πως ο Σαλβίνι και ο Ντι Μάιο θα διαχειριστούν την κατάσταση. Ο μεν Σαλβίνι θέλει να ισχυροποιήσει το ρόλο του και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενδυναμώνοντας τις προοπτικές του ακροδεξιού και ευρωσκεπτικιστικού μπλοκ για μια καλή απόδοση στις ευρωεκλογές του Μαΐου του 2019. Ο δε Ντι Μάιο θέλει να προβάρει ένα πιο «αριστερό κουστούμι», αναγνωρίζοντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η ιταλική και ευρωπαϊκή αριστερά στην πολιτική συσπείρωση και στο ζήτημα της εκλογικής της επιρροής, εισχωρώντας στο προοδευτικό μπλοκ και διαμορφώνοντας έναν πιο διακριτό πόλο εξουσίας.

Πολλές και πυκνές οι εξελίξεις στην Ιταλία, που δεν μας αφήνουν αδιάφορους. Σταδιακά, διαμορφώνονται νέες πολιτικές συμμαχίες, ετερόκλητες και ανομοιογενείς, καθώς το δίπολο «αριστερά-δεξιά» ανατροφοδοτείται με βασική αναφορά στην ανατροπή ή διατήρηση των πολιτικών συσχετισμών, και κατά συνέπεια των οικονομικών πολιτικών που εφαρμόζονται στην Ευρωζώνη.

* Ο Δημήτρης Ραπίδης είναι πολιτικός αναλυτής, συντονιστής του Ευρωπαϊκού Προοδευτικού Φόρουμ.