Η νέα πρωτοβουλία ΕΕ για Άμυνα και Ασφάλεια και το NATO: Συμπληρωματικότητα ή ανταγωνιστικότητα;

Ιστορικό υπόβαθρο. Το ζήτημα δημιουργίας Ευρωπαϊκού Οργάνου ή Οργανισμού για την Αμυνα και την Ασφάλεια δεν είναι νέο.

Ακόμη και πριν την δημιουργία του ΝΑΤΟ, 1949, σημειώνουμε την Δυτική Ένωση (Western Union), η οποία επισημοποιήθηκε με τη Συνθήκη των Βρυξελλών στις 17.03.1948, με την συμμετοχή της Γαλλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, του Βελγίου, της Ολλανδίας και του Λουξεμβούργου, ενώ η Συνθήκη της Ουάσινγκτον υπεγράφη στις 04.04.1949. Ικανός αριθμός αναλυτών, εκείνης της εποχής, ανίχνευε "ένα είδος αλληλεπικάλυψης και λανθάνοντος ανταγωνισμού μεταξύ των δύο Συνθηκών".

Η αποτυχία της γαλλικής πρωτοβουλίας για τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (σχέδιο Pleven) το 1953, ο μετασχηματισμός της Δυτικής Ένωσης σε Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (Western European Union) το 1954, καθώς και η αναβίωση της ΔΕΕ με τη Διακήρυξη της Ρώμης, Οκτώβριο 1984, άφησαν, μεταξύ άλλων, ανεξίτηλο το στίγμα τους στην ιστορική εξέλιξη των σχέσεων της Ευρω-Ατλαντικής Άμυνας.

Πολιτικά κείμενα και αναλύσεις εκείνης της περιόδου επικεντρώνονται - από τότε - στον «συμπληρωματικό ρόλο» της ΔΕΕ έναντι του ΝΑΤΟ. Παράλληλα, παρατηρούνται διαφοροποιημένες προσεγγίσεις όχι μόνο στις δύο ακτές του Ατλαντικού, αλλά και μεταξύ των συμμετεχόντων κρατών στη ΔΕΕ.

Η πτώση του τείχους του Βερολίνου, 1989, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η δημιουργία μιας «Νέας Ευρώπης», προτεραιοποίησαν πρωτοβουλίες όπως η Ευρωπαϊκή Ταυτότητα Ασφάλειας και Άμυνας (ESDI), 1996, τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στη ΔΕΕ.

Με την μετατροπή της ESDI σε Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ESDP - ΕΠΑΑ), η τελευταία μεταπήδησε στην αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 1999, και από το 2009 συμπεριλαμβάνεται στη συνθήκη ΕΕ (Συνθήκη Λισαβόνας), ως Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) - Common Security and Defense Policy (CSDP).

Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των δεκαετιών το ΝΑΤΟ δεν έχει αλλάξει «όνομα» ή «ονομασία».

Η προοπτική μιας Διαρκούς Δομημένης Συνεργασίας (PESCO) αναφέρεται ήδη στη Συνθήκη της Λισαβόνας από το 2007.

Ως εκ τούτου, η παρούσα ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την PESCO δεν είναι μια νέα «εφεύρεση»: Υπάρχει ήδη μια νομική βάση, ένα συναφές ιστορικό και πολιτικό υπόβαθρο, και βεβαίως οι τρέχουσες εξελίξεις.

Δημοσιοποιημένα βασικά στοιχεία: Όλες οι στρατιωτικές δαπάνες της ΕΕ των 28, έφτασαν το 2014 σε 195 δισ. ευρώ, δηλαδή περίπου 238 δις. δολάρια ΗΠΑ. Χωρίς το Ην. Βασίλειο, 180 δις. δολάρια.

Μόνες οι στρατιωτικές δαπάνες των ΗΠΑ ξεπέρασαν το 2016, τα 664 δις. δολάρια, όντας μακράν οι πρώτες στον κόσμο, και καλύπτοντας σχεδόν το 39% του συνόλου των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών, ακολουθούμενες από Κίνα, Ρωσία, Σαουδική Αραβία και Ινδία.

Ο συνολικός προϋπολογισμός ΝΑΤΟ για το 2016 ήταν περίπου 918 δις. δολάρια, εκ των οποίων τα 679 καλύφθηκαν από ΗΠΑ και τα 238 από τις ευρωπαϊκές χώρες μέλη του ΝΑΤΟ.

Μετά το Brexit, το 80% του προϋπολογισμού ΝΑΤΟ θα καλύπτεται από χώρες εκτός ΕΕ.

Ο αρχικός προϋπολογισμός της Διαρκούς Δομημένης Συνεργασίας - PESCO δεν υπερβαίνει τα 7 δις. δολάρια.

Η σχέση ΝΑΤΟ - PESCO. Υπό το πρίσμα των ανωτέρω στοιχείων, εύκολα γίνεται αντιληπτός ο περιορισμένος ρόλος της PESCO. Η PESCO είναι μια «δομημένη» συνεργασία μεταξύ κυρίαρχων κρατών μελών της ΕΕ, με μικρό - τουλάχιστον προς το παρόν - προϋπολογισμό, που βασίζεται σε ένα μοντέλο opt-in και opt-out, όπου υπάρχει ευελιξία για τα μέλη να επιλέγουν τους τομείς ή τα προγράμματα συμμετοχής τους. Στο πλαίσιο της PESCO αναπτύσσονται ήδη διαφορετικές τάσεις και αντιλήψεις, μεταξύ των οποίων οι πλέον πολυσυζητημένες είναι, η γαλλική θέση για "αποκλειστική έμφαση στην Αμυνα, μια Αμυνα ικανή και αποτελεσματική, με περισσότερες δραστηριότητες", και η γερμανική η οποία εστιάζει "σε λειτουργία της PESCO χωρίς αποκλεισμούς, με όσο το δυνατόν περισσότερες συμμετοχές των κρατών μελών". Τα πρώτα, πάντως, προγράμματα της PESCO σχετικά με την Ιατρική Διοίκηση, τα Κέντρα Επιμελητείας, την Εκπαίδευση, τον Κυβερνοχώρο και άλλα έργα περιορισμένης εμβέλειας, επιβεβαιώνουν ότι δεν είναι εκείνα που θα της προσδώσουν "μοναδική στρατιωτική αποτελεσματικότητα".

Δεν είναι τυχαίο γεγονός η δημιουργία της PESCO στις παρούσες περιστάσεις. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην ευρύτερη γειτονική περιοχή γύρω από την Ευρώπη και τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, οι προβεβλημένες προτάσεις του Γάλλου Προέδρου Emmanuel Macron για μια «Νέα, Λειτουργική, Αποτελεσματική και Ευημερούσα Ευρώπη», καθώς και η πολιτική των ΗΠΑ «για μεγαλύτερη και καλύτερη ενεργό συμμετοχή της Ευρώπης σε θέματα που αφορούν την ασφάλειά της», έπαιξαν το κάθε ένα τον δικό του ρόλο.

Είναι αλήθεια ότι κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, μόνο 5 χώρες του ΝΑΤΟ, η Εσθονία, η Ελλάδα, η Πολωνία, η Ρουμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο εκπλήρωσαν τον στόχο του 2% του ΑΕΠ για στρατιωτικές δαπάνες, ενώ σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg, «Το τρέχον έτος αναμένεται 8 χώρες μέλη της Συμμαχίας να εκπληρώσουν τον στόχο και μέχρι το 2024 τουλάχιστον 15. Αλλά έχουμε ακόμα πολύ δρόμο". Από αυτή την άποψη, η PESCO μπορεί να διαδραματίσει θετικό ρόλο, δεδομένου ότι προβλέπει "τακτική αύξηση των αμυντικών προϋπολογισμών σε πραγματικό χρόνο".

Στρατιωτικός εξοπλισμός και (νέες) αγορές όπλων θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο διασταύρωσεων μεταξύ ΝΑΤΟ και PESCO και αυτό αποτελεί πηγή ανταγωνισμού. Ωστόσο, ένας ειλικρινής, καθαρός και φιλικός διάλογος πάνω στην ουσία του προβλήματος, μεταξύ των Συμμάχων, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια αμοιβαίως επωφελή (win-win) συνεννόηση και ρύθμιση.

Είναι πολύ σημαντικό να αποσαφηνισθεί η έννοια των "Συμμάχων", σε όλες τις διαστάσεις της, και στις δύο ακτές του Ατλαντικού. Σε αυτή την κατεύθυνση, τα λόγια του Jens Stoltenberg "Θα είναι απολύτως χωρίς νόημα αν το ΝΑΤΟ και η ΕΕ αρχίσουν να ανταγωνίζονται", αποκτούν προστιθέμενη αξία.

Σύμφωνα με τον Γάλλο υπουργό Εξωτερικών Jean Yves le Drian "Η πρωτοβουλία αυτή θα είναι συμπληρωματική και θα στηρίζει το ΝΑΤΟ. Θα είναι μια απάντηση στις εξελίξεις στην περιοχή μας ".

Προς την ίδια κατεύθυνση είναι και η δήλωση της Εκπροσώπου του Πενταγώνου Katie Wheelbarger: «Την PESCO, την υποστηρίζουμε, στο βαθμό που είναι συμπληρωματική και όχι αφαιρετική των δραστηριοτήτων και απαιτήσεων του ΝΑΤΟ. Δεν θέλουμε να δούμε την Ε.Ε. να ‘’μεταφέρει’’ αρμοδιότητες ή δυνάμεις του ΝΑΤΟ, στο δικό της πλαίσιο».

Στο πλαίσιο αυτό, θα είχε σημασία να ληφθεί υπόψη ότι το Ηνωμένο Βασίλειο, παρά το Brexit, δεν απέκλεισε να συμμετάσχει στο μέλλον σε ορισμένες δραστηριότητες της PESCO.

Η Γερμανίδα Υπουργός Άμυνας Ursula von der Leyen παρατηρεί ότι «Ηταν πολύ σημαντικό να οργανωθούμε ως Ευρωπαίοι. Η PESCO είναι συμπληρωματική προς το ΝΑΤΟ, αλλά βλέπουμε ότι κανένας άλλος δεν μπορεί να επιλύσει αντί ημών τα προβλήματα που προκύπτουν στην περιοχή μας».

Στην πραγματικότητα, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg εστιάζοντας στον «τρόπο που αλληλοσυμπληρώνει ο ένας τον άλλον» υπογράμμισε τρεις «ανάγκες»:

(i) Συνοχή ως προς την ανάπτυξη των δυνατοτήτων και αποφυγή του φαινομένου τά ίδια κράτη να ανταποκρίνονται σε δύο δέσμες απαιτήσεων ως προς τις ικανότητες που πρέπει να αναπτύξουν.

(ii) Την ανάγκη να υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα ότι οι δυνάμεις και οι ικανότητες που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της PESCO είναι επίσης διαθέσιμες για το ΝΑΤΟ και,

(iii) Την ανάγκη για την όσο το δυνατόν πληρέστερη συμμετοχή των μη Ευρωπαίων Συμμάχων του ΝΑΤΟ, στις διαβουλεύσεις, συζητήσεις και την σε εξέλιξη διαδικασία της PESCO.

Στο πλαίσιο αυτό, η δήλωση του γνωστού σε εμάς από την προηγούμενη θητεία του στην χώρα μας, πρώην Πρέσβεως των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ και τωρινού Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Harvard, Nicholas Burns ότι «Το πλέον βασικό, είναι να συνειδητοποιήσουν οι Ευρωπαίοι ότι πρέπει να δαπανούν περισσότερο αποτελεσματικά και χρήσιμα για την Αμυνα. Είναι λάθος για τις ΗΠΑ να αναδείξουν την PESCO σε ‘ζήτημα ", ευρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση.

*Ο Κάρολος Γάδης είναι πρώην Πρέσβης της Ελλάδος σε Βοσνία και Ερζεγοβίνη και Πρεσβευτής-Σύμβουλος σε Αγκυρα και Ουάσιγκτων