Ευρώπη και Μεταναστευτικό: Δυσοίωνα τα μηνύματα για το Δουβλίνο 4

Οι πέντε χώρες απέστειλαν κοινό έγγραφο δεκατριών σημείων στους εταίρους της ΕΕ και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με αίτημα την αναγνώριση στο πλαίσιο του κανονισμού του Δουβλίνου των προσπαθειών των χωρών στην πρώτη γραμμή για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε, καθώς και τον μετριασμό των διαδικαστικών βαρών. Παράλληλα επισημαίνεται η ανάγκη «μείωσης της σταθερής ευθύνης» του κράτους μέλους πρώτης εισόδου ενός μετανάστη με ανώτατο όριο τα δύο χρόνια, σε σχέση με τα δέκα στο πλαίσιο που προβλέπει η παρούσα πρόταση της Βουλγαρική προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ. Συν τοις άλλοις, ορισμένα από τα μέτρα που προβλέπονται, όπως η επανεγκατάσταση και η συνεισφορά των 30 χιλιάδων ευρώ αντί της μετεγκατάστασης των αιτούντων άσυλο, δεν χρησιμεύουν στο να μετριαστεί άμεσα το βάρος για την πρώτη χώρα εισόδου.

Τα προβλήματα όμως φαίνονται ανυπέρβλητα. Ενώ οι πέντε χώρες πιέζουν για ένα αυτόματο και υποχρεωτικό σύστημα, το αναθεωρημένο σχέδιο προβλέπει τη δυνατότητα να προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς το Συμβούλιο την ενεργοποίηση του μηχανισμού αλληλεγγύης ενώπιον ενός ρυθμού ροής μεγαλύτερο από 160% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Αλλά το σύστημα θα καθίσταται υποχρεωτικό μόνο με ένα σενάριο πάνω από 180%, υπό την προϋπόθεση ότι η πλειοψηφία των εταίρων της ΕΕ δεν θα το καταψηφίσει. Η μεταρρύθμιση του κανονισμού του Δουβλίνου, που συζητείται στο Συμβούλιο της ΕΕ, αποτελεί βαρίδι για την Ελλάδα και την Ιταλία. Πέραν της αλληλεγγύης, συζητούνται και κάποιοι τιμωρητικοί κανόνες που θα μετατρέψουν τις δύο χώρες σε μεταναστευτικό καταυλισμό της ΕΕ.

Το πρόβλημα της Ευρώπης στο μεταναστευτικό δεν είναι τόσο νομοθετικής φύσεως όσο πολιτικής βούλησης των μελών-κρατών να επιδείξουν την δέουσα κοινοτική αλληλεγγύη εφαρμόζοντας το εκάστοτε νομοθετικό πλαίσιο. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα στην μεταναστευτική κρίση του 2015, όταν οι χώρες-προορισμοί των μεταναστών κατήργησαν στην πράξη την Συνθήκη Σένγκεν υψώνοντας τα εθνικά τους τείχη στους μετανάστες και παγιδεύοντάς τους στους στις χώρες εισόδου (Ελλάδα και Ιταλία) και την Χερσόνησο του Αίμου. Κατόπιν οι περισσότερες χώρες-προορισμοί του Βίζεγκραντ καθώς και άλλες αρνήθηκαν να συμμορφωθούν με την προσπάθεια δίκαιης ποσόστωσης των μεταναστών που είχαν παγιδευτεί στις χώρες εισόδου. Η στάση τους αυτή δυναμίτισε την ευρωπαϊκή εμπιστοσύνη στους θεσμούς και αλληλεγγύη των μελών-κρατών μεταξύ τους, αναγκάζοντας τις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου να συνασπισθούν σταδιακά και στο μεταναστευτικό πέραν της οικονομικής κρίσης.

Το Δουβλίνο 4, εφόσον είναι δομημένο ρεαλιστικά, δίδει μία τελευταία ευκαιρία στους Ευρωπαίους όχι μόνο να ομονοήσουν στην δίκαιη και αλληλέγγυα διαχείριση των μεταναστευτικών ροών αλλά και να χρησιμοποιήσουν τη βελτιωμένη αυτή νομική βάση για την δόμηση συλλογικής πολιτικής βούλησης επί του θέματος ώστε να είναι επαρκώς προετοιμασμένοι από άποψη υποδομών, συνεργασίας και συνδιαχείρισης σε μία κρίσιμη στιγμή για την γεωπολιτική ισορροπία της Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής με τις επιδεινούμενες εξελίξεις στην Συρία και την πολιτική της Τουρκίας να χρησιμοποιεί το μεταναστευτικό ως όπλο ήπιας ισχύος συνδέοντάς το με το κουρδικό και μεταδίδοντας εμμέσως την συριακή κρίση ως τις ευρωπαϊκές ακτές όχι μόνο της Μεσογείου αλλά και του Ατλαντικού.

Η πρόκληση του Δουβλίνου 4 θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη: Εάν οι χώρες-προορισμοί δεν συμμορφωθούν στις κοινοτικές τους υποχρεώσεις, η κρίση του 2015 θα επαναληφθεί με χειρότερες συνέπειες από πριν. Τότε η Ευρώπη χρησιμοποίησε την μέθοδο της αποζημίωσης για να εξευμενίσει την Τουρκία με ακριβό τίμημα όμως τον ευρωπαϊκό διχασμό μεταξύ Βορρά και Νότου. Σήμερα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η Τουρκία ενδιαφέρεται για οικονομικά ανταλλάγματα αλλά προπαντός για την εδαφική της ακεραιότητα την οποία απειλεί το κουρδικό. Σε αυτό το θέμα η Ευρώπη εξαρτάται από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ οι οποίοι στηρίζουν ανοικτά τους Κούρδους. Είναι προφανές ότι μία τέτοια εξάρτηση της Ευρώπης αποτελεί πλήγμα για την διαχειριστική της αυτάρκεια η οποία σύρεται σε μία μη ρεαλιστική αρνητική στάση έναντι του Προέδρου Ασσάντ της Συρίας η στήριξη του οποίου στο συριακό εμφύλιο είναι και ουσιαστικά η λύση του μεταναστευτικού προβλήματος της Ευρώπης. Η Ευρώπη δεν το καταλαβαίνει αυτό ή μάλλον οι ισχυρές της χώρες-μέλη δεν θέλουν να το καταλάβουν.

Παράλληλα στο εσωτερικό της ΕΕ, εάν ο Βορράς δεν επιδείξει αλληλεγγύη στο Νότο, θα πρέπει να προετοιμαστεί επαρκώς για το ενδεχόμενο κοινωνικής, και όχι μόνο, αποσταθεροποίησης των εταίρων του στη ΝΑ Ευρώπη. Τα πρόσφατα γεγονότα στην Λέσβο αλλά και η απόφαση της ελληνικής δικαιοσύνης να επιτρέψει στους μετανάστες την μετακίνησή τους στην ελληνική ηπειρωτική χώρα μετά την αίτησή ασύλου τους, αντανακλά τις προθέσεις όχι μόνο της Αθήνας αλλά και άλλων χωρών εισόδου να αποσυμφορήσουν τις παραμεθόριες επαρχίες τους με την Τουρκία και την Αφρική από τους λιμνάζοντες μετανάστες. Είναι προφανές ότι οι τοπικές κοινωνίες των ανεπαρκών δομών φιλοξενίας έχουν οδηγηθεί σε κόπωση. Δεν είναι δυνατόν ο πληθυσμός των μεταναστών στα ελληνικά νησιά να ανέρχεται σε μερικές περιπτώσεις και κατά περιόδους στο 40%-50% του συνολικού γηγενούς πληθυσμού σε αυτά.

Ο Βορράς της Ευρώπης ο οποίος κουνάει το δάκτυλο στο Νότο στα οικονομικά της Ευρώπης θα πρέπει να ασκήσει την αυτοκριτική του και να καταλάβει ότι στο μεταναστευτικό οι νόμοι εκτός από το να υπάρχουν πρέπει και να εφαρμόζονται επί τη βάσει της κοινοτικής αλληλεγγύης. Σε αντίθετη περίπτωση οι νόμοι μετατρέπονται σε κενό γράμμα και αποκτούν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα χάνοντας την ουσία τους και τον ρόλο τους στην κοινωνία, δηλ. την εφαρμογή τους. Οι τρέχουσες εξελίξεις και προετοιμασίες για το Δουβλίνο 4 δοκιμάζουν για άλλη μία φορά την πολιτική αντοχή των εθνών-κρατών μελών της ΕΕ στο μεταναστευτικό και την προοπτική βιωσιμότητας του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Η ευρωπαϊκή συνεννόηση όμως είναι μονόδρομος για την συνοχή όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και του καθενός των κρατών μελών της την στιγμή που η Δαμόκλειος Σπάθη της αύξησης των μεταναστευτικών ροών από την Τουρκία φαίνεται να επικρέμεται εγγύτερα επί της κεφαλής όχι μόνο της Ελλάδας και της Ιταλίας αλλά και όλης της Ευρώπης…

*Ο Δρ. Ευάγγελος Βενέτης είναι Υπεύθυνος Ερευνητικού Προγράμματος Μέσης Ανατολής – ΕΛΙΑΜΕΠ