Ιράν: Η «δύσκολη εξίσωση» των μαζικών διαδηλώσεων

Οι τελευταίες μεγάλης κλίμακας διαδηλώσεις αποτελούν κορύφωση της δυσαρέσκειας ενός τμήματος των πολιτών απέναντι τόσο τις πολιτικές Ροχανί, όσο και απέναντι στο ρόλο των σκληροπυρηνικών του ανώτατου θρησκευτικού συμβουλίου στην πολιτική σκηνή της χώρας.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο ρόλος του διαδικτύου, η «χαλάρωση» των περιορισμών στην ελεύθερη πρόσβαση, και η έντονη κινητοποίηση ποικίλων «ομάδων» και γκρουπ συμφερόντων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, ήδη από την Αραβική Άνοιξη, καθιστά όλο και πιο σύνθετη διαδικασία την κατάλληλη αναζήτηση των βασικών κινητήριων μοχλών που κινητοποιούν διαφορετικές κοινωνικές ομάδες.

Ο ρόλος των μεγαλύτερων περιφερειακών και παγκόσμιων δυνάμεων (ΗΠΑ, Ρωσία, Ισραήλ, Τουρκία) είναι επίσης σημαντικός για να κατανοήσουμε την αλληλεπίδραση συγκρουόμενων συμφερόντων στην άσκηση πολιτικής εξουσίας και στις κοινωνικές ταραχές - στην προκειμένη περίπτωση, στο Ιράν.

Η οικονομική πολιτική

Οι εκτιμήσεις για οικονομική ανάκαμψη και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις μετά τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας δεν έχουν επαληθευτεί μέχρι τώρα. Ο προϋπολογισμός του 2018 περιλαμβάνει αυξήσεις στην έμμεση και άμεση φορολογία, μειώσεις στις δαπάνες κοινωνικής πρόνοιας, δεν περιλαμβάνει πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση της ακρίβειας και την περαιτέρω μείωση του πληθωρισμού. Ένα μεγάλο τμήμα της νεολαίας αδυνατεί να ενταχθεί στην αγορά εργασίας, ενώ σε πολλές πόλεις της περιφέρειας η ανεργία των νέων αγγίζει το 40%, με το κόστος ζωής να είναι ιδιαίτερα υψηλό στα μεγάλα αστικά κέντρα.

Συνολικά ωστόσο, η κατάσταση της οικονομίας έχει βελτιωθεί επί ηγεσίας Ροχανί, ενώ επενδύσεις μικρής και μεσαίας κλίμακας συνεχίζουν τροφοδοτούν με κεφάλαια την οικονομία. Ειδικά για το επίπεδο πληθωρισμού, το 2013, όταν ανέλαβε ο Ροχανί, ήταν στο 34.7%, ενώ σήμερα βρίσκεται στο 8.9%.

Η εξωτερική πολιτική

Σημαντικό εμπόδιο στην μεγαλύτερη και αποδοτικότερη «αποτύπωση» της οικονομικής ανάπτυξης στην πραγματική οικονομία και την κοινωνία αποτελούν οι διαρκώς αυξανόμενες δαπάνες της ιρανικής κυβέρνησης για την εμπλοκή των δυνάμεών της (στρατιωτικών, διπλωματικών, μυστικές υπηρεσίες, υποστήριξη δικτύων) στη Συρία, στο Ιράκ και στο Λίβανο. Οι δημοσκοπήσεις ωστόσο δείχνουν ότι η ιρανική κοινωνία είναι διχασμένη ως προς το εάν επιθυμεί η χώρα να συνεχίζει να παίζει καθοριστικό ρόλο στις περιφερειακές εξελίξεις ή να επιλέξει μια πολιτική αναδίπλωσης που θα δίνει προτεραιότητα σε εσωτερικά οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα.

Η Τουρκία, το Ισραήλ, οι ΗΠΑ και η Ρωσία

Η τουρκική κυβέρνηση είναι ιδιαίτερα σκεπτική ως προς τις διαδηλώσεις και την κατάσταση στο Ιράν για τους εξής λόγους:

(α) Δεν επιθυμεί ένα επιπλέον μέτωπο αποσταθεροποίησης στην περιοχή, την ώρα που το συριακό ζήτημα παραμένει ανοικτό.

(β) Ανησυχεί για τις συνέπειες μιας αποσταθεροποίησης στο προσφυγικό ζήτημα και στο ζήτημα της τρομοκρατίας.

(γ) Ανησυχεί για τις συνέπειες και στο κουρδικό ζήτημα, μιας και μέχρι τώρα Ερντογάν και Ροχανί έχουν συμφωνήσει να καταστείλουν κάθε προσπάθεια δυναμικής προώθησης του αιτήματος για κουρδικό κράτος.

Η ισραηλινή κυβέρνηση από την πλευρά της επιθυμεί να αλλάξουν οι ισορροπίες ισχύος στην περιοχή και στηρίζει, όπως και στην περίπτωση του δημοψηφίσματος στο ιρακινό Κουρδιστάν, κάθε προσπάθεια ή πρωτοβουλία που αποδυναμώνει τους περιφερειακούς δρώντες στη Μέση Ανατολή.

Η κυβέρνηση Νετανιάχου θα επιθυμούσε την επαναφορά αυστηρών διεθνών κυρώσεων στο Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα είτε την αλλαγή ηγεσίας στην Τεχεράνη που δεν θα υιοθετεί σκληρή γραμμή απέναντι στο Ισραήλ, είτε στην καλύτερη περίπτωση τη δημιουργία μιας «χαοτικής κατάστασης» στη χώρα που θα έδινε χώρο στον Νετανιάχου να εντείνει την κατασταλτική πολιτική στην Παλαιστίνη και να ανακτήσει τις ισορροπίες ισχύος σε Ιορδανία και Λίβανο, μακριά από τα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας που θα ασχολούνταν με τις εξελίξεις στο Ιράν.

Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους στηρίζουν εμμέσως τις μαζικές κινητοποιήσεις, στο πλαίσιο της επιδίωξης του Προέδρου Τραμπ για συνολική επαναφορά των κυρώσεων προς την Τεχεράνη για το πυρηνικό πρόγραμμα, ενώ η Ρωσία δεν επιθυμεί αλλαγή των εσωτερικών συσχετισμών, αλλά αντίθετα στέκεται σιωπηλά στο πλευρό του Ροχανί. επιθυμώντας τη διατήρηση της ισχύουσας ισορροπίας δύναμης στη Μέση Ανατολή.

Ροχανί εναντίον συντηρητικών πολιτικών

Αμφότερες οι πλευρές προσπαθούν να οικειοποιηθούν τους διαδηλωτές, αναγνωρίζοντας τη «λαϊκή αγανάκτηση». Ο μεν Ροχανί τονίζει ότι έχουν γίνει σημαντικά βήματα στην οικονομία, αλλά μένει να γίνουν πολλά στο κόμματι της διαφθοράς και της διαφάνειας, οι δε συντηρητικοί ηγέτες, με επικεφαλής τον Ραϊζί, τονίζουν ότι ο Ροχανί δεν έχει καταφέρει πολλά και δικαιολογημένα αγανακτεί η ιρανική κοινωνία. Αμφότεροι απολαμβάνουν της εμπιστοσύνης του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη, Αλί Χαμενεΐ, γεγονός που υποβαθμίζει την ουσία των κοινωνικών αιτημάτων, που ξεπερνούν ακόμα και τις τωρινές κινητοποιήσεις, σε επίπεδο εσωτερικής πολιτικής σύγκρουσης.

Η πρότερη εμπειρία

Η μέχρι τώρα πορεία των διαμαρτυριών και κινητοποιήσεων μοιάζουν με τις αντίστοιχες του 2009 επί Αχμαντινετζάντ. Η κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα στο Ιράν και οι πολιτικές ισορροπίες στο εσωτερικό της κυβέρνησης και του ανώτατου θρησκευτικού συμβουλίου δείχνουν πιθανότατα ότι είναι θέμα χρόνου να τερματιστούν οι κινητοποιήσεις χωρίς άμεσες, συγκλονιστικές αλλαγές.

Σε μια τέτοια εξέλιξη ωστόσο, η εσωτερική αναταραχή θα χρησιμοποιηθεί για ακόμη μια φορά ως εργαλείο αποσταθεροποίησης της χώρας, και όχι ως κινητήριος μοχλός που θα ικανοποιεί το αληθινό αίτημα για κοινωνική αλλαγή στο Ιράν.

*O Δημήτρης Ραπίδης είναι πολιτικός αναλυτής και επικοινωνιολόγος.