Μία άγνωστη πτυχή του '21: Οι εμφύλιες διαμάχες μέσα στην Επανάσταση, ένας αγώνας μέσα στον αγώνα

«Η επανάσταση ήταν μια υπόθεση κατακερματισμένων ομάδων ανθρώπων, δεν υπήρχε δηλαδή κάποιου πραγματικά συντονιστικό όργανο», τονίζει ο ιστορικός, Θάνος Βερέμης, Ομότιμος Καθηγητής του ΕΚΠΑ, μιλώντας στο CNN Greece, επιχειρώντας να περιγράψει την κατάσταση που επικρατούσε στις τάξεις των επαναστατημένων Ελλήνων.

«Υπήρχε η Φιλική Εταιρεία, αλλά είχε τα όριά της. Δεν ήταν κανένας οργανισμός, υπερκρατικός και ως εκ τούτου ο καθένας πολεμούσε και έκανε αυτό που νόμιζε ότι ήταν το καλύτερο», σημειώνει.

Οι εμφύλιες διαμάχες του 1823-1825 αποτελούν μια από τις πιο σκοτεινές πτυχές του Αγώνα, καθώς απείλησαν σοβαρά την εξέλιξή του και λίγο έλειψε να οδηγήσουν στην κατάρρευσή του. Οι πολιτικές φιλοδοξίες, οι προσωπικές αντιπαλότητες και οι οικονομικές διαφορές οδήγησαν σε δύο μεγάλες εμφύλιες συρράξεις, με βαριές συνέπειες για την πορεία της Επανάστασης.

Αιτίες των Εμφυλίων Διαμαχών

Οι εμφύλιες διαμάχες της Ελληνικής Επανάστασης δεν ήταν τυχαίες ούτε προϊόν απλής φιλονικίας μεταξύ των αγωνιστών. Αντιθέτως, βασίστηκαν σε βαθύτερα αίτια που είχαν να κάνουν με τη δομή της ελληνικής κοινωνίας και τη διανομή της εξουσίας.

1. Πολιτικές Αντιθέσεις: Από την αρχή της Επανάστασης υπήρξε διάσταση απόψεων για τη μορφή που έπρεπε να έχει η νέα ελληνική διοίκηση. Από τη μία πλευρά, οι πολιτικοί και οι προύχοντες (κοτζαμπάσηδες) ήθελαν ένα συγκεντρωτικό διοικητικό σύστημα, ενώ οι οπλαρχηγοί προτιμούσαν μια πιο αποκεντρωμένη διοίκηση, όπου οι τοπικοί στρατιωτικοί ηγέτες θα είχαν ισχύ.
2. Οικονομικές Διαφορές: Η χρηματοδότηση του Αγώνα βασίστηκε κυρίως σε εσωτερικούς πόρους και ξένα δάνεια. Η διαχείριση αυτών των πόρων προκάλεσε μεγάλες αντιπαραθέσεις, καθώς υπήρχαν διαφωνίες σχετικά με το πού έπρεπε να διοχετευτούν τα χρήματα.
3. Προσωπικές Φιλοδοξίες και Ανταγωνισμοί: Πολλοί οπλαρχηγοί και πολιτικοί είχαν έντονες προσωπικές φιλοδοξίες. Μορφές όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Ιωάννης Κωλέττης και άλλοι, ήρθαν σε σύγκρουση για τον έλεγχο της εξουσίας.

Η Διαμάχη μεταξύ Μοριά και Ρούμελης

Μία από τις σημαντικότερες αντιπαραθέσεις που πυροδότησαν τον εμφύλιο πόλεμο ήταν αυτή μεταξύ των Πελοποννήσιων (Μοραΐτες) και των Ρουμελιωτών. Οι Πελοποννήσιοι, με ηγέτες όπως ο Κολοκοτρώνης, επιδίωκαν να διατηρήσουν τον έλεγχο της επανάστασης, καθώς η Πελοπόννησος ήταν η καρδιά του Αγώνα. Από την άλλη, οι Ρουμελιώτες, υπό τον Κωλέττη και άλλους ηγέτες, διεκδικούσαν μερίδιο στην εξουσία και στρατιωτικές αποζημιώσεις.

Η διαμάχη αυτή εντάθηκε όταν η κεντρική διοίκηση αποφάσισε να καλέσει Ρουμελιώτικα στρατεύματα για να καταστείλουν την αντίσταση των Πελοποννησίων. Οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο πλευρών οδήγησαν σε καταστροφικές επιπτώσεις, καθώς αποδυνάμωσαν την ελληνική στρατιωτική ικανότητα και διευκόλυναν την προέλαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο.

Όπως σημειώνει ο Θάνος Βερέμης: «Στη σύγκρουση αυτή, το πάνω χέρι έχουν συνήθως οι Ρουμελιώτες, διότι στη Ρούμελη υπάρχει κλεφτουριά, εκεί υπάρχουν και οι αρματολοί, οι οποίοι κυνηγούν τους κλέφτες.

Στην Πελοπόννησο η κλεφτουριά εξαφανίζεται με την με την δραστηριότητα των οθωμανικών αρχών το 1805-6. Φεύγουν και οι τελευταίοι κλέφτες, γνωστότερος μας είναι ο Θόδωρος Κολοκοτρώνης και κάποια μέλη της οικογένειάς του που γλιτώνουν και πάνε στις στα Επτάνησα και μετά επιστρέφει στην Ελλάδα και παίζει τον γνωστό του ρόλο στην επανάσταση.

Ωστόσο, δεν είναι σε θέση οι Μωραϊτες να αντιμετωπίσουν τους πολύ πιο οργανωμένους και σε πλήθος μεγαλύτερους τους αρματολούς της Ρούμελης και τους οπλοφόρους γενικότερα. Και εκεί βλέπουμε αυτήν την σύγκρουση να αποβαίνει συνήθως εις βάρος του Μοριά».

Ο Πρώτος Εμφύλιος (1823-1824)

Ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος ξέσπασε το 1823, όταν η κεντρική διοίκηση, υπό τον Μαυροκορδάτο, συγκρούστηκε με τους στρατιωτικούς αρχηγούς της Πελοποννήσου, ιδιαίτερα με τον Κολοκοτρώνη. Ο Κολοκοτρώνης είχε ταχθεί υπέρ της κυβέρνησης του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και αντιτάχθηκε στη νέα κυβέρνηση που σχηματίστηκε από πολιτικούς όπως ο Κωλέττης. Η σύγκρουση κλιμακώθηκε σε ένοπλες αναμετρήσεις και κατέληξε στη νίκη των πολιτικών. Ο Κολοκοτρώνης και οι υποστηρικτές του συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν.

Ο Δεύτερος Εμφύλιος (1824-1825)

Η δεύτερη εμφύλια διαμάχη ήταν ακόμη πιο καταστροφική. Μετά την ήττα των στρατιωτικών το 1824, οι πολιτικοί προσπάθησαν να εδραιώσουν την κυριαρχία τους. Ωστόσο, η κατάσταση περιπλέχθηκε από την παρέμβαση των ξένων δανείων. Τα χρήματα που ελήφθησαν από τη Βρετανία προκάλεσαν νέες εντάσεις, καθώς η κατανομή τους δημιούργησε εχθρότητες. Οι πολιτικοί, για να ελέγξουν την κατάσταση, κάλεσαν στρατεύματα από τη Ρούμελη, υπό την ηγεσία του Γεωργίου Καραϊσκάκη και του Κωλέττη, τα οποία κατέστειλαν βίαια την αντίσταση των Πελοποννησίων.

Συνέπειες των Εμφυλίων Διαμαχών

Οι συγκρούσεις αυτές, είχαν σημαντικές επιπτώσεις για την Επανάσταση:

• Αποδυνάμωση του Αγώνα: Οι Έλληνες πολεμούσαν μεταξύ τους αντί να ενισχύουν το μέτωπο κατά των Οθωμανών. Αυτή η κατάσταση έδωσε την ευκαιρία στον Ιμπραήμ να εισβάλει στην Πελοπόννησο το 1825 σχεδόν ανενόχλητος.
• Απομάκρυνση Ικανών Στρατιωτικών Ηγετών: Η φυλάκιση του Κολοκοτρώνη και άλλων οπλαρχηγών είχε ως αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της ελληνικής στρατιωτικής ηγεσίας.
• Διχασμός στις Διεθνείς Σχέσεις: Οι Μεγάλες Δυνάμεις παρακολουθούσαν τις εξελίξεις και η διχόνοια μεταξύ των Ελλήνων έθεσε σε κίνδυνο τη διεθνή υποστήριξη.

Οι εμφύλιες διαμάχες κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης αποτελούν μια από τις πλέον κρίσιμες και καταστροφικές πτυχές της περιόδου. Η διχόνοια και η σύγκρουση για την εξουσία παραλίγο να οδηγήσουν σε πλήρη αποτυχία τον Αγώνα, δίνοντας στους Οθωμανούς και τον Ιμπραήμ την ευκαιρία να ανακτήσουν τον έλεγχο.

«Είναι μια κατακερματισμένη επανάσταση. Δεν πρόκειται για καμία ενιαία οργάνωση. Ο πρώτος που παίζει αυτό το ρόλο, του να οργανώσει τους Έλληνες είναι ο Καποδίστριας, αλλά έρχεται αργότερα και βέβαια το τέλος του είναι γνωστό και αποτέλεσμα του κατακερματισμού»,τονίζει ο Θ. Βερέμης.

Ωστόσο, η αποφασιστικότητα των αγωνιστών και η παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων τελικά έσωσαν την υπόθεση της ελληνικής ανεξαρτησίας.

Εξάλλου ο Θάνος Βερέμης, είναι ξεκάθαρος: Οι συγκρούσεις αυτές, δεν άφησαν ουλές στην διαμόρφωση ενός Ενιαίου ελληνικού κράτους «γιατί στη συνέχεια η Ελλάδα γίνεται ένα ενιαίο κράτος, αποκτά μια ενότητα, πολεμάει τους αλυτρωτικούς της πολέμους, κερδίζει νέα εδάφη και ούτω καθεξής, δεν υπάρχουν στο χαρακτήρα του λαού τέτοιες εγγραφές».