Πρόεδρος ΕΟΔΥ: Η κλιματική κρίση και οι επιπτώσεις της στη δημόσια υγεία

Γράφει ο Χρήστος Χατζηχριστοδούλου, Πρόεδρος ΔΣ ΕΟΔΥ

Από το 1850, οι άνθρωποι συνέβαλαν στην απελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων του θερμοκηπίου, προκαλώντας άνοδο της θερμοκρασίας παγκοσμίως και κατά συνέπεια, μακροπρόθεσμες αλλαγές στο κλίμα. Έκτοτε, η θερμοκρασία της Γης αυξανόταν κατά μέσο όρο κατά 0,06° C ανά δεκαετία, ή περίπου 1.1° C συνολικά. Μπορεί μεν το κλίμα πάντα να άλλαζε κατά τη διάρκεια της ιστορίας της γης – πρόκειται για μια φυσική διεργασία – ωστόσο, το ανησυχητικό στοιχείο σήμερα είναι οι ανθρωπογενείς παράγοντες που οδηγούν σε αυτή.

Από τότε που ξεκίνησαν οι παγκόσμιες καταγραφές (1850), το 2023 ήταν το θερμότερο έτος. Κατά το 2023, η θερμοκρασία ήταν 1,18° C υψηλότερη από τον μέσο όρο θερμοκρασίας του 20ού αιώνα (13,9° C) και 1,35° C υψηλότερη από τον μέσο όρο της προ-βιομηχανικής περιόδου (1850-1900). Αξίζει να επισημανθεί ότι από το 1982 ο ρυθμός θέρμανσης του πλανήτη έχει τριπλασιαστεί και τα 10 πιο ζεστά χρόνια έχουν συμβεί όλα την τελευταία δεκαετία (2014-2023).

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί την μεγαλύτερη παγκόσμια κρίση που αντιμετωπίζουμε τον 21^ο αιώνα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει κατατάξει την κλιματική αλλαγή και την ατμοσφαιρική ρύπανση σαν τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές απειλές για την υγεία, καθώς σε αυτό το πλαίσιο διακινδυνεύεται η ανθρώπινη ζωή, υποβαθμίζεται η ποιότητα του αέρα, απειλείται η ασφάλεια του νερού, η επάρκεια των τροφίμων κ.ά. Εννέα στους δέκα ανθρώπους δεν εισπνέουν καθαρό αέρα.

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, το χρονικό διάστημα 2030-2050, αναμένεται να προκληθούν περίπου 250.000 επιπλέον θάνατοι ετησίως, μόνο από τον υποσιτισμό, την ελονοσία, τη διάρροια και την θερμική καταπόνηση. Εκτιμάται ότι 5 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πεθαίνουν κάθε χρόνο λόγω των θερμοκρασιών, με το 37% των σχετιζόμενων με τη θερμότητα θανάτων να οφείλεται στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Λόγω των ακραίων θερμοκρασιών, προκαλείται θερμική εξάντληση, αύξηση της νοσηρότητας και των θανάτων από καρδιαγγειακές, νεφρικές και αναπνευστικές παθήσεις, οι οποίες επίσης επιδεινώνονται από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Η ψυχική υγεία κλονίζεται. Παθογόνοι μικροοργανισμοί όπως η Salmonella, το Vibrio επιβιώνουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα αυξάνοντας τον κίνδυνο τροφιμογενών και υδατογενών νοσημάτων. Έως το 2100, οι παράκτιες περιοχές που θα είναι κατάλληλες για το Vibrio μπορεί να αυξηθούν κατά 38.000 χλμ και μέχρι το 2069, 1,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα ζουν σε τέτοιες περιοχές. Επίσης, δημιουργούνται κατάλληλες συνθήκες για την εξάπλωση και την επιβίωση των διαβιβαστών αυξάνοντας τον κίνδυνο νοσημάτων που μεταδίδονται μέσω αυτών (π.χ. ελονοσία, Δάγκειος πυρετός, λοίμωξη από τον ιό του Δυτικού Νείλου κ.ά.). Ο Δάγκειος πυρετός συγκαταλέγεται επίσης στις 10 σημαντικότερες απειλές της υγείας σύμφωνα με τον ΠΟΥ με τον αριθμό των αναφερόμενων κρουσμάτων σχεδόν να δεκαπλασιάζεται από το 2000 έως το 2018.

Ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες, όπως είναι οι ηλικιωμένοι, είναι περισσότερο εκτεθειμένες στις κλιματικές επιπτώσεις. Στους πλέον ευάλωτους πληθυσμούς ανήκουν και οι έγκυες γυναίκες με τα έμβρυα/νεογνά τους. Με τα μέχρι τώρα δεδομένα φαίνεται ότι η έκθεση της εγκύου σε υψηλές θερμοκρασίες σχετίζεται με υπέρταση κατά την κύηση, σακχαρώδη διαβήτη κύησης, πρόωρο τοκετό, μικρό για την ηλικία κύησης έμβρυο/νεογνό, χαμηλό βάρος γέννησης, ακόμα και με θνησιγενές έμβρυο. Ωστόσο, το συγκεκριμένο ερευνητικό πεδίο χρήζει περαιτέρω μελέτης. Το Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, συμμετέχει σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα HIGH Horizons που μέσω μελέτης σειράς γεννήσεων θα μελετήσει και θα συσχετίσει την έκθεση σε ακραίες θερμοκρασίες με την έκβαση της κύησης.

Στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής παρατηρούνται πιο συχνά και πιο έντονα ακραία καιρικά φαινόμενα όπως πλημμύρες, διαταραγμένα πρότυπα βροχοπτώσεων, παρατεταμένα διαστήματα ξηρασίας. Σημειώνονται πιο συχνά, πιο θερμά και μεγαλύτερης διάρκειας κύματα καύσωνα, καταγράφονται ακραίες υψηλές θερμοκρασίες και επεισόδια καταστροφικών πυρκαγιών. Αρκεί κάποιος να αναλογιστεί τι έχει συμβεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και θα συνειδητοποιήσει ότι οι αυτές οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής καθρεφτίζονται γύρω μας. Τα αλλεπάλληλα επεισόδια των καταστροφικών πυρκαγιών, τα παρατεταμένα κύματα καύσωνα, οι πλημμύρες στη Δυτική Αττική το 2017, οι πλημμύρες στην Εύβοια το 2020, ο μεσογειακός κυκλώνας Ιανός το 2020, οι πλημμύρες στον Έβρο το 2021 και οι κακοκαιρίες Daniel και Elias το 2023, είναι μόνο μερικά πρόσφατα παραδείγματα.

Βλέποντας όμως την κατάσταση και πιο μακροσκοπικά, σύμφωνα με το Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED) κατά την περίοδο 2000-2019, καταγράφηκαν 6.681 μεγάλες καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα ενώ την περίοδο 1980-1999, το αντίστοιχο νούμερο ήταν 3.656. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, ο αριθμός των μεγάλων πλημμυρών έχει υπερδιπλασιαστεί, από 1.389 σε 3.254, ενώ η συχνότητα των καταιγίδων αυξήθηκε από 1.457 σε 2.034.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνονται ακραία υγειονομικά φαινόμενα. Κατόπιν της κακοκαιρίας Daniel, οργανώθηκε άμεσα Συντονιστικό Κέντρο διαχείρισης των ζητημάτων Δημόσιας Υγείας. Ο ΕΟΔΥ πραγματοποίησε εσωτερική εκτίμηση κινδύνου και εδραιώθηκε σύστημα συνδρομικής επιτήρησης των λοιμωδών νοσημάτων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επιδημία κατόπιν των πλημμυρών. Παράλληλα, υπό το συντονισμό του Εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας οργανώθηκε εξαντλητικό πλάνο δειγματοληψιών του δικτύου ύδρευσης. Ο ΕΟΔΥ εξέδωσε και ανάρτησε άμεσα οδηγίες τόσο για το κοινό όσο και για τους φορείς/επαγγελματίες υγείας για την διασφάλιση και προάσπιση της Δημόσιας υγείας. Επίσης, οι ΚΟΜΥ του ΕΟΔΥ συνέβαλαν στην ενημέρωση των κατοίκων της περιοχής για την προστασία από διάφορα λοιμώδη νοσήματα και τον εμβολιασμό των επίνοσων ατόμων έναντι τετάνου και ηπατίτιδας Α.

Άμεση ήταν και η δράση του ΕΟΔΥ με μέσα προάσπισης της δημόσιας υγείας κατά τις περιόδους καύσωνα και πυρκαγιών. Ο ΕΟΔΥ καλείται να έχει έτοιμα σχέδια δράσης για όλα τα ακραία καιρικά φαινόμενα και να δρα τόσο προληπτικά όσο και μετά από τα φαινόμενα με σκοπό να μειώσει όσο γίνεται περισσότερο τις επιπτώσεις στη Δημοσία Υγεία .

Το Υπουργείο Υγείας εξασφάλισε πόρους από το ταμείο ανάκαμψης για τον εκσυγχρονισμό του συστήματος επιδημιολογικής επιτήρησης και της ετοιμότητας και απόκρισης. Στο πλαίσιο αυτό θα δημιουργηθούν εθνικά σχέδια ετοιμότητας και απόκρισης για τα θέματα Δημόσιας υγείας που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Η εμπειρία της διαχείρισης των θεμάτων Δημόσιας Υγείας στις πλημμύρες της Θεσσαλίας θα χρησιμοποιηθεί σαν πρότυπο για όλη την επικράτεια. Παράλληλα δημιουργήσαμε εθνικό σχέδιο δράσης για τον ιό του Δυτικού Νείλου και για κουνούπια εισβολείς που συνδέονται με τροπικά νοσήματα με σκοπό να μειωθεί ο κίνδυνος εμφάνισης μεγάλου αριθμού κρουσμάτων για νοσήματα που είναι ενδημικά για τη χώρα μας καθώς και εμφάνισης κρουσμάτων νοσημάτων που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα ( Δάγκειος πυρετός κλπ)

Η κλιματική κρίση είναι η μεγαλύτερη παγκόσμια απειλή που αντιμετωπίζουμε τον 21^ο αιώνα αλλά παράλληλα, ίσως αποτελεί και την μεγαλύτερη (και ίσως την τελευταία) ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε τους στόχους μας για μία βιώσιμη ανάπτυξη.

Δείτε εδώ ολόκληρο το αφιέρωμα του CNN Greece στην Υγεία