Τσουκαρέλης (Τα Ψηλά Βουνά): Ο τουρισμός συνδέεται με την τοπική παραγωγή και την καινοτομία

Έτσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί τον τελευταίο, ακόμη και μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων, ως εναλλακτικό τύπο τουρισμού, ο οποίος δίνει έμφαση στην περιβαλλοντική, κοινωνική και πολιτιστική βιωσιμότητα και τη συμμετοχή των κοινοτήτων.

Εκτός των παραπάνω, τα τελευταία χρόνια και ειδικά μετά την πανδημία, πολλές συζητήσεις στρέφονται γύρω από την αποκέντρωση. Όπως και γύρω από την ενίσχυση των μικρών τοπικών κοινωνιών που κινδυνεύουν να μην υπάρχουν σε λίγα χρόνια.

Ταυτόχρονα, «ερημώνει η Ήπειρος»: μία φράση η οποία μπορεί να θεωρηθεί ότι πίσω από αυτή υπάρχουν από κλισέ μέχρι απαισιοδοξία. Και ας συνηγορεί σε αυτή ότι εκεί υπάρχουν, πλέον, χωριά με -ακόμα και- λιγότερους από 30 κατοίκους. Ενδεικτικά, βάσει της απογραφής του 2021, στο Δίλοφο και το Καπέσοβο στο Ζαγόρι εμφανίζονται, αντίστοιχα, 13 και 30 κάτοικοι. Το Δεμάτι τα πάει κάπως καλύτερα, καθώς εκεί φαίνεται να μένουν 68 άνθρωποι. Σε αντίθεση με την Αγία Παρασκευή του Ανατολικού Ζαγορίου, όπου ο αριθμός των κατοίκων σχηματίζει ένα... μηδέν.

Είναι ανάγκη, λοιπόν, να δώσουμε και πάλι ζωή στα ορεινά χωριά για να γίνουν παραγωγικά, με τον τουρισμό, που διασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος και των τοπικών κοινοτήτων, να μπορεί να ενισχύσει αυτές τις προσπάθειες. Χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει πως θα πρέπει να πέσει πάνω του όλο το βάρος των προσπαθειών.

Σε αυτό το πλαίσιο, έχει αρχίσει να γίνεται πιο αισθητή η ανάγκη για δίκαιο και αλληλέγγυο τουρισμό για τη στήριξη αυτών των περιοχών. Θέλοντας να εξετάσει πώς αυτή η μορφή τουρισμού προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη, τόσο σε περιβαλλοντικό όσο και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, το CNN Greece συνομίλησε με τον Σωτήρη Τσουκαρέλη, ιδρυτικό μέλος της Κοιν.Σ.Επ. «Τα Ψηλά Βουνά», με βάση το Δεμάτι.

«Για εμάς στα "Ψηλά Βουνά", ο τουρισμός δεν μπορεί να είναι ούτε "βαριά βιομηχανία" ούτε απάντηση στο παραγωγικό μοντέλο του τόπου μας. Παρά την τουριστική ανάπτυξη σε αρκετές ορεινές περιοχές, τα προβλήματα ερήμωσης και εγκατάλειψης συνεχίζουν -και μάλιστα διογκώνονται. Στόχος μας είναι η επανακατοίκηση των ορεινών χωριών και η επαναπαραγωγικοποίησή τους, και αυτό δεν γίνεται μόνο με τουρισμό. Τα βουνά μας, το 70% του εδάφους της χώρας μας, πρέπει να αρχίσουν να κατοικούνται και πάλι, να παράγουν χρήσιμα προϊόντα και πρώτες ύλες για την κοινωνία μας, όπως και σύγχρονο πολιτισμό, και να συνεχίσουν να αποτελούν θησαυροφυλάκια βιοποικιλότητας. Οι επισκέπτες αυτά θα έρθουν να ζήσουν και να απολαύσουν μαζί με τις ζωντανές κοινότητες που θα υπάρχουν σε αυτούς τους τόπους», σχολιάζει ο κ. Τσουκαρέλης.

Κάπως έτσι, η συζήτηση πηγαίνει στον δίκαιο και αλληλέγγυο τουρισμό, ο οποίος σέβεται τις τοπικές κοινότητες, το περιβάλλον τους και τη ντόπια παραγωγική διαδικασία, ενώ βασίζεται στην εθελοντική συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών. Όσο για το ποιο είναι το προφίλ των επισκεπτών, οι οποίοι ενδιαφέρουν και «Τα Ψηλά Βουνά», ο κ. Τσουκαρέλης επισημαίνει πως πρόκειται για ανθρώπους που «επιθυμούν είτε να βοηθήσουν ενεργά με τη συμμετοχή τους τον τόπο και τους ανθρώπους του είτε τα χρήματα που θα αφήσουν να ωφελήσουν την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον ενώ οι ίδιοι θα ήθελαν να ζήσουν κάτι αυθεντικό, να μην νιώθουν σαν τουρίστες».

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη με τον Σωτήρη Τσουκαρέλη, ιδρυτικό μέλος της Κοιν.Σ.Επ. «Τα Ψηλά Βουνά»:

Στα «Ψηλά Βουνά» προωθείτε ενεργά τον δίκαιο και αλληλέγγυο τουρισμό. Μπορείτε να μας πείτε πώς αυτός μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία ενός εναλλακτικού τουριστικού προϊόντος;

Καταρχάς, δίκαιος και υπεύθυνος είναι αυτός ο τουρισμός που σέβεται τον τόπο, το περιβάλλον, τον πολιτισμό και τους ανθρώπους του και μοιράζει τα οφέλη ισότιμα στον καθένα τους. Αλληλέγγυος είναι αυτός ο τουρισμός που οι επισκέπτες και οι επισκέπτριες όχι απλά σέβονται τα παραπάνω αλλά επιθυμούν να τα ζήσουν και να εμπλακούν ενεργά στο να τα ενισχύσουν, μέσα από την συμμετοχή τους στην κοινότητα, παρέχοντας εθελοντικά τη βοήθειά τους σε αυτή με αντάλλαγμα μια ειλικρινή, αυθεντική φιλοξενία.

Στόχος, δηλαδή, είναι μία τουριστική ανάπτυξη που σέβεται τις τοπικές κοινότητες και το περιβάλλον τους ενώ βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με την παραγωγική διαδικασία του πρωτογενή -ή και του δευτερογενή- τομέα, αφού εξαρτάται άμεσα από τη διατήρηση της τοπικής παραγωγικής διαδικασίας.

Ως «Ψηλά Βουνά», οι επισκέπτες και οι επισκέπτριες που μας ενδιαφέρουν είναι άνθρωποι που επιθυμούν είτε να βοηθήσουν ενεργά με τη συμμετοχή τους τον τόπο και τους ανθρώπους του είτε τα χρήματα που θα αφήσουν να ωφελήσουν την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον ενώ οι ίδιοι θα ήθελαν να ζήσουν κάτι αυθεντικό, να μην νιώσουν σαν τουρίστες.

Φυσικά, ένα τέτοιο «τουριστικό» πρότυπο χρειάζεται και ανθρώπους οι οποίοι μπορούν να το υποστηρίξουν. Γι' αυτόν τον λόγο προσφέρουμε εκπαιδευτικά προγράμματα σε κατοίκους ορεινών περιοχών, παραγωγούς και πολιτιστικούς συλλόγους, με στόχο τη δημιουργία αυθεντικών εμπειριών που προστατεύουν και φροντίζουν το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, αναδεικνύουν τον τοπικό πολιτισμό, δημιουργούν εισόδημα για τις τοπικές κοινότητες ενισχύοντας την οικονομική τους ανεξαρτησία. Παράλληλα, αναδεικνύουμε τις πολιτιστικές τους ιδιαιτερότητες και την πραγματική ζωή του τόπου στους επισκέπτες.

Με ποιον τρόπο αυτό το είδος τουρισμού ενισχύει την καινοτομία;

Για εμάς, ο τουρισμός συνδέεται με τον τόπο, την τοπική παραγωγή, την επιστημονική έρευνα, την παραγωγή νέας γνώσης, την προστασία του περιβάλλοντος, την καινοτομία και τη δημιουργία νέων επιχειρηματικών μοντέλων που δεν «απορροφούν» το συγκριτικό πλεονέκτημα ενός τόπου, αλλά χτίζουν πάνω σε αυτό για να δημιουργήσουν ένα καλύτερο μέλλον.

Στην Ήπειρο υπάρχουν κάποια παραδείγματα στα οποία βασιζόμαστε όπως οι «Τζουμέικερς», μία κοινότητα ανθρώπων που παράγουν, συλλογικά, εργαλεία και μηχανήματα ανοιχτού κώδικα για αγρότες και παραγωγούς μικρής κλίμακας, ενώ διοργανώνονται κάθε χρόνο επισκέψεις, εργαστήρια, σεμινάρια, θερινά σχολεία από πολλούς οργανισμούς οι οποίοι υποστηρίζουν το εγχείρημα, ανάμεσα σε αυτούς και «Τα Ψηλά Βουνά». Τα τελευταία χρόνια, εκατοντάδες φοιτητές, ερευνητές και καθηγητές πανεπιστημίων από όλον τον πλανήτη έχουν επισκεφτεί και διαμείνει στο χωριό Καλέντζι, όπου βρίσκεται το κοινοτικό εργαστήριο των Τζουμέικερς. Πολλοί από αυτούς, μάλιστα, αναφέρουν την περιοχή και το εγχείρημα στις ακαδημαϊκές εργασίες και δημοσιεύσεις τους.

Υπάρχουν και άλλοι οργανισμοί οι οποίοι δημιουργούν παρόμοια εργαστήρια στην περιοχή, με διαφορετικά αντικείμενα, όπως το «Μπουλούκι», η Κοιν.Σ.Επ. «Στην Καρδιά της Μέλισσας» και η Ενεργειακή Κοινότητα Ηπείρου «Κοινέργεια». Παράλληλα, το παγκόσμιο δίκτυο «Wind Empowerment» διοργανώνει εργαστήρια κατασκευής μικρών ανεμογεννητριών στο κοινοτικό εργαστήριο, στο Καλέντζι. Σε αυτό το δίκτυο των ορεινών εργαστηρίων προστίθεται τώρα και το «Κέντρο Στήριξης Ορεινών Περιοχών» που έχουμε δημιουργήσει με «Τα Ψηλά Βουνά» στο Δεμάτι Ζαγορίου, αλλά και τα πρότυπα θερμοκήπιά μας. Με αφορμή όλα τα παραπάνω, το τελευταίο διάστημα συζητάμε με τον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων την ένταξή του στα start-up χωριά της Ευρώπης, γεγονός που θα βοηθήσει περαιτέρω στην αξιοποίηση ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων και την προσέλκυση νεοφυών επιχειρήσεων σε περιοχές που δεν θα το περιμέναμε.

Ο εθελοντισμός βρίσκεται στον πυρήνα αυτού του εναλλακτικού τύπου τουρισμού. Πώς, μέσα από αυτόν, ενδυναμώνεται η τοπική κοινωνία αλλά και οι επισκέπτες;

Για τα άτομα που συμμετέχουν, ο εθελοντισμός προσφέρει την ευκαιρία να αποκτήσουν νέες δεξιότητες, να γνωρίσουν διαφορετικούς πολιτισμούς και να βιώσουν την ικανοποίηση της προσφοράς ενισχύοντας την προσωπική τους ανάπτυξη και ευαισθησία προς κοινωνικά ζητήματα. Για τους κατοίκους, από την άλλη, η στήριξη στις καθημερινές εργασίες είναι σημαντική αλλά συνειδητοποιούμε ότι ακόμα πιο σημαντική εντέλει είναι η συμβολή των εθελοντών στα ζητήματα της έλλειψης κοινωνικοποίησης και εξωστρέφειας που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι όλων αυτών των περιοχών. Ειδικά για τους νεότερους ανθρώπους, η έλλειψη κοινωνικοποίησης είναι ο βασικότερος λόγος για τον οποίο εγκαταλείπουν το χωριό τους. Επίσης, αυτή η κοινωνικοποίηση φέρνει και νέα γνώση στον τόπο από τους εθελοντές, οι οποίοι συνήθως έχουν ταξιδέψει πολύ και έχουν δει διαφορετικά παραδείγματα ανά τον κόσμο.

Για παράδειγμα, φιλοξενούμε εθελοντές και εθελόντριες από όλον τον πλανήτη εδώ και 8 χρόνια. Ξεκινήσαμε να το κάνουμε καθώς θεωρήσαμε ότι θα ήταν ένας πολύ καλός τρόπος να ανταπεξέλθουμε στην έλλειψη εργατικών χεριών στα ορεινά χωριά. Στην πορεία, καταλάβαμε ότι αυτό θα ήταν λύση και για άλλες ορεινές κοινότητες. Έτσι, εδώ και καιρό, οι εθελοντές και οι εθελόντριές μας φιλοξενούνται από πολιτιστικούς συλλόγους ορεινών χωριών που θέλουν να κάνουν κάποιο έργο στον τόπο τους όπως, συνήθως, καθαρισμούς, εξωραϊσμούς, διανοίξεις τοπικών μονοπατιών ή χρειάζονται βοήθεια στη διοργάνωση εκδηλώσεων.

Πώς ενισχύεται, λοιπόν, η ολιστική βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής;

Ο δίκαιος και αλληλέγγυος τουρισμός προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη υποστηρίζοντας την τοπική οικονομία και διασφαλίζοντας ότι τα οφέλη του τουρισμού διανέμονται δίκαια. Δημιουργεί οικονομικές ευκαιρίες για τις τοπικές κοινότητες μέσω της προώθησης τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών. Επιπλέον, ενθαρρύνει την προστασία του περιβάλλοντος με πρακτικές που μειώνουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα όπως η χρήση ΑΠΕ και η διαχείριση αποβλήτων. Κοινωνικά, προωθεί την αλληλεγγύη και την πολιτιστική ανταλλαγή ενισχύοντας τους δεσμούς μεταξύ των επισκεπτών και των τοπικών κοινοτήτων.

Ως «Ψηλά Βουνά», όπως αναφέραμε και προηγουμένως, οι επισκέπτες και οι επισκέπτριες που μας ενδιαφέρουν είναι άνθρωποι που σέβονται τον τόπο, το περιβάλλον, τον πολιτισμό και τους ανθρώπους του και και επιθυμούν η παρουσία τους σε μια περιοχή να έχει θετικό οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο για τον τόπο και τους κατοίκους του. Έτσι, λοιπόν, και οι απαιτήσεις τους είναι αντίστοιχες. Συνεπώς, οι παροχές και το επιχειρηματικό μας μοντέλο οφείλουν να ανταπεξέρχονται στην ποιότητα αυτών των ανθρώπων. Ειδικά σε ό,τι αφορά το επιχειρηματικό μοντέλο, θεωρούμε ότι πρέπει να είναι μη κερδοσκοπικό και πως αυτοί που πρέπει να κερδίζουν είναι οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται στον τόπο τους, οι παραγωγοί, οι νέοι επιστήμονες, όσοι και όσες διαμένουν σε αυτές τις περιοχές, αλλά και ο ίδιος ο τόπος.

Τέλος, λέμε ότι ο πολιτισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον τουρισμό. Πώς ο δίκαιος και αλληλέγγυος τουρισμός προωθεί την πολιτιστική κληρονομιά της Ηπείρου, αλλά και τη σύνδεση διαφορετικών πολιτισμών;

Είναι αλήθεια αυτό, όπως είναι αλήθεια και ότι ο πολιτισμός είναι, με τη σειρά του, άρρηκτα συνδεδεμένος με το φυσικό περιβάλλον και την παραγωγή ενός τόπου. Γι’ αυτό, δίνοντας συχνά βάση μόνο στον τουρισμό χάνουμε όλες τις προϋποθέσεις οι οποίες απαιτούνται για την ύπαρξή του εξαρχής και έπειτα έρχεται και η κάμψη του.

Ο δίκαιος και αλληλέγγυος τουρισμός προωθεί την πολιτιστική κληρονομιά της Ηπείρου αναδεικνύοντας τις τοπικές παραδόσεις, τις τέχνες και τα έθιμα μέσα από βιωματικές εμπειρίες. Οι επισκέπτες και οι επισκέπτριες συμμετέχουν σε δρώμενα όπως τα παραδοσιακά πανηγύρια, οι ξεναγήσεις και περιηγήσεις, τα εργαστήρια λαϊκής τέχνης και οι γαστρονομικές εκδηλώσεις, γνωρίζοντας σε βάθος την τοπική κουλτούρα. Επιπλέον, προωθείται η σύνδεση διαφορετικών πολιτισμών μέσω της αλληλεπίδρασης των επισκεπτών και επισκεπτριών με τις τοπικές κοινότητες. Αυτές οι ανταλλαγές πολιτισμικών στοιχείων προάγουν την κατανόηση και τον σεβασμό μεταξύ των πολιτισμών ενισχύοντας την παγκόσμια αλληλεγγύη και φιλία.

Διαβάστε ολόκληρο το αφιέρωμα του CNN Greece για τον τουρισμό ΕΔΩ