Ασπίδα για την υγεία το ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας τροφίμων, λέει ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ

Η εκστρατεία «Safe2Eat» 2024 επιδιώκει να φέρει στο προσκήνιο την επιστήμη των τροφίμων με σαφή, ακριβή, αλλά ταυτόχρονα καθησυχαστικό και κατανοητό τρόπο. Στόχος είναι να δοθεί η δυνατότητα στους πολίτες να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με την κατανάλωση των τροφίμων τους, διασφαλίζοντας την ασφάλεια και την υγεία στις καθημερινές τους επιλογές.

Ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), αποτελεί το εστιακό σημείο της EFSA στην Ελλάδα και στηρίζει την εκστρατεία με δράσεις που ενημερώνουν και ευαισθητοποιούν τους Έλληνες πολίτες σε θέματα ασφάλειας και υγιεινής των τροφίμων.

Εστιάζοντας στο κυρίαρχο μήνυμα της φετινής εκστρατείας ο Αντώνιος Ζαμπέλας, πρόεδρος του ΕΦΕΤ και καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ επισημαίνει ότι κάθε καταναλωτής έχει διαφορετικές ανάγκες, διαφορετικές προτιμήσεις αλλά και διαφορετικά κριτήρια για την επιλογή των τροφίμων που συνθέτουν τη διατροφή του.

«Εδώ ακριβώς έρχεται η εκστρατεία Safe2Eat, για να δώσει το μήνυμα, πως όποια επιλογή και να κάνει τελικά ο καταναλωτής βάσει των κριτηρίων που ο ίδιος έχει θέσει, αυτή η επιλογή είναι ασφαλής, χάρη στο ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας τροφίμων» τονίζει.

Ο κ. Ζαμπέλας αναλύει τις προτεραιότητες του ΕΦΕΤ για την ασφάλεια των τροφίμων, τη δημόσια υγεία και την προστασία των καταναλωτών καθώς επίσης και τις δράσεις που υλοποιεί ο Φορέας προς αυτή τη κατεύθυνση. Ειδική αναφορά κάνει στους ελέγχους που πραγματοποιούνται υπογραμμίζοντας ότι «ο ΕΦΕΤ κάνει κατά μέσο όρο περίπου 10.500 ελέγχους στην αγορά σε ετήσια βάση».

Ωστόσο σημειώνει ότι ο ΕΦΕΤ καλείται να λειτουργήσει σε ένα δύσκολο και πολυδαίδαλο περιβάλλον. Όπως εξηγεί, όταν ιδρύθηκε το 1999, ο στόχος ήταν να ενοποιηθούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί στο χώρο των τροφίμων σε μια ενιαία αρχή ελέγχων.Ωστόσο τονίζει ότι «παρόλες τις προσπάθειες της Πολιτείας, το ζητούμενο αυτό παραμένει ακόμα υπαρκτό».

Η συνέντευξη του προέδρου του ΕΦΕΤ Αντώνιου Ζαμπέλα έχει ώς εξής:

Ποιο είναι το κυρίαρχο μήνυμα της φετινής εκστρατείας «Safe2Eat» 2024 που «τρέχει» πανευρωπαϊκά η EFSA (European Food Safety Authority, Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων); Ποιο είναι το φάσμα των θεμάτων για τα οποία οι καταναλωτές μπορούν να ενημερωθούν μέσω της συγκεκριμένης εκστρατείας;

Κάθε καταναλωτής έχει διαφορετικές ανάγκες, διαφορετικές προτιμήσεις αλλά και διαφορετικά κριτήρια για την επιλογή των τροφίμων που συνθέτουν την διατροφή του. Κάποιος μπορεί να πάσχει από μια τροφική αλλεργία, κάποιος άλλος μπορεί να προτιμά κατά κύριο λόγο τα τοπικά ή τα εποχικά προϊόντα ή να πειραματίζεται με νέες γεύσεις. Ακόμη, λόγω του πληθωρισμού, η πλειοψηφία των πολιτών πραγματοποιεί αγορές τροφίμων σε συνάρτηση με την τιμή τους. Εδώ ακριβώς έρχεται η εκστρατεία Safe2Eat, για να δώσει το μήνυμα, πως όποια επιλογή και να κάνει τελικά ο καταναλωτής βάσει των κριτηρίων που ο ίδιος έχει θέσει, αυτή η επιλογή είναι ασφαλής, χάρη στο ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας τροφίμων. Σ' αυτό το σύστημα κεντρικό ρόλο παίζει ηEFSAκαι συμμετέχει ενεργά ο ΕΦΕΤ.

Το φάσμα των θεμάτων πάνω στα οποία μπορεί να ενημερωθεί ο καταναλωτής κατά τη διάρκεια της εκστρατείας είναι ευρύ κι εντάσσεται σε τρεις βασικές θεματικές ενότητες: τον ασφαλή χειρισμό των τροφίμων, τα τρόφιμα και την υγεία καθώς και το τι περιέχουν τα τρόφιμα που επιλέγουμε. Σ' αυτό το πλαίσιο, ο ΕΦΕΤ έχει επιλέξει για φέτος να δώσει βαρύτητα στα πρόσθετα, στις ετικέτες και στους ισχυρισμούς υγείας των τροφίμων.

Πότε ξεκινά η εκστρατεία «Safe2Eat» 2024, πόσες χώρες περιλαμβάνει και με ποιες δράσεις θα υλοποιηθεί; Τι πρωτοβουλίες αναλαμβάνει στο πλαίσιο αυτό ο ΕΦΕΤ;

Στην εκστρατεία «Safe2Eat» συμμετέχουν φέτος 18 χώρες και οι επικοινωνιακές δράσεις στην Ελλάδα ξεκινούν στο τέλος Μαΐου. Εκτός από την Ελλάδα συμμετέχουν η Ρουμανία, η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Εσθονία, η Κροατία, η Ιταλία, η Λετονία, η Κύπρος, η Σλοβενία, η Ισπανία, το Λουξεμβούργο, η Σλοβακία, η Αυστρία, η Πολωνία, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και η Βόρεια Μακεδονία.

Αυτή τη χρονιά, μάλιστα, οι δράσεις του ΕΦΕΤ ως εκπροσώπου της Ελλάδας στην εκστρατεία διευρύνονται, στην προσπάθεια να προσεγγίσουμε ακόμη περισσότερους καταναλωτές σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι, προγραμματίζουμε, μεταξύ άλλων, άρθρα σε ηλεκτρονικό και έντυπο τύπο, συνεργασία με επιστήμονες και επιδραστικά πρόσωπα («influencers»), έντονη παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δημιουργία φυλλαδίων με χρηστικές πληροφορίες. Θεωρώντας, όμως, πολύ σημαντικό να απευθυνθούμε με άμεσο τρόπο στους καταναλωτές της χώρας μας, θέλουμε να κάνουμε αισθητή την παρουσία μας στο πλαίσιο των καθημερινών τους δραστηριοτήτων. Σε αυτό το πνεύμα, ο ΕΦΕΤ προγραμματίζει ένα πλαίσιο καινούργιων δράσεων όπως για παράδειγμα, να δώσουμε τη δυνατότητα σε επιβάτες που περιμένουν το μετρό ή το λεωφορείο να «σκανάρουν» με τα κινητά τους κάποια «banner» σε στάσεις με χρηστικές πληροφορίες για τους ισχυρισμούς υγείας ή για το πώς να «διαβάσουν» μια ετικέτα τροφίμου καθώς και συμμετοχή σε άλλες διοργανώσεις (π.χ. εκθέσεις, φεστιβάλ).

Πόσο αναγκαία είναι σήμερα η κατανοητή και επιστημονικά τεκμηριωμένη πληροφόρηση των καταναλωτών σε θέματα ασφάλειας τροφίμων και η τόνωση της εμπιστοσύνης τους στο σύστημα ασφάλειας των τροφίμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ);

Είναι αλήθεια ότι οι εξελίξεις στην επιστήμη στην οποία βασίζεται η ασφάλεια τροφίμων είναι ραγδαίες και η νέα γνώση αρκετά πολύπλοκη για να γίνει κατανοητή από μη ειδικούς. Αρκεί να αναφερθεί ότι το αντικείμενο των τροφίμων είναι διεπιστημονικό και υποστηρίζεται από πολλούς επιστημονικούς κλάδους, όπως η επιστήμη των τροφίμων, η διατροφή, η χημεία, η βιολογία, η κτηνιατρική, η χημική μηχανική, η επιδημιολογία. Αυτός είναι και ο λόγος που οι αρμόδιες αρχές στην ΕΕ όπως και ο ΕΦΕΤ διαθέτουν στελεχιακό δυναμικό με επιστημονικό υπόβαθρο από αυτούς τους κλάδους για να επιτελέσουν αποτελεσματικά την αποστολή τους.

Η πολύπλοκη και πολύτιμη γνώση που έχουμε αποκομίσει για τα τρόφιμα, κατά τις τελευταίες δεκαετίες είναι αναγκαίο να φτάσει με κατάλληλο και υπεύθυνο τρόπο από την πηγή της στους καταναλωτές, τους οποίος αφορά. Αυτή η αναγκαιότητα γίνεται πιο επιτακτική στις μέρες μας όπου οι πολίτες είναι εκτεθειμένοι σε μια πληθώρα πληροφόρησης δίχως έλεγχο, η οποία μπορεί να τους προκαλέσει σύγχυση και να τους οδηγήσει σε λάθος κατευθύνσεις.

Ο ρόλος της EFSA είναι κεντρικός στο σύστημα ασφάλειας τροφίμων της ΕΕ, αφού επιβλέπει τα επιστημονικά δίκτυα και τις ομάδες εργασίας που λειτουργούν για να την τροφοδοτούν με απαντήσεις σε ερωτήματα, σχετικά με τα οποία καλείται να συμβουλεύει υπεύθυνα την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Παράλληλα η EFSA υλοποιεί πρωτοβουλίες ενημέρωσης ενδιαφερόμενων φορέων και καταναλωτών σχετικά με σημαντικές εξελίξεις που αφορούν την ασφάλεια τροφίμων. Αυτό γίνεται είτε με καθημερινές αναφορές της μέσω των διαύλων επικοινωνίας που διαθέτει, όπως οι επίσημοι λογαριασμοί της στα κοινωνικά δίκτυα, είτε μέσω συνεδρίων, είτε με επικοινωνιακές εκστρατείες. Η επικοινωνία αυτή γίνεται πάντα με διαφάνεια προς τους πολίτες βάσει του Κανονισμού για τη Διαφάνεια, ο οποίος διέπει και τις αντίστοιχες δράσεις στα κράτη-μέλη.

Γι' αυτό ένα σημαντικό μέρος της αποστολής του ΕΦΕΤ είναι και η εκπαίδευση των καταναλωτών μέσω των κατάλληλων διαύλων, έτσι ώστε να τους παρέχεται με διαφάνεια, με απλά λόγια και με υπεύθυνο τρόπο το αγαθό της ενημέρωσης σχετικά με τα νέα επιστημονικά δεδομένα που τους αφορούν. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος για να ενδυναμώσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών προς το σύστημα ασφάλειας των τροφίμων της ΕΕ. Ο ΕΦΕΤ ως μέλος των δικτύων της EFSA αξιοποιεί την παρεχόμενη πληροφορία με σκοπό να την παρέχει με απλοποιημένη γλώσσα στους πολίτες από την ιστοσελίδα του ή τους επίσημους λογαριασμούς του στα κοινωνικά δίκτυα. Ο αγώνας της τόνωσης της εμπιστοσύνης των καταναλωτών είναι συνεχής, καθώς οι αρμόδιες αρχές όπως ο ΕΦΕΤ έχουν ένα δύσκολο έργο να επιτελέσουν και καλούνται να ανταποκρίνονται και σε απρόβλεπτες προκλήσεις, είναι όμως ελπιδοφόρο το γεγονός είναι ότι εξοπλίζονται όλο και περισσότερο με νέα εργαλεία για να απαντούν στις νέες προκλήσεις.

Οι Έλληνες και οι Ευρωπαίοι καταναλωτές επιλέγουν, σύμφωνα με έρευνες, τι θα αγοράσουν και τι θα καταναλώσουν, λαμβάνοντας υπόψη διάφορους παράγοντες, όπως το κόστος, λόγω των πληθωριστικών πιέσεων. Πώς μπορούν να είναι σίγουροι ότι, ανεξάρτητα από τις επιλογές τους, τα τρόφιμα που αγοράζουν και καταναλώνουν είναι ασφαλή;

Είναι γνωστό ότι, όχι μόνο οι Έλληνες καταναλωτές, αλλά και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι συμπολίτες μας είναι εκτεθειμένοι στις πληθωριστικές πιέσεις που πλήττουν το μέσο νοικοκυριό με τις αυξημένες τιμές των τροφίμων. Αυτές οι πιέσεις απορρέουν κυρίως από τις σύγχρονες πολεμικές συρράξεις στη γεωγραφική μας γειτονιά, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα την εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων καθιστώντας αναγκαία ακόμα και την επίβλεψη της διακίνησης εμπορευμάτων μέσα από στρατιωτικές συνεργασίες δυτικών κρατών.

Ευρωβαρόμετρο

Χαρακτηριστικά είναι τα αποτελέσματα από το πιο πρόσφατο Ευρωβαρόμετρο του 2022, που αφορά μεταξύ άλλων τις αντιλήψεις και τις τάσεις των πολιτών της ΕΕ σχετικά με τις αγοραστικές αποφάσεις για τα τρόφιμα και τους παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές τους, όπως και τη στάση τους ως προς την υγιή διατροφή και τους κινδύνους στα τρόφιμα.

Σ' αυτό το Ευρωβαρόμετρο καταγράφηκε ότι το κόστος και η γεύση των τροφίμων καθορίζει τις σχετικές αποφάσεις περισσότερου από το μισό του πλήθους των καταναλωτών σε ποσοστά 54% και 51% αντίστοιχα. Τόσο η ασφάλεια τροφίμων όσο και η προέλευσή τους επηρεάζουν τις αποφάσεις των Ευρωπαίων κατά 46%.

Το διατροφικό περιεχόμενο απασχολεί περίπου τέσσερις στους δέκα πολίτες, ενώ το περιβαλλοντικό και κλιματικό αποτύπωμα προβληματίζει κατά ένα ποσοστό 16%και η ηθική και οι πεποιθήσεις τους κατευθύνει τις επιλογές του 15% των ερωτηθέντων. Στη χώρα μας οι καταναλωτές βασίζουν κατά κύριο λόγο τις αποφάσεις τους στην τιμή σε ποσοστό 70% και στην ασφάλεια των τροφίμων κατά 65%, ποσοστό σημαντικά πιο υψηλό σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το διατροφικό περιεχόμενο επίσης απασχολεί 1 στους 2 πολίτες, ενώ η γεύση και ο τόπος παραγωγής ακολουθούν με ποσοστά 48% και 47% αντίστοιχα.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ως πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουμε το σημαντικό αγαθό να προστατευόμαστε χάρη σε ένα από τα πιο αυστηρά συστήματα ασφάλειας τροφίμων παγκοσμίως, στο οποίο συμμετέχουν υπερσύγχρονα εργαστήρια με κορυφαίους επιστήμονες και ισχυρά δίκτυα ανταλλαγής πληροφοριών. Εξάλλου, διεξάγονται συνεχώς ερευνητικά προγράμματα πάνω σε επιστημονικά προβλήματα που αφορούν τα τρόφιμα και ενδεχόμενους νέους κινδύνους που τα αφορούν.

Τα αποτελέσματα όλων των δράσεων της επιστημονικής κοινότητας και της αδιάλειπτης παρακολούθησης της διακίνησης προϊόντων τροφίμων από και προς την ΕΕ και από και προς τα κράτη-μέλη της επιβλέπεται από την EFSA και τους συνεργαζόμενους οργανισμούς προσφέροντας άμεση ειδοποίηση, αν υπάρξει ανίχνευση κάποιου κινδύνου.

Το στιβαρό σύστημα ασφάλειας τροφίμων της ΕΕ εκσυγχρονίζεται συνεχώς χάρη στη νέα γνώση που φέρνουν οι εμπειρίες από την αντιμετώπιση συμβάντων τροφίμων και είναι σε θέση να προετοιμάζεται για νέες απρόβλεπτες προκλήσεις. Σε κάθε περίπτωση υπάρχει ένας αξιόπιστος πανευρωπαϊκός μηχανισμός ασφάλειας τροφίμων με επίκεντρο την EFSA, στον οποίο μπορούν να έχουν εμπιστοσύνη για την ασφάλειά τους οι πολίτες. Σ' αυτόν το μηχανισμό ο ΕΦΕΤ συμμετέχει μέσω αμφίδρομης συνεργασίας τόσο με την EFSA όσο και με άλλους αρμόδιους οργανισμούς προστασίας της δημόσιας υγείας.

Ποιες είναι οι προτεραιότητες του ΕΦΕΤ αναφορικά με την ασφάλεια των τροφίμων, τη δημόσια υγεία και την προστασία των καταναλωτών και ποιες είναι οι δράσεις που αναπτύσσει στο πλαίσιο αυτό;

Η κύρια προτεραιότητα του ΕΦΕΤ είναι η προστασία της δημόσιας υγείας στον τομέα των τροφίμων και της διατροφής. Έχοντας αυτή ως κύριο και μοναδικό στόχο και κρατώντας σε απόσταση συγκρούσεις συμφερόντων, ο ΕΦΕΤ αναπτύσσεται σε τρεις πυλώνες. Ο πρώτος είναι η ενημέρωση του καταναλωτή, ώστε να κάνει σωστές επιλογές, ο δεύτερος είναι η βοήθεια προς τις ελληνικές επιχειρήσεις τροφίμων ώστε να βελτιώνουν τη λειτουργία τους τόσο όσον αφορά στην ασφάλεια των προϊόντων που παράγουν όσο και την θρεπτική αξία των προϊόντων τους και ο τρίτος πυλώνας είναι η αμιγώς ελεγκτικός με τα κλιμάκια των επιθεωρητών του ΕΦΕΤ στις Περιφερειακές του Διευθύνσεις.

Για το 2024 έχουν προγραμματισθεί και νέες δράσεις που εκτός από την επικοινωνιακή εκστρατεία Safe2Eat σε συνεργασία με την EFSA, θα κάνουμε ελέγχους για τον προσδιορισμό τρανς λιπαρών οξέων σε τρόφιμα, για την περιεκτικότητα νιτρικών και νιτρωδών σε προϊόντα που τα χρησιμοποιούν ως συντηρητικά, θα πραγματοποιήσουμε διερευνητικά προγράμματα για την παρουσία PFAS σε αντικείμενα από χαρτί/χαρτόνι πουπροορίζονται για επαφή με τρόφιμα και για την ειδική μετανάστευση στυρενίου από πλαστικούς περιέκτες τροφίμων, θα διευρύνουμε τους ελέγχους για την αποτελεσματική διαχείριση του κινδύνου της Salmonella κυρίως σε νωπό κρέας πουλερικών, κιμά και παρασκευάσματα κρέατος από κρέας πουλερικών λόγω της αύξησης των μη συμμορφώσεων που έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια και θα δημιουργήσουμε πληροφοριακό υλικό για τις επιχειρήσεις που να μπορούν να ακολουθούν όταν τους παρουσιασθεί κάποιο πρόβλημα (rootcauseanalysis).

Πόσο αποτελεσματικοί είναι οι έλεγχοι που γίνονται από τον φορέα στην αγορά και ποιες βελτιώσεις είναι αναγκαίο να γίνουν για την καλύτερη και πιο αποτελεσματική λειτουργία του Φορέα;

O ΕΦΕΤ κάνει κατά μέσο όρο περίπου 10.500 ελέγχους στην αγορά σε ετήσια βάση. Στο site μας έχουμε αναρτήσει τους ετήσιους μας απολογισμούς και κάθε χρόνο προσπαθούμε να βελτιωνόμαστε παρακολουθώντας και τις διεθνείς εξελίξεις. Όμως ο Φορέας καλείται να λειτουργήσει σε ένα δύσκολο και πολυδαίδαλο περιβάλλον.

Όταν ιδρύθηκε το 1999, ο στόχος ήταν να ενοποιηθούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί στο χώρο των τροφίμων σε μια ενιαία αρχή ελέγχων με αντικείμενο την προστασία του καταναλωτή με τη διασφάλιση της εισαγωγής, παραγωγής και της διακίνησης υγιεινών τροφίμων, την πιστοποίηση της καταλληλότητας, τον έλεγχο της ποιότητας και την ποιοτική αναβάθμιση των τροφίμων, όπως επίσης και την προστασία των οικονομικών συμφερόντων του καταναλωτή και τη μέριμνα για την αποτροπή της παραπλάνησής του σε σχέση με την υγιεινή, τη σύσταση και την επισήμανση των τροφίμων. Παρόλες τις προσπάθειες της Πολιτείας, το ζητούμενο αυτό παραμένει ακόμα υπαρκτό.