Τέλος στο κρατικό μονοπώλιο στην Ανώτατη Εκπαίδευση: Οι απόψεις συνταγματολόγων
Το νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας που προβλέπει μεταξύ άλλων την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, επανέφερε στο προσκήνιο την αναθεώρηση του Άρθρου 16 του Συντάγματος.
Διαφορετικές απόψεις εκφράζουν Έλληνες συνταγματολόγοι, με ορισμένους να κάνουν λόγο για «παραβίαση» του Συντάγματος και άλλους να επιχειρηματολογούν πως το Σύνταγμα είναι ένα ζωντανό κείμενο που πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες του σήμερα.
Το περίφημο άρθρο 16 του Συντάγματος του 1975 αναφέρεται πως «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση» (παρ. 5), επισημαίνεται δε πως «οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι δημόσιοι λειτουργοί» (παρ. 6) και προβλέπεται πως «η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται» (παρ. 8).
Πίσω στο 1911
Τα πράγματα δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Η ιστορία των ιδιωτικών πανεπιστημιακών σχολών ξεκινά από το Σύνταγμα του 1911, το οποίο απέκλειε το εκπαιδευτικό μονοπώλιο του Κράτους και επέτρεπε την ίδρυση πανεπιστημιακών σχολών από ιδιώτες, όπως η «Πάντειος» και η «Βιομηχανική Σχολή» του Πειραιά, το σημερινό Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Το Σύνταγμα του 1952, αμέσως μετά τον Εμφύλιο, εξάρτησε τη λειτουργία ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων από προηγούμενη κρατική άδεια και κατέστησε τους καθηγητές δημοσίους υπαλλήλους.
Όπως τονίζει ο ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Νίκος Αλιβιζάτος«η ιστορία του άρθρου 16 είναι παλιά και ξεκινάει από την εποχή του εμφυλίου πολέμου.
Τότε για πρώτη φορά μπήκε στο Σύνταγμα μια διάταξη που έλεγε ότι οι καθηγητές πανεπιστημίου είναι δημόσιοι υπάλληλοι. Ποιος ήταν ο σκοπός αυτής της διάταξης; Να γίνεται έλεγχος νομιμοφροσύνης και να μη μπουν κομμουνιστές καθηγητές στο πανεπιστήμιο. Αυτό ελέχθη στη Βουλή. Τότε η δικτατορία των συνταγματαρχών, το 1968, επεξέτεινε αυτή τη ρύθμιση και είπε ρητά ότι τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα θα είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Δηλαδή κρατικά πανεπιστήμια, τα οποία θα έχουν μεν αυτοδιοίκηση, αλλά θα λειτουργούν περίπου ως Δημόσιο, δηλαδή να μην μπορούν και πάλι να μπουν στα πανεπιστήμια, μη εθνικόφρονες, για να το πω έτσι».
Ετσι και το Σύνταγμα του 1973 ενέτεινε την εξάρτηση από το κράτος, προσδίδοντας στα Πανεπιστήμια τη μορφή του νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.) και ενισχύοντας την κρατική εποπτεία. Και έτσι φτάνουμε στο ισχύον άρθρο 16 του Συντάγματος του 1975, οι διατάξεις του οποίου ουδέποτε αναθεωρήθηκαν έκτοτε.
- Διαβάστε επίσης: Μη κρατικά ΑΕΙ: Συζητώντας για την πρόοδο και την οπισθοδρόμηση
Αναβάθμιση της Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης
Βασική κυβερνητική προτεραιότητα, όπως έχει υπογραμμίσει ο υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης είναι η αναβάθμιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που προβλέπει μεταξύ άλλων και την «άρση του κρατικού μονοπωλίου στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση με την αλλαγή του άρθρου 16 του συντάγματος και την αντικατάστασή του από ένα νέο, που θα λαμβάνει υπόψη του την παγκόσμια τάξη πραγμάτων στην εκπαίδευση, παραμένει βασικός στόχος».
«Το Σύνταγμα προσαρμόζεται»
Ακριβώς στην αλλαγή του άρθρου 16 στέκονται 1.356 πανεπιστημιακοί και προειδοποιούν με προσφυγή στο ΣτΕ αν νομοθετηθεί το «αντισυνταγματικό νομοσχέδιο για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια», που θα επιτρέψει σε ιδιώτες «να ιδρύσουν πανεπιστημιακές εταιρείες ή παραρτήματα ξένων ιδρυμάτων στην Ελλάδα παρακάμπτοντας τη συνταγματική επιταγή».
Είναι τελικά η κυβερνητική ρύθμιση για τα μη κρατικά πανεπιστήμια εντός συνταγματικού πλαισίου;
Σε ραδιοφωνική του συνέντευξη ο Νίκος Αλιβιζάτος σχολιάζει: «Η κρατούσα θεωρία και στην Ευρώπη, στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου, αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες, λέει ότι το Σύνταγμα είναι ένα ζωντανό κείμενο το οποίο προσαρμόζεται - φυσικά χωρίς να χάνει τον πυρήνα του αρχικού νοήματός του - στις τρέχουσες εξελίξεις».
Ο γνωστός συνταγματολόγος υποστηρίζει ότι «Στο άρθρο 16 αναφέρει ότι δεν επιτρέπεται η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες. Η - σύμφωνη πλέον με το ευρωπαϊκό δίκαιο - ερμηνεία αυτής της διάταξης συνίσταται όμως στο να λέει πως παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων δεν απαγορεύεται να λειτουργήσουν. Προσέξτε, όχι ξένα πανεπιστήμια εδρεύοντα στην Ελλάδα, αιτήματα όμως, υφιστάμενων ξένων δεν μπορούν να εμποδιστούν, διότι είπε πλέον το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο -και αυτό είναι το Σύνταγμα ως ζωντανό κείμενο - ότι η παροχή υπηρεσιών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, δηλαδή διδασκαλίας, είναι υπηρεσία κατά την έννοια του Ενωσιακού Δικαίου και δεν μπορεί να εμποδιστεί» και προσθέτει: «Υπάρχουν κάποιες μεμονωμένες φωνές συναδέλφων, οι οποίοι υποστηρίζουν το αντίθετο. Έχω την εντύπωση ότι οι περισσότεροι τουλάχιστον συμφωνούμε και νομίζω ότι και τα δικαστήρια, αν τεθεί το θέμα, θα δεχθούν την άποψη ότι το Σύνταγμα είναι ένα ζωντανό κείμενο, το οποίο εξελίσσεται».
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Αντώνης Μανιτάκης «το κύριο και βασικό αυτής της πρότασης της Κυβέρνησης είναι η εγκατάσταση παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων, κυρίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και των χωρών που είναι στην GATS. Αυτό δεν πιστεύω ότι θίγει ή παραβιάζει το άρθρο 16 με αυτή τη διατύπωση, διότι δεν μπορώ να δεχθώ ότι ερμηνεύοντας τη λέξη ίδρυση θα πρέπει να την ερμηνεύσω έτσι ώστε να απαγορεύει και τα παραρτήματα». Ο κ. Μανιτάκης επισημαίνει πως «το Σύνταγμα λέει ρητά ότι απαγορεύεται η ίδρυση ιδιωτικών σχολών, δηλαδή η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Από την ανακοίνωση της κυβέρνησης βγαίνει το συμπέρασμα ότι δεν επιτρέπεται η νέα ίδρυση, εξ υπαρχής νέων πανεπιστημίων».
Το ερώτημα της αντισυνταγματικότητας
Την άποψη αυτή δεν συμμερίζονται ωστόσο όλοι οι συνταγματολόγοι.
«Η δημόσια εκπαίδευση έχει να φοβάται την επιδείνωση αυτού του οποίου ήδη συμβαίνει: την απαξίωση του επιπέδου και της ποιότητας των σπουδών, η οποία θα ενταθεί μοιραία. Οι ήδη εξαιρετικά μειωμένοι πόροι που μοιράζονται στα δημόσια Πανεπιστήμια, θα μοιράζονται πλέον και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις» λέει στο CNN Greece ο αναπληρωτής καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ακρίτας Καϊδατζής.
«Το άρθρο 16, καλό ή κακό, αυτό είναι και μέχρι να αλλάξει θα εξακολουθεί να ισχύει και - υποτίθεται - να δεσμεύει. Επομένως όσον αφορά στη συνέπεια στα δημόσια Πανεπιστήμια αλλά κυρίως όσον αφορά στη συνέπεια στην κανονιστικότητα, στη δεσμευτικότητα του Συντάγματος, η κατάθεση αυτού του νομοσχεδίου θα έχει τραγικές επιπτώσεις» υποστηρίζει ο Α. Καϊδατζής.
Από την πλευρά του ο συνταγματολόγος του ΑΠΘ Κώστας Χρυσόγονος εκτιμά πως πρόκειται για «ξεκάθαρη παραβίαση του Συντάγματος, η οποία επενδύεται με διάφορα αστεία προσχήματα περί δήθεν ερμηνείας σύγχρονης με το Ενωσιακό Δίκαιο» τονίζοντας ότι η Κομισιόν ουδέποτε έχει παραπέμψει την Ελλάδα στο δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης εξαιτίας του άρθρου 16.
«Ακόμη και αν υπήρχε παραπομπή, θα υπήρχε χρόνος για μια συνταγματική αναθεώρηση. Και θα ήμουν υπέρ της αναθεώρησης του άρθρου 16. Αναθεώρηση ναι, παραβίαση όχι» συνεχίζει ο κ. Χρυσογόνος.
Για τις επιπτώσεις στη δημόσια Παιδεία από την ενδεχόμενη αναθεώρηση του άρθρου 16, ο κ. Χρυσόγονος είναι σαφής: «Η Δημόσια Ανώτατη Εκπαίδευση δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από την ίδρυση Ιδιωτικών πανεπιστημίων, αλλά μόνο από τη συστηματική υποχρηματοδότησή της επί δεκαετίες από το κράτος και γενικότερα από τη μη σοβαρή αντιμετώπισή της από τις εκάστοτε κυβερνήσεις που την απαξιώνουν: με την απουσία βοηθητικού διδακτικού προσωπικού, με εξευτελιστικές αποδοχές των πανεπιστημιακών, με την απουσία επαγγελματικών προοπτικών. Αρα το πρόβλημα δεν είναι τα ιδιωτικά Πανεπιστήμια αλλά το ίδιο το Κράτος» καταλήγει ο κ. Χρυσόγονος.