Χίος: Σχεδόν ολοκληρωτική η καταστροφή των μαστιχόδεντρων

Οι πρώτες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι έχει γίνει στάχτη το 90% των μαστιχόδεντρων σε αυτά τα τρία Μαστιχοχώρια, ενώ σημαντικές ζημιές έχουν υποστεί και οι αντίστοιχες καλλιέργειες στα Μεστά και τους Ολύμπους.

Σε μια περιοχή που η ζωή είναι συνυφασμένη με την καλλιέργεια, τη συλλογή και την επεξεργασία της μαστίχας και με δεδομένο ότι οι σχίνοι χρειάζονται περισσότερα από πέντε χρόνια για να αρχίσουν να δίνουν το «μαγικό δάκρυ» τους, η καταστροφή είναι ανυπολόγιστη.

Χίος και μαστίχα είναι έννοιες αλληλένδετες, καθώς σπάνια ένα αγροτικό προϊόν ταυτίζεται τόσο πολύ με τον τόπο παραγωγής του, μια που τα μαστιχόδεντρα, όσες προσπάθειες κι αν έγιναν, δεν κατέστη δυνατόν να ευδοκιμήσουν αλλού, παρά μόνο στο νότιο κομμάτι του συγκεκριμένου νησιού.

Μαστιχοπαραγωγός πραγματοποιεί κέντημα (Κέντος- όπως λέγεται παραδοσιακά) στον κορμό του μαστιχόδενδρου για να αποβάλει τη ρητίνη που κυκλοφορεί μέσα του (φωτογραφία αρχείου)/Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ/Μιχάλης Τέττερης

Η καλλιέργεια του μαστιχοφόρου θάμνου στη νότια Χίο και η εξαγωγή της αρωματικής μαστίχας συνιστούν μία μοναδική, παγκοσμίως, παραδοσιακή καλλιέργεια, γι αυτό και πλέον η Μαστίχα Χίου βρίσκεται και υπό τη σκέπη της UNESCO, που την ενέταξε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Το μαστιχόδεντρο

Ο μαστιχοφόρος σχίνος (Pistacia Lentiscus var. Chia) είναι αειθαλής θάμνος ύψους 2-3 μέτρων, που αναπτύσσεται αργά και φθάνει στην πλήρη ανάπτυξή του μετά από 40-50 χρόνια. Είναι φυτό ανθεκτικό και έχει ελάχιστες απαιτήσεις, γι’ αυτό ευδοκιμεί σε άγονα, πετρώδη και φτωχά εδάφη.

Ζει περισσότερα από 100 χρόνια και η παραγωγή της μαστίχας δεν είναι δυνατή παρά μόνο μετά τον πέμπτο ή έκτο χρόνο φύτευσης του, ενώ μετά τον 15ο χρόνο από τη φύτευσή του η απόδοσή του αγγίζει το μέγιστο.

Μαστιχόδεντρο στη νότια Χίο (φωτογραφία αρχείου)/Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ/Μιχάλης Τέττερης

Η μέση ετήσια απόδοση ανά δένδρο είναι 150-180 γραμμάρια μαστίχας, ενώ υπάρχουν και σπάνιες περιπτώσεις δένδρων που παράγουν δύο κιλά, όμως υπάρχουν και δένδρα που βγάζουν μόνο 10 γραμμάρια. Καλλιεργούνται κυρίως οι αρσενικοί σχίνοι, επειδή είναι πιο παραγωγικοί. Στην αποδοτικότητα σημαντικό ρόλο παίζουν οι καλλιεργητικές φροντίδες και το έδαφος.

Το δέντρο που ευδοκιμεί μόνο στη νότια Χίο

Αν και σχίνοι υπάρχουν σε όλη τη Μεσόγειο, μόνο στη νότια Χίο καλλιεργούνται συστηματικά και δίνουν το πολύτιμο δάκρυ τους, τη μαστίχα.

Το γεγονός ότι το μαστιχόδενδρο δεν αναπτύσσεται επιτυχώς πουθενά αλλού στην ηπειρωτική ή νησιωτική Ελλάδα, ακόμη και στις γειτονικές ακτές της Ανατολής δημιουργεί έκπληξη, ωστόσο αποδίδεται σε τρία μυστικά, σύμφωνα με την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου.

Το πρώτο είναι το ιδιαίτερο μικροκλίμα της περιοχής. Η Χίος έχει μακρόστενο σχήμα, με ψηλά, δασωμένα βουνά στο βόρειο τμήμα, που συγκρατούν την υγρασία και εξασθενούν τους βοριάδες. Έτσι, το νότιο, λοφώδες κομμάτι αποκτά ένα ιδιαίτερο κλίμα, ήπιο το χειμώνα και πολύ ξηρό το καλοκαίρι. Συμβαίνει συχνά να βρέχει σε όλο το νησί, εκτός από εκεί. Τα ξηρά, ζεστά καλοκαίρια των Μαστιχοχωρίων επιτρέπουν στη μαστίχα να στεγνώσει. Αν η μαστίχα βραχεί πριν «ωριμάσει», καταστρέφεται.

Μαστιχοπαραγωγός ρίχνει ασβεστόχωμα στον κορμό και στην βάση του μαστιχόδενδρου που λειτουργεί ως επιφάνεια υποδοχής της μαστίχας (φωτογραφία αρχείου)/Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ/Μιχάλης Τέττερης

Το δεύτερο μυστικό είναι ο ευγονισμός. Από τα αρχαία χρόνια οι καλλιεργητές των σχίνων της Χίου εντόπιζαν τα δένδρα που απέδιδαν περισσότερη και καλύτερη ρητίνη. Τα εκμεταλλεύονταν και τα πολλαπλασίαζαν, ώστε να δημιουργούν νέες φυτείες σχίνων με τα χαρακτηριστικά των μητρικών. Με το πέρασμα των αιώνων, ο μεθοδικός αυτός ευγονισμός δημιούργησε ένα νέο είδος σχίνου, υπερπαραγωγικού σε μαστίχα. Η σύγχρονη βοτανολογία το έχει αναγνωρίσει ως ξεχωριστή ποικιλία, με το όνομα Pistacia lentiscus var. Chia (μαστιχόδενδρο).

Το τρίτο μυστικό είναι η καλή διαχείριση της ήδη από τους αρχαίους Χίους, που συστηματοποίησαν την καλλιέργεια των σχίνων, τυποποίησαν το προϊόν και το επέβαλαν στην αγορά.

Το πολύτιμο δάκρυ

Ένα από τα πιο γνωστά προϊόντα παγκοσμίως είναι η μαστίχα Χίου, το πολύτιμο δάκρυ, η ρητινώδης έκκριση του σχίνου με το μοναδικό άρωμα και τις φαρμακευτικές ιδιότητες.

Δεν είναι τίποτα άλλο από τη φυσική αρωματική ρητίνη που εκκρίνεται από τον κορμό και τα μεγάλα κλαδιά του μαστιχόδενδρου, μέσω επιφανειακών τομών που προκαλούνται με αιχμηρά εργαλεία. Η μαστίχα εμφανίζεται σαν δάκρυ στα χαραγμένα σημεία και ρέει κατά σταγόνες στο χώμα.

Η ρητινώδης έκκριση του σχίνου με το μοναδικό άρωμα και τις φαρμακευτικές ιδιότητες (φωτογραφία αρχείου)/Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ/Μιχάλης Τέττερης

Η μορφή της, αφού στερεοποιηθεί, είναι κρυσταλλική και η αρχική της γεύση είναι μάλλον πικρή, για να φύγει σταδιακά, αφήνοντας ένα ιδιαίτερο άρωμα που της προσδίδει μοναδικότητα.

Η μαστίχα Χίου, που είναι προϊόν με Προστατευμένη Ονομασία Προέλευσης από το 1997, διαθέτει μια εξαιρετική ποικιλία από θεραπευτικά και αρωματικά συστατικά. Πιο συγκριμένα, σύμφωνα με την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, περιέχονται φυσικό πολυμερές, πτητικά και αρωματικά συστατικά που συνθέτουν το αιθέριο έλαιο (το μαστιχέλαιο), τερπενικά οξέα, φυτοστερόλες, πολυφαινολικά μόρια και ένας μεγάλος αριθμός από άλλα δραστικά συστατικά, μερικά από τα οποία απαντώνται στην φύση για πρώτη φορά.

Αυτός ο μοναδικός συνδυασμός 80 και πλέον συστατικών δικαιολογεί τις πολλαπλές χρήσεις της μαστίχας Χίου, τόσο στο τομέα των τροφίμων, όσο και στον τομέα της υγείας και προσωπικής περιποίησης, σε παγκόσμια κλίμακα.

Η πρώτη φυσική τσίχλα του αρχαίου κόσμου

Η μαστίχα της Χίου αναγνωρίστηκε από τα αρχαία χρόνια, τόσο για το ιδιαίτερο άρωμα της, όσο και για τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Έχει καταγραφεί ως η πρώτη φυσική τσίκλα του αρχαίου κόσμου, που χρησιμοποιούνταν για τον καθαρισμό των δοντιών και τη φρεσκάδα της αναπνοής.

"Δάκρυ" από το μαστιχόδεντρο (φωτογραφία αρχείου)/Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ/STR

Την χρησιμοποιούσαν ακόμη στην κοσμετολογία για καθαρισμό του προσώπου και του σώματος. Συμμετείχε ως δραστικό συστατικό σε μια σειρά από φαρμακευτικές συνταγές και γιατροσόφια, που έχουν κατά καιρούς καταγραφεί στις διεθνείς φαρμακοποιίες. Έχει επίσης καταγραφεί στη διάρκεια των αιώνων λόγω των ευεργετικών ιδιοτήτων της στην υγεία του ανθρώπου και τη συμβολή της στην ανακούφιση από διάφορες ασθένειες.

Η συνεισφορά εξάλλου της χιώτικης μαστίχας στην πρόληψη και θεραπεία ασθενειών του πεπτικού συστήματος ήταν αναγνωρισμένη από τα αρχαία χρόνια.

Το «φαρμακείο» της φύσης

Η μαστίχα Χίου ήταν γνωστή ήδη από την αρχαιότητα για τις ιατροφαρμακευτικές της ιδιότητες, ενώ έρευνες και κλινικές μελέτες που πραγματοποιούνται στις μέρες μας αποκαλύπτουν ότι η φυσική Μαστίχα Χίου διαθέτει μοναδικές ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες, επιβεβαιώνοντας με αυτό τον τρόπο τα όσα και ιστορικά έχουν καταγραφεί.

Τα "δάκρυα" του σχίνου/Πηγή: Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου

Επιστημονικά έχει τεκμηριωθεί η ευεργετική δράση της μαστίχας κατά παθήσεων του πεπτικού συστήματος, έλκος στομάχου και φλεγμονώδεις κολίτιδες, η συμβολή της στη στοματική υγιεινή, η σημαντική αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδης δράση της και το γεγονός ότι αποτελεί φυσικό αντιοξειδωτικό. Παράλληλα, η μαστίχα Χίου, συμβάλει στην επούλωση τραυμάτων και στην ανάπλαση της επιδερμίδας.

Νεότερα επιστημονικά δεδομένα υποδηλώνουν ότι η μαστίχα Χίου μπορεί να διαθέτει και σημαντικές μεταβολικές δράσεις κυρίως υπολιπιδαιμικές και αντιδιαβητικές, οι οποίες αποτελούν ήδη αντικείμενο περεταίρω έρευνας. Σειρά μελετών έχει αποδώσει στη μαστίχα Χίου και αντικαρκινική δράση.