Τατόι: Έτσι θα γίνει μετά τα έργα αποκατάστασης στο δάσος, τους κήπους και το κοιμητήριο

Παρουσιάστηκαν τέσσερις μελέτες, δύο από κάθε υπουργείο, με αντικείμενο τις δράσεις αρμοδιότητάς τους που αφορούν στην υλοποίηση του συνολικού έργου στο Τατόι.

Το Υπουργείο Πολιτισμού είναι υπεύθυνο για την αποκατάσταση των κήπων του Ανακτόρου, καθώς και για τις εργασίες στον Ι.Ν. της Αναστάσεως και στο κοιμητήριο του λόφου Παλαιόκαστρο στο κτήμα Τατοΐου. Οι σχετικές μελέτες γι' αυτά τα έργα υλοποιήθηκαν με χορηγία της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρίας Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Έργου «ΑΙΓΕΑΣ» των Αθανάσιου και Μαρίνας Μαρτίνου. Οι παρουσιάσεις αυτών των μελετών πραγματοποιήθηκαν από τη Μαρία Μερτζάνη, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων και την αρχιτέκτονα τοπίου και επιστημονική συνεργάτη του ΥΠΠΟ Έλλη Παγκάλου.

Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας έχει την ευθύνη για την υλοποίηση έργων που αφορούν στην αποκατάσταση του δασικού οικοσυστήματος, καθώς και στην αποκατάσταση της βλάστησης και στην ανάδειξη του κοιμητηρίου. Οι παρουσιάσεις αυτών των μελετών και δράσεων πραγματοποιήθηκαν από τον προϊστάμενο της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος, Ευάγγελο Γκουντούφα και από τον αρχιτέκτονα και επιστημονικό υπεύθυνο του δεύτερου έργου, Θωμά Δοξιάδη.

Μενδώνη: «Προσπάθεια να αποδοθεί το Τατόι αποκατεστημένο σε όλους τους επισκέπτες της Αττικής»

«Χαίρομαι ιδιαίτερα γιατί είμαστε σήμερα εδώ και τα δύο υπουργεία, καθώς το αντικείμενο της σημερινής παρουσίασης, αλλά και της δουλειάς μας στο Τατόι είναι στόχος, σκοπός και αρμοδιότητα και των δύο υπουργείων. Βεβαίως έχουμε τους διακριτούς μας ρόλους, αλλά η προσπάθεια είναι κοινή και των δυο υπουργείων και της κυβέρνησης το Τατόι να αποδοθεί σε μερικά χρόνια αποκατεστημένο στους κατοίκους και σε όλους τους επισκέπτες της Αττικής». Με τα παραπάνω λόγια η υπουργός Πολιτισμού, Λ. Μενδώνη, ξεκίνησε τον χαιρετισμό της, προλογίζοντας την παρουσίαση των τεσσάρων μελετών και αντίστοιχων έργων που υλοποιήθηκαν ή υλοποιούνται στο ευρύτερο πρόγραμμα της αποκατάστασης του Τατοΐου.

«Το συνολικό πρόγραμμα που εκτελεί σήμερα το Υπουργείο Πολιτισμού ξεπερνά τα 60.000.000 ευρώ και αφορά στην αποκατάσταση και την απόδοση νέων χρήσεων, στα κτήρια μνημεία του κτήματος. Η αποκατάσταση των ανακτορικών κήπων ολοκληρώνεται με την παρέμβασή μας στο κτήριο του Ανακτόρου και στη δημιουργία ενός πρότυπου Μουσείου. Αντίστοιχα, η συντήρηση και η ανάδειξη της εκκλησίας της Αναστάσεως, και των ταφικών μνημείων ολοκληρώνει την παρέμβαση του ΥΠΕΝ», συμπλήρωσε η υπουργός.

Σκυλακάκης: «Βρέθηκε το χρηματοδοτικό εργαλείο και όλα απέκτησαν άλλη διάσταση»

«Η υπόθεση του Τατοΐου, δυστυχώς, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα πως η ελληνική Πολιτεία επί δεκαετίες δεν συνειδητοποιούσε την έννοια του κόστους ευκαιρίας. Δηλαδή, ότι μπορεί να έχει κάτι πάρα πολύ πολύτιμο και να το αφήνει να μαραζώνει και να καταστρέφεται. Αυτή είναι και η ιστορία του Τατοΐου τουλάχιστον για τα 20 χρόνια που προηγήθηκαν αυτής της καταπληκτικής δουλειάς που έχει ξεκινήσει. Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη δεν την ξεκίνησε μετά τις πυρκαγιές του 2021, αλλά πολύ νωρίτερα, από την πρώτη μέρα και όταν βρέθηκε το χρηματοδοτικό εργαλείο όλα αυτά απέκτησαν άλλη διάσταση και μπορέσαμε να ξεκινήσουμε μια δουλειά η οποία για μένα θα μείνει παράδειγμα αποκατάστασης ενός ιστορικού μνημείου», ανέφερε μεταξύ άλλων στον δικό του χαιρετισμό ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Θόδωρος Σκυλακάκης.

Οι παρουσιάσεις των μελετών και δράσεων

Ο Ευάγγελος Γκουντούφας αφού έκανε μια σύντομη περιγραφή του δημόσιου δάσους Τατοΐου μετά την πυρκαγιά του 2021, μίλησε για τις ενέργειες της δασικής υπηρεσίες σχετικά με την αποκατάσταση της καμένης περιοχής με γνώμονα το περιεχόμενο της διαχειριστικής μελέτης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας 2015-2024, που κινήθηκαν με βάση τους εξής πέντε πυλώνες: αντιδιαβρωτικά έργα προστασίας του εδάφους, έργα συντήρησης δασικού οδικού δικτύου, έργα πρόληψης δασικών πυρκαγιών με δημιουργία στεγασμένων αντιπυρικών ζωνών και απομάκρυνσης υπολειμμάτων υλοτομίας, απόληψη ιστάμενης καμένης ξυλείας ως προϊόν έκτακτης κάρπωσης και τεχνητές αναδασώσεις σε κατάλληλα επιλεγμένες επιφάνειες. Αναφορά έγινε και στον θεσμό αναδόχου αποκατάστασης μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 2021 στις περιοχές Βαρυμπόμπης-Τατοΐου-Αφιδνών Αττικής, που «είχε τεράστια επιτυχία» με τις εταιρείες που «αμέσως κινητοποιήθηκαν», με «σύνολο χορηγούμενης πίστωσης περίπου 6,5 εκατ. ευρώ».

Επίσης, ο κ. Γκουντούφας αναφέρθηκε στο «Εθνικό Σχέδιο Αναδάσωσης - Πρόγραμμα Προστασίας Δασών - Anti NERO II», που αφορά στην αντιπυρική προστασία των δασικών περιοχών, ενεργοποιήθηκε με πιστώσεις από το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και περιλαμβάνει «αντιπυρικές προστασίες σε άμεσα προτεραιοποιημένες περιοχές, περιμετρικά αρχαιολογικών χώρων, άλση, πάρκα και περιαστικά δάση της Αττικής, με στόχο τη θωράκιση των δασικών οικοσυστημάτων της χώρας από πυρκαγιές».

Η μελέτη για την αποκατάσταση των κήπων του ανακτόρου παρουσιάστηκε από την Έλλη Παγκάλου, αρχιτέκτων τοπίου και τη συνεργάτιδά της Πολυξένη Παπαμιχελάκη. Η περιοχή επέμβασης της μελέτης περιλαμβάνει έκταση 34 στρεμμάτων και περιμέτρου 762 μέτρων. Ο ρόλος των δένδρων είναι πολύ σημαντικός στη σύνθεση του φυτικού υλικού. Φυτεύονται περίπου 450 δένδρα. Τα μονοπάτια ακολουθούν τις αρχικές χαράξεις, όπως αυτές εντοπίζονται από τα ίχνη της οριοθέτησής τους. Η δημιουργία υδατοπερατών επιφανειών συμβάλλει στην ανάπτυξη της βιοποικιλότητας, διασφαλίζοντας φυσικές συνθήκες στο περιβάλλον, ευνοώντας συγχρόνως την ανάπτυξη τοπικής χλωρίδας και πανίδας. Η υλοποίηση του έργου χρηματοδοτείται με 3.000.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

«Η μελέτη αυτή είναι από τις πρώτες φορές που προσπαθούμε να προσεγγίσουμε αποκατάσταση ιστορικών κήπων με τα εργαλεία που μας δίνει η Χάρτα της Φλωρεντίας, δηλαδή το θεσμικό πλαίσιο για τη διατήρηση και αποκατάσταση ιστορικών κήπων, αλλά και με μία πολύ ιδιαίτερη συνθήκη ότι οι κήποι από τη γέννησή τους αποτέλεσαν ένα ιδιαίτερο φυσικό μνημείο στη λογική ενός κτήματος», επισήμανε η κυρία Παγκάλου, που αναφέρθηκε και στην ιστορική αποτύπωση των κήπων, που από το 1967 και μετά αφήνονται και σιγά σιγά δασώνονται.

«Είναι ένα δύσκολο παζλ και ακόμα δυσκολότερο γιατί μετά τη φωτιά αναγνωρίζουμε αξιόλογα φυτικά στοιχεία, αποτυπώματα από επιμέρους χώρους φύτευσης και την οργάνωση των κήπων, οπότε πρέπει να συνθέσουμε την ιστορική τεκμηρίωση, το θεσμικό πλαίσιο για τη διατήρηση και αποκατάσταση ιστορικών κήπων, τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά και τις ειδικές μικροκλιματικές συνθήκες και να κοιτάξουμε πώς προχωράμε στο μέλλον σε μια πρόθεση δημιουργίας βιώσιμων και ανθεκτικών οικοσυστημάτων», τόνισε η αρχιτέκτονας, που έκανε λόγο και για σύνδεση ιστορικού κήπου και δασικού τοπίου.

«Θα πρέπει να δούμε πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τον κύκλο του νερού... Αναγνωρίζουμε τον άξονα πρόσβασης στο ανάκτορο οπότε όλη αυτή η λεκάνη μπορεί να συλλέξει το νερό που χρειαζόμαστε για να λειτουργήσουν οι κήποι αυτοί και σε βάθος χρόνου», επισήμανε μεταξύ άλλων η μελετήτρια που παρουσίασε και τη μελέτη εφαρμογής, σύμφωνα με την οποία θα υπάρχουν αειθαλή και πλατύφυλλα είδη ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία σε σχέση με το δάσος χαλεπίου πεύκης που επικρατεί στην Πάρνηθα, ροδώνες κατά μήκος του κεντρικού άξονα -οι άγριες τριανταφυλλιές ανήκουν στο οικοσύστημα της Πάρνηθας- επίσης σχίνα και μυρτιές, μεγάλα κυπαρίσσια σε διάταξη λαβυρίνθου (ο οποίος υπήρχε και θα αποκατασταθεί), μια αλέα από καρποφόρα (που επίσης υπήρχε και θα αποκατασταθεί), ένας οπωρώνας κ.ά. «Οι κήποι έχουν κι έναν εκπαιδευτικό ρόλο. Θεωρούμε ότι έχει ενδιαφέρον να αναφέρουμε στους επισκέπτες τον συμβολικό χαρακτήρα όλων αυτών, όπως το πλατάνι που είναι ένα πολύ βασικό φυτό στην ελληνική παράδοση, όπως και το κυπαρίσσι». Τέλος, εκτός από μεγάλα δέντρα όπως βελανιδιές και λεύκες, θα υπάρχουν και μικρότερα, όπως κουτσουπιές, αμυγδαλιές και κερασιές.

Ο Θωμάς Δοξιάδης, αρχιτέκτων τοπίου και η Ηλέκτρα Κανέλλου, γεωπόνος και αρχιτέκτων τοπίου, παρουσίασαν τη μελέτη για την αποκατάσταση της βλάστησης και της ανάδειξης του κοιμητηρίου. «Η μελέτη αποκατάστασης της Ε. Παγκάλου όσο και της ομάδας μας έχει και μια παραπάνω σημασία. Έχουμε στην Ελλάδα αξιόλογα ιστορικά τοπία για τα οποία τώρα αναπτύσσουμε τις δεξιότητες για να μπορούμε να τα αποκαθιστούμε και να τα διαχειριζόμαστε. Οι μελέτες που παρουσιάζονται σήμερα είναι ίσως οι πιο σοβαρές μελέτες οι οποίες ακολουθούν τόσο τη λογική τής αποκατάστασης ενός ιστορικού κήπου όσο και της δημιουργικής προετοιμασίας τους για ένα διαφορετικό μέλλον, ένα μέλλον κλιματικής αλλαγής», δήλωσε μεταξύ άλλων ο Θ. Δοξιάδης.

«Βασικότερος παράγοντας στην αποκατάσταση είναι δυστυχώς η επανεμφάνιση της πυρκαγιάς, άρα πρέπει να επαναστήσουμε έναν χώρο ο οποίος θα σέβεται την ιστορία αλλά θα είναι προετοιμασμένος για πυρκαγιές», συμπλήρωσε ο ίδιος που στη μελέτη του πρότεινε τη μείωση της επιφανειακής καύσιμης ύλης, την αύξηση του διαστήματος μεταξύ κόμης δέντρων και θάμνων, την αραίωση των δασικών συστάδων για τη μείωση της οριζόντιας συνέχειας της καύσιμης ύλης, την απομάκρυνση υπολειμμάτων υλοτομίας και την περιοδική επανάληψη των μέτρων για την αποτροπή συσσώρευσης καύσιμης ύλης.

Όσον αφορά το κοιμητήριο, μεταξύ άλλων, προτάθηκε «λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα του χώρου, που περικλείει ιστορικά ακίνητα μνημεία που βρίσκονται μέσα στο φυσικό δάσος, για λόγους ανάδειξης και προστασίας τής ταυτότητας του χώρου και με δεδομένη αυξητική τάση των περιστατικών πυρκαγιάς στο μέλλον, λόγω της κλιματικής αλλαγής, η νέα διάπλαση της βλάστησης στον χώρο του κοιμητηρίου να έχει τα χαρακτηριστικά ζώνης ανάσχεσης πυρκαγιάς».

Παράλληλα, πέραν από τη βλάστηση με χαρακτήρα δάσους, προτάθηκε η αποκατάσταση των ιστορικών δενδροστοιχιών κυπαρισσιών στα μονοπάτια του κοιμητηρίου, στα οποία βρέθηκαν υπολείμματα λαιμών σε γραμμική διάταξη, αλλά και των δύο δενδροστοιχιών κυπαρισσιών στις δύο αλέες κυπαρισσιών που οδηγούσαν στο κοιμητήριο και βρίσκονται εκτός του στενού πυρήνα του κοιμητηρίου. Επιπρόσθετα, συνιστάται η αποκατάσταση και συμπλήρωση των μονοπατιών του κοιμητηρίου, βάσει των τεκμηρίων που βρέθηκαν στον χώρο, σχετικά με τις οδεύσεις και τα υλικά κατασκευής, επέμβαση που αναμένεται να αναδείξει τα ακίνητα μνημεία του χώρου.

Η Μαρία Μερτζάνη, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων, αναφέρθηκε στις εργασίες στον Ι.Ν. Αναστάσεως και στο Κοιμητήριο του λόφου Παλαιόκαστρο, όπου υφίσταται από τις αρχές της δεκαετίας του 1880 το κοιμητήριο της βασιλικής οικογένειας, στο οποίο εν συνεχεία ανεγέρθηκε ο Ι.Ν. της Αναστάσεως, έργο του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά με εικονογράφηση του Κομνημού Καλόθετου. Λίγο πριν από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατασκευάστηκε το Βασιλικό Μαυσωλείο, έργο του αρχιτέκτονα Μανώλη Λαζαρίδη. Η καθ' ύλην αρμόδια Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ υλοποίησε τις μελέτες και το έργο αποκατάστασης του διακόσμου του Ναού της Αναστάσεως και των ταφικών μνημείων, ενώ με χορηγία της ΑΜΚΕ «ΑΙΓΕΑΣ» εκπονήθηκε η μελέτη και υλοποιείται το έργο αποκατάστασης του βασιλικού Μαυσωλείου.