Το χθες και το σήμερα της πλατείας Κουμουνδούρου

Η πλατεία Κουμουνδούρου ήταν ήδη μία από τις πιο γνωστές πλατείες της Αθήνας, όταν η ευρύτερη περιοχή ήταν από τις ανερχόμενες και καλύτερες της πόλης στα τέλη του 19^ου αιώνα. Έκτοτε έχει περάσει περιόδους ακμής και παρακμής, έχει αλλάξει αρκετές φορές ύφος, μέχρι να γίνει σήμερα ένα ξεχασμένο «μνημείο» της αστικής ιστορίας της Αθήνας.

Για πολλούς, τα τελευταία χρόνια η πλατεία Κουμουνδούρου είναι ταυτισμένη με τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Τα κεντρικά γραφεία του κόμματος στεγάζονται εκεί, τα τοπόσημα της πλατείας, βέβαια, είναι περισσότερα από την κόκκινη πολυκατοικία που ξεχωρίζει στη γωνία Πειραιώς και Πλατείας Ελευθερίας.

Ο Κλέντσε και τα τρία ονόματα της πλατείας

Η πλατεία Κουμουνδούρου σχεδιάστηκε στα μέσα του 19^ου αιώνα από τον Λέο φον Κλέντσε. Είναι εκείνος χάρη στον οποίο ξεκίνησαν οι αναστηλωτικές εργασίες στην Ακρόπολη, ενώ έργα του όπως η εκκλησία του Άγιου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου στο Κολωνάκι και ο Καθεδρικός Ναός των Καθολικών στην Αθήνα, κοσμούν μέχρι σήμερα την πρωτεύουσα.

Αυτό που διαφοροποίησε εξαρχής την πλατεία Κουμουνδούρου από άλλες πλατείες στο κέντρο της πόλης, ήταν το ημικυκλικό της σχήμα. Το συγκεκριμένο πολεοδομικό πρότυπο ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο στο εξωτερικό εκείνη την εποχή και πλατείες που πλέον θεωρούνται από τις ομορφότερες στον κόσμο, ακολούθησαν αυτόν τον σχεδιασμό.

Η πλατεία Κουμουνδούρου είναι μία από τις πολλές πλατείες της Αθήνας που έχουν αλλάξει όνομα στο πέρασμα του χρόνου. Το πρώτο επίσημο όνομά της ήταν «πλατεία Λουδοβίκου» προς τιμήν του πατέρα του Όθωνα, Λουδοβίκο της Βαυαρίας. Μετά την έξωση του Όθωνα από την Ελλάδα το 1862 η πλατεία μετονομάστηκε σε «πλατεία Ελευθερίας», όνομα το οποίο διατηρεί μέχρι και σήμερα. «Πλατεία Κουμουνδούρου» δεν ονομάστηκε ποτέ επίσημα, παρόλο που έτσι την αποκαλούσαν οι περισσότεροι Αθηναίοι ήδη από τον 19^ο αιώνα. Ο λόγος ήταν από τότε προφανής. Στη νοτιοανατολική πλευρά της πλατείας βρίσκονταν το σπίτι του επί πολλά χρόνια πρωθυπουργού της Ελλάδας, Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της πολιτικής ζωής εκείνης της εποχής.

Το χθες και το σήμερα

Η τοποθεσία της πλατείας Κουμουνδούρου έχει σίγουρα παίξει κάποιον ρόλο για την ταυτότητά της ήδη από όταν η πλατεία πρωτοσυστήθηκε στους Αθηναίους. Το ότι εκεί βρισκόταν το σπίτι του πρωθυπουργού της χώρας, δεν ήταν φυσικά τυχαίο. Δίπλα στο ιστορικό κέντρο, στην αγορά, εκεί που χτυπούσε ο παλμός της πόλης, η ευρύτερη περιοχή ήταν τότε μία από τις πιο δημοφιλείς για οικοδόμηση νεοκλασικών σπιτιών και μεγάλων αστικών μεγάρων.

Το 1859, στο ευρύτερο χώρο της πλατείας πραγματοποιήθηκαν οι αθλητικοί αγώνες των πρώτων Ολυμπιών Αγώνων, χωρίς, ωστόσο, να έχουν ιδιαίτερη απήχηση στους Αθηναίους.

Το 1907 επί δημαρχίας Σπυρίδωνα Μερκούρη στην πλατεία Κουμουνδούρου φυτεύτηκαν δέντρα, λουλούδια και η πλατεία έμοιαζε περισσότερο στη σημερινή της μορφή. Ήδη από το 1874 υπήρχε στο βορινό άκρο το Δημοτικό Βρεφοκομείο και το 1893 ολοκληρώθηκε η οικοδόμηση του ναού των Αγίων Αναργύρων λίγο παραδίπλα.

Έπειτα, κάθε τόσο, άλλαζε λίγο ή πολύ ανάλογα με τη εποχή και τα γεγονότα: στον μεσοπόλεμο υπήρχε αναψυκτήριο και μία μεγάλη δεξαμενή με θαλασσινό νερό για να παίζουν και να δροσίζονται τα παιδιά. Στα Δεκεμβριανά, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η πλατεία όπως και ευρύτερη περιοχή μεταμορφώθηκε σε πεδίο μάχης.

Τα χρόνια που ακολούθησαν ξεκίνησε η παρακμή η οποία ήταν συνεχής, μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Η προετοιμασία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, έδωσαν στην Αθήνα άλλη πνοή. Πολλές περιοχές σουλουπώθηκαν, πλατείες μεταμορφώθηκαν και όλη η πόλη ήταν πεντακάθαρη και λαμπερή. Η πλατεία Κουμουνδούρου υπέστη πλήρη ανάπλαση και για κάποια χρόνια επανήλθε η παλιά της αίγλη. Τότε, ήταν που κτίστηκε και το μικρό αμφιθέατρο στο νότιο τμήμα της πλατείας.

Στα 20 χρόνια που έχουν περάσει έκτοκτε, η πλατεία Κουμουνδούρου έχει αλλάξει πολλές φορές ύφος, θαμώνες, ίσως και θέση στη συνείδηση του κόσμου. Είναι μία πλατεία που δεν μένει ανεπηρέαστη από τις εκάστοτε πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες και έτσι ανά περιόδους έχει γίνει στέκι για χρήστες ναρκωτικών ουσιών, αστέγους, πρόσφυγες.

Τα τελευταία αρκετά χρόνια είναι μάλλον μία πλατεία «αθόρυβη», «ήσυχη». Είναι μία πλατεία κυρίως μεταναστών που ζουν και εργάζονται στην ευρύτερη περιοχή.

Στο μικρό αμφιθέατρο διοργανώνονται κάθε τόσο κοινωνικές εκδηλώσεις, τις περισσότερες όμως μέρες είναι άδειο. Οι λίγες παρέες και οικογένειες κάθονται αθόρυβα στα σκαλάκια, στα παγκάκια, κάτω από τα δέντρα. Τα τοπόσημα της πλατείας, βέβαια, παραμένουν διαχρονικά τα ίδια και «μιλούν» από μόνα τους για την ιστορία της περιοχής.

Η οικία Κουμουνδούρου

Κατεδαφίστηκε το 1978 και σήμερα έχουν απομείνει μόνο δύο τοίχοι που τους κρατούν όρθιους τα κόκκινα ικριώματα αντιστήριξης. Βρίσκεται στη συμβολή των οδών πλατείας Ελευθερίας και Ευρυπίδου και μετά την σχεδόν ολική κατεδάφιση του κτηρίου στα τέλη της δεκαετίας του ’70, το οικόπεδο αξιοποιήθηκε ως χώρος στάθμευσης.

Στην οικία του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου σύχναζε κάποτε όλη η αφρόκρεμα της Αθήνας. Το κτήριο ήταν γνωστό και ως Μέγαρο Καρατζά. Οικοδομήθηκε το 1832 σε σχέδια του Σταμάτη Κλεάνθη και πριν το αγοράσει ο Κουμουνδούρος το 1879, άνηκε στον Ιωάννη Καρατζά ο οποίος είχε φιλοξενήσει εκεί τον Όθωνα όταν επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Αθήνα.

Πολύ μετά τον θάνατο του Κουμουνδούρου το 1883, στο κτήριο στεγάστηκε για ένα διάστημα το 9^ο Γυμνάσιο Αθηνών. Η κατεδάφιση της οικίας Κουμουνδούρου, ένα κτήριο με ιστορική και αρχιτεκτονική αξία, έγινε πριν ψηφιστεί ο νόμος της Μελίνας Μερκούρη για τη προστασία κτηρίων σαν αυτό με τον χαρακτηρισμό του «διατηρητέου». Θεωρείται ένα μελανό σημείο στην ιστορία της αστικής αρχιτεκτονικής της Αθήνας, και αυτό το ένα κομμάτι τοίχου που παραμένει όρθιο μέχρι σήμερα, επιμένει με πείσμα να θυμίζει τις ένδοξες μέρες που γνώρισε η πλατεία στο παρελθόν.

Ο πρώτος παιδικός σταθμός της Αθήνας

Στο βορινό άκρο της πλατείας, βρίσκεται το διώροφο νεοκλασικό που σχεδίασε ο Παναγιώτης Κάλκος και στέγασε από το 1874 και για πάνω από 100 χρόνια το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών.

Ήταν το πρώτο ίδρυμα προστασίας για τη θηλάζουσα μητέρα και το εγκαταλελειμμένο βρέφος και ο πρώτος πυρήνας παιδιατρικής περίθαλψης, όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και σε όλη τη χώρα. Εντός του κτηρίου δημιουργήθηκε το 1964 ο πρώτος παιδικός σταθμός, ενώ στο τμήμα που λειτουργούσε ως παιδιατρικό νοσοκομείο από το 1889, υπήρχαν και οι τρεις πρώτες θερμοκοιτίδες στην Αθήνα.

Το 1982 το κτήριο σταμάτησε να στεγάζει το Δημοτικό Βρεφοκομείο και για διάστημα τριών περίπου δεκαετιών στέγασε την Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων.

Παραδίπλα βρίσκεται το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων. Το θεμέλιο λίθο έβαλε το 1892 η Βασίλισσα Όλγα και η οικοδόμησή του ολοκληρώθηκε έναν χρόνο μετά. Η κατασκευή του κρίθηκε απαραίτητη λόγω του Δημοτικού Βρεφοκομείου, πέραν όμως τούτου, ξεχώρισε για τις αγιογραφίες του με τις οποίες, όπως έχει καταγραφεί, ασχολήθηκαν και οι σπουδαίοι Έλληνες ζωγράφοι Νικηφόρος Λύτρας, Σπύρος Προσαλέντης και Νικόλαος Ξυδιάς Τυπάλδος.

Το άλλοτε δημοτικό βρεφοκομείο και το εκκλησάκι έχουνε επίσης ερημώσει τα τελευταία χρόνια. Μόνη εξαίρεση, η 1^η Ιούλη και η 1^η Νοέμβρη, στις δυο γιορτές των Αγίων Αναργύρων που ο ναός φορά τα γιορτινά του. Έξω από τη εκκλησία στήνονται καρέκλες και η πλατεία ζωντανεύει ξανά, έστω και για λίγο.