Μέγαρο Πρόκες - Όστεν: To ξεχασμένο εμβληματικό κτήριο της Αθήνας που αναγεννάται

Το Μέγαρο Πρόκες - Όστεν βρίσκεται στην οδό Φειδίου, έναν μικρό δρόμο παράλληλο στην Πανεπιστημίου, μόλις 10 λεπτά από την πλατεία Ομονοίας. Είναι ένα εμβληματικό κτήριο της Αθήνας και με έτος κατασκευής το 1836, θεωρείται ένα από τα πρώτα Μέγαρα που κτίστηκαν στην πόλη.

Από το 1919 και για περισσότερο από μισό αιώνα στέγαζε το «Ελληνικό Ωδείο». Τα τελευταία πολλά χρόνια το Μέγαρο Πρόκες - Όστεν είναι παρατημένο, ξεχασμένο, με τα πορτοπαράθυρα σφραγισμένα. Η εικόνα της εγκατάλειψης υπερίσχυσε τελικά της επιβλητικότητάς του και για όσους δε γνωρίζουν την ιστορία του , πιθανά να περνά απαρατήρητο. Τουλάχιστον μέχρι πρότινος. Η κατάρρευση τμήματός του τον Ιούλιο του 2022 έφερε το Μέγαρο ξανά στο προσκήνιο και ήταν η αφορμή για να δρομολογηθεί η αποκατάστασή του. Σήμερα τα ικριώματα αντιστήριξης που το κρατούν όρθιο δημιουργούν μία εικόνα που αν μη τι άλλο δίνει ελπίδα και εξάπτει τη φαντασία για την όψη που θα έχει το ιστορικό Μέγαρο Πρόκες - Όστεν όταν «ζωντανέψει» ξανά σε δύο χρόνια από τώρα.

Ο πρώτος ιδιοκτήτης Άντον Πρόκες Φον Όστεν

Το Μέγαρο Πρόκες - Όστεν πήρε το όνομά του από τον Άντον Πρόκες Φον Όστεν. Ήταν ο πρώτος πρέσβης της Αυστρίας στην Ελλάδα μετά την Ανεξαρτησία του Ελληνικού Κράτους και σύμφωνα με τον Δανό συγγραφέα Χανς Κρίστιαν Άντερσεν «ο πιο ενδιαφέρων απ' τους διπλωμάτες της αθηναϊκής αυλής», όπως γράφει στο βιβλίο του «Οδοιπορικό στην Ελλάδα». Στο ίδιο βιβλίο ο Άντερσεν αναφέρει για τον Πρόκες: «Η θάλασσα του άνοιξε την όρεξη για ταξίδια, κι αφού ενδιαφερόταν πάντα τόσο πολύ για τον ελληνικό λαό, πήγε στην Ελλάδα.»

Ο Άντον Πρόκες είχε πράγματι μεγάλη αγάπη για την Ελλάδα. Έμεινε στην Αθήνα από το 1834 μέχρι το 1849 και συχνά κατέγραφε τις σκέψεις του σε ημερολόγια, τα οποία έχουν διασωθεί και αξιοποιούνται ως πηγή της νεοελληνικής ιστορίας. Όταν είχε πρωτοέρθει στην Ελλάδα σε ένα από αυτά έγραψε :

«Εγώ, εγώ που θα έδινα την ψυχή μου για την ανάσταση της Ελλάδας, ελπίζω λίγα από τον λαό αυτόν...Αλλά γνωρίζω πως ο δρόμος για τη βελτίωση περνάει από την ανεξαρτησία, και μόνο μεσ' απ' αυτήν.»

Παρότι ο Πρόκες έμεινε στην Ελλάδα λιγότερο από μία εικοσαετία άφησε το στίγμα του. Μέχρι σήμερα μνημονεύεται η συμβολή του στην ανάπτυξη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, ενώ σημαντική παρακαταθήκη του θεωρείται το έργο που έγραψε βασιζόμενος σε προσωπικές του εμπειρίες και διπλωματικά έγγραφα: «Η Ιστορία της Επαναστάσεως των Ελλήνων και η ίδρυση του Ελληνικού Κράτους».

Το λιτό και αυστηρό Μέγαρο Πρόκες - Όστεν

Το Μέγαρο Πρόκες - Όστεν εγκαινιάστηκε το 1836. Η οικοδόμησή του ήταν επιθυμία του Αυστριακού πρέσβη για να στεγάσει σε αυτό την οικία του και την πρεσβεία της Αυστρίας.

Το Μέγαρο κτίστηκε σε ένα οικόπεδο 10.000 τετραγωνικών μέτρων από τον Γερμανό αρχιτέκτονα Γουστάβο Αδόλφο Λουέντερς ο οποίο βασίστηκε σε σχέδια του Αυστριακού Καρόλου Ρέσνερ. Τόσο η θέση, όσο και η αρχιτεκτονική προσέγγιση του κτηρίου δεν ήταν τυχαία.

Η θέση. Την εποχή εκείνη η περιοχή θεωρούνταν προάστιο του κέντρου της Αθήνας το οποίο εκτείνονταν κατά κύριο λόγο γύρω από την Ακρόπολη και την Πλάκα. Όλα, βέβαια, θα άλλαζαν με τον πολεοδομικό σχεδιασμό που κατέθεσαν οι Σάουμπερτ και Κλεάνθης το 1833. Ο Πρόκες επέλεξε τη συγκεκριμένη έκταση για να είναι κοντά στα ανάκτορα που σύμφωνα με τα αρχικά σχέδια θα οικοδομούνταν στην πλατεία Ομονοίας, δηλάδή 500 μέτρα μακριά από το Μέγαρο

Η αρχιτεκτονική. Το Μέγαρο Πρόκες - Όστεν είναι ένα από τα πρώτα μεγάλου μεγέθους κτήρια στην Αθήνα. Η έκτασή του ξεπερνά τα 500 τετραγωνικά μέτρα και στους τρεις ορόφους του υπήρχαν 27 δωμάτια, 2 αποθήκες, 2 κουζίνες, 2 υπόγεια και 1 μπάνιο. Η αρχιτεκτονική του Μεγάρου χαρακτηρίζεται λιτή και αυστηρή και ακολουθεί τα πρότυπα του κλασικισμού, μία περίοδο που ο κλασικισμός ήδη άκμαζε στην Ευρώπη. Η αρχιτεκτονική αυτή προσέγγιση ακολουθήθηκε στην κατασκευή πολλών νέων κτηρίων στην πόλη την εποχή εκείνη, όταν η Αθήνα ως νέα πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, αναπτυσσόταν ραγδαία και έπρεπε να αποκτήσει μία συγκεκριμένη ταυτότητα που να ακολουθεί τα ευρωπαϊκά πρότυπα και παράλληλα να θυμίζει την ένδοξη Ελλάδα της αρχαιότητας.

Το Μέγαρο Πρόκες - Όστεν γνώρισε ένδοξες στιγμές ήδη από τα πρώτα χρόνια μετά την ολοκλήρωση της οικοδόμησής του. Ο Άντον Πρόκες και η πιανίστρια σύζυγός του, φιλοξενούσαν σε αυτό πολιτικούς, επιχειρηματίες, επιστήμονες, καλλιτέχνες κ.α. και το Μέγαρο θεωρούνταν εστία της πνευματικής ζωής της πόλης.

Μεταξύ των διάσημων προσωπικοτήτων που είχαν φιλοξενηθεί στο τριώροφο οίκημα και ο Χάνς Κρίστιαν Άντερσεν, ο οποίος γράφει στο «Οδοιπορικό στην Ελλάδα»:

«Όταν μπεις μέσα στα καλόγουστα δωμάτια, θα δεις σύγχρονες rococo κουνιστές καρέκλες, θαυμάσιους καθρέπτες και ζωγραφιές...Βρισκόμαστε στο σπίτι του Πρόκες - Όστεν και της καλλιεργημένης και πανέξυπνης γυναίκας του. Τίποτε δεν θυμίζει εδώ πως η Αθήνα γεννιέται τώρα. Εδώ μέσα η Αθήνα είναι στο ίδιο επίπεδο με τη Νεάπολη, τη Βιέννη και την Κοπεγχάγη.»

Από «Οικεία Πρόκες - Όστεν», «Ωδείο Λόπνερ» και «Ελληνικό Ωδείο»

Ο Άντον Πρόκες φον Όστεν έφυγε από την Ελλάδα το 1849 και τα χρόνια που ακολούθησαν το Μέγαρο Πρόκες - Όστεν πέρασε διαδοχικά στην ιδιοκτησία επιφανών οικογενειών της Αθήνας (Τοσίτσα, Σλήμαν, Μελά). Για ένα διάστημα λειτούργησε ως Υποθηκοφυλακείο Αθηνών, έπειτα στέγασε «Ωδείο Λόπνερ» και από το 1919 μέχρι το 1971 το «Ελληνικό Ωδείο».

Από το 1971 το Μέγαρο Πρόκες - Όστεν αφέθηκε στη μοίρα του. Το 1996 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού, ωστόσο τα σημάδια της εγκατάλειψης γίνονταν ολοένα και πιο εμφανή. Για σχεδόν πενήντα χρόνια παρέμεινε αναξιοποίητο και ερειπωμένο.

Από τη λήθη στην αναγέννηση

Τον Ιούλιο του 2022 τμήμα του νότιου τοίχου του Μεγάρου κατέρρευσε. Αυτό ήταν ίσως και το πιο ηχηρό καμπανάκι για να δρομολογηθεί -επιτέλους- η αποκατάστασή του.

Σήμερα, τα ικριώματα αντιστήριξης που έχουν τοποθετηθεί περιμετρικά του Μεγάρου Πρόκες – Όστεν σηματοδοτούν την αρχή ενός νέου κεφαλαίου στην ιστορία του. Το εμβληματικό κτήριο θα αποκατασταθεί πλήρως από το Υπουργείο Πολιτισμού μέχρι το 2025 και θα παραχωρηθεί στην Κρατική Σχολή Ορχηστικής Τέχνης προκειμένου να στεγαστεί εκεί το ελληνικό Αρχείο Χορού και η Βιβλιοθήκη της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης. Στο Μέγαρο προβλέπεται να φιλοξενούνται εκδηλώσεις, παραστάσεις και μία μόνιμη έκθεση για την ιστορία του κτηρίου, ενώ το Αρχείο Χορού θα περιλαμβάνει ιστορικό υλικό από παραστάσεις χορού, αφίσες, κουστούμια, φιλμ.

Μετά από μισό αιώνα το ιστορικό τριώροφο στην καρδιά του κέντρου θα αποκτήσει ξανά ζωή. Η μελέτη για την αποκατάστασή του προβλέπει να διατηρηθεί η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του κτηρίου, πράγμα εξαιρετικά σημαντικό για να αποκτήσει την παλιά το αίγλη και να αναδείξει την ιστορία που για χρόνια τώρα έκρυβε.