Μέγαρο «Παρνασσού»: Ένας φάρος πολιτισμού στην πλατεία Καρύτση

Το Μέγαρο «Παρνασσού» μάλλον ανήκει στα λιγότερα γνωστά ιστορικά κτήρια της Αθήνας. Βρίσκεται στην πλατεία Καρύτση και στέκεται επιβλητικό απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου 133 χρόνια τώρα. Εκεί στεγάζεται ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός» από το 1890, με εξαίρεση τα χρόνια της γερμανικής κατοχής που χρησιμοποιήθηκε ως έδρα για το Γερμανικό Στρατοδικείο στην Αθήνα.

Ήταν και είναι σημείο συνάντησης για πολιτιστικά δρώμενα, ενώ σε μία από τις αίθουσές του συναντιόνταν ο Κωστής Παλαμάς με λογοτέχνες της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και συζητούσαν την προώθηση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

Ποιο είναι, λοιπόν, το Μέγαρο «Παρνασσού»; Το κτήριο που βρίσκεται στο νούμερο 8 της οδού Καρύτση.

Διαφέρει από τα γύρω κτήρια και είναι εύκολα αναγνωρίσιμο. Έχει αυστηρό αρχιτεκτονικό ύφος και αποτελείται από το ισόγειο, έναν ημιώροφο και δύο ορόφους.

Τα μεγάλα παράθυρα με τα καφετί παντζούρια ξεχωρίζουν, ενώ ιδιαίτερες αλλά παράλληλα διακριτικές είναι οι ανάγλυφες λεπτομέρειες.

Το Μέγαρο «Παρνασσού» οικοδομήθηκε το 1890 βάσει σχεδίων του στρατιωτικού αρχιτέκτονα Ιφικράτη Κοκκίδη για να στεγάσει τα γραφεία και την αίθουσα εκδηλώσεων του ομώνυμου Φιλολογικού Συλλόγου. Το θεμέλιο λίθο έβαλε ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος Α' και τα εγκαίνια έγιναν έναν χρόνο αργότερα. Ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός» στεγάζεται εκεί από τότε μέχρι σήμερα και το κτήριο που πήρε το όνομά του θεωρείται ιστορική εστία πολιτισμού.

Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός»: Η πρώτη Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών

Ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός» ιδρύθηκε το 1865 στην Αθήνα. Είναι ο πρώτος πολιτιστικός σύλλογος της πόλης και η ίδρυσή του ήταν όραμα των τεσσάρων παιδιών του νομισματολόγου Παύλου Λάμπρου με στόχο «την κοινή πρόοδο και ωφέλεια του λαού». Το όνομα του συλλόγου δεν επιλέχθηκε τυχαία, καθώς ο Παρνασσός σύμφωνα με την παράδοση ήταν αφιερωμένος στον προστάτη των τεχνών Απόλλωνα και τις Μούσες.

Πολύ σύντομα μετά την ίδρυσή του ο σύλλογος απέκτησε φήμη ανάλογη με αυτήν μίας «Ακαδημίας». Είχε αρχαιολογικό, φιλολογικό, καλλιτεχνικό κ.α. τμήματα και διοργάνωνε εκθέσεις, συναυλίες και άλλες εκδηλώσεις. Σταδιακά εξελίχθηκε σε πανελλήνιο πνευματικό κέντρο με πλούσια δράση, όχι μόνο πολιτιστική αλλά και κοινωνική. Ένα ιδιαίτερο παράδειγμα είναι η ίδρυση της Νυκτερινής Σχολής Άπορων Παιδιών το 1873 με πρωτοβουλία του ποιητή Σπυρίδωνα Βασιλειάδη, η οποία παρείχε σε εκατοντάδες παιδιά ρούχα, παπούτσια και τη δυνατότητα να μάθουν ανάγνωση και γραφή.

Ο Σύλλογος «Παρνασσός» αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία Γραμμάτων και Τεχνών της Ελλάδας. Τον περασμένο Ιούνη συμπλήρωσε 158 χρόνια συνεχούς λειτουργίας και μέχρι σήμερα, κόντρα στους δύσκολους καιρούς και τις οικονομικές δυσκολίες, εξακολουθεί να υπηρετεί τους σκοπούς της ίδρυσής του και να είναι ενεργός στην πολιτιστική ζωή της χώρας.

Το Μέγαρο «Παρνασσού» σήμερα

Η ιστορία του Μεγάρου «Παρνασσού» αναδύεται μέσα από το ίδιο το κτήριο, το οποίο από το 1943 έως το 1944 επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και στέγασε το Γερμανικό Στρατοδικείο στην Αθήνα. Στην είσοδο του μεγάρου διαβάζουμε στη μαρμάρινη επιγραφή:

«Το τέμενος τούτο των Μουσών, ο Ναζί κατακτητής μετέβαλεν εις Στρατοδικείον.

Ο Φ.Σ. Παρνασσός

Εις μνήμην των καταδικασθέντων Ελλήνων»

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το μέγαρο έγινε ξανά σημείο συνάντησης για διανοούμενους της εποχής, καλλιτέχνες και «φίλους» των τεχνών και των γραμμάτων. Σήμερα παραμένει ένας φάρος πολιτισμού με τη δική του βιβλιοθήκη, πινακοθήκη ενώ κάποιες από τις αίθουσές του διατίθενται για πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Οι αίθουσες, η βιβλιοθήκη και η πινακοθήκη του Μεγάρου

Στο Μέγαρο «Παρνασσού» ο Κωστής Παλαμάς συναντιόνταν με λογοτέχνες της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και συζητούσαν για την προώθηση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Προς τιμήν του ο χώρος που έκαναν τις συναντήσεις τους στον ημιώροφο, ονομάστηκε Αίθουσα «Κωστή Παλαμά» και σήμερα διατίθεται για εκδηλώσεις όπως και άλλες αίθουσες του κτηρίου.

Η πιο γνωστή είναι η Κεντρική Αίθουσα Εκδηλώσεων. Βρίσκεται στον πρώτο όροφο και φημίζεται για την καλή της ακουστική που οφείλεται στα φατνώματα του ταβανιού. Στο βήμα της, διαβάζουμε στην επίσημη ιστοσελίδα του μεγάρου, μίλησαν κάποτε οι Ζωρζ Κλεμανσώ, Ουίνστον Τσώρτσιλ και Ελευθέριος Βενιζέλος.

Η Αίθουσα Τέχνης στον τρίτο όροφο είναι ο πιο φωτεινός χώρος σε όλο το κτήριο και επιλέγεται για εκθέσεις έργων τέχνης, ενώ η βιβλιοθήκη και η πινακοθήκη έχουν μετατραπεί σε εκθεσιακούς χώρους με σπάνιο και ενδιαφέρον υλικό.

Η βιβλιοθήκη του Μεγάρου «Παρνασσού» βρίσκεται στο ισόγειο και σήμερα υπολογίζεται ότι έχει πάνω από 80.000 τόμους με 54.000 τίτλους βιβλίων. Μεταξύ αυτών σπάνια βιβλία του 18^ου και του 19^ου αιώνα, γερμανικά αρχεία των Μονάδων Κατοχής, και αρχεία της CIA από το 1973 και 1974 για το Κυπριακό ζήτημα. Η πινακοθήκη από την άλλη, βρίσκεται δύο ορόφους πάνω και φιλοξενεί έργα του 19^ου και 20^ου αιώνα. Την περίοδο της κατοχής πολλοί πίνακες εκλάπησαν και δεν βρέθηκαν ποτέ.

Η ιστορία του Μεγάρου «Παρνασσού» δεν είναι ασύνδετη με την τοποθεσία του. Το μέγαρο βρίσκεται στην καρδιά του κέντρου κάτι που πιθανά να έπαιξε και αυτό κάποιο ρόλο, τόσο στο να γίνει σημείο συνάντησης για φιλομαθείς και φιλότεχνους, όσο και στο να επιλεγεί από της Γερμανούς κατακτητές για να στεγάσουν εκεί το Γερμανικό Στρατοδικείο στην Αθήνα.

Η πλατεία Καρύτση πάντως έχει και αυτή τη δική της ενδιαφέρουσα ιστορία που ξεκινά τον 11^ο αιώνα. «Πλατεία Αγίου Γεωργίου Καρύκη» γράφει η μαρμάρινη επιγραφή δίπλα στην είσοδο του Μεγάρου. Πράγματι, τόσο η πλατεία όσο και ο ναός του Αγίου Γεωργίου, πήραν το όνομά τους από την αρχοντική οικογένεια Καρύκη, μίας και πριν την ανοικοδόμηση του ναού την περίοδο 1845 – 1849, στη θέση του υπήρχε ένα μικρό εκκλησάκι που κτίστηκε τον 11^ο αιώνα κατόπιν παραγγελίας του Στρατηγού Καρύκη.

Λόγω της αθηναϊκής ντοπιολαλιάς που χαρακτηριζόταν από τσιτακισμό τα χρόνια μετά την Επανάσταση (το «κ» στον προφορικό λόγο γινόταν «τς»), το «Καρύκη» σταδιακά έγινε «Καρύτση» και αυτό επικρατεί ως σήμερα. Μέχρι και το 1840 ο χώρος γύρω από την εκκλησία ήταν νεκροταφείο και η διαμόρφωση της πλατείας έγινε το 1900, περίπου μία δεκαετία μετά την οικοδόμηση του Μεγάρου «Παρνασσού».

Το Μέγαρο «Παρνασσού» είναι ένα κτήριο που πέρα από τον πολιτιστικό πλούτο που κρύβει το εσωτερικό του και η ιστορία του, είναι και το ίδιο ένα αρχιτεκτονικό «κειμήλιο» της πόλης. Όσο για την επόμενη μέρα, στόχος για τον «Παρνασσό» είναι ο σύλλογος, συνεπώς και το ίδιο το κτήριο που τον στεγάζει, να «ξαναγίνει στη συνείδηση των Αθηναίων το σπίτι των Γραμμάτων και των Τεχνών, το σπίτι της λογιοσύνης» και να πρωταγωνιστήσει στην πνευματική ζωή του τόπου.