Πύργοι Μαυρομιχάλη και Τυπάλδου: Δύο αρχιτεκτονικοί θησαυροί στο κέντρο της Αθήνας

Κτήρια νεογοτθικής αρχιτεκτονικής δεν υπάρχουν πολλά στην Αττική. Το συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό στιλ που παραπέμπει σε μεσαιωνικούς πύργους και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στην Ευρώπη τον 19ο αιώνα, δεν είχε ιδιαίτερη απήχηση στην Ελλάδα. Οι πύργοι που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα στην Αθήνα είναι μετρημένοι στα δάχτυλα και δύο από αυτούς βρίσκονται στο κέντρο της πόλης. Είναι ο Πύργος Μαυρομιχάλη και ο Πύργος Τυπάλδου.

Και οι δύο είναι «κρυμμένοι» ανάμεσα στις ψηλές πολυκατοικίες, «χαμένοι» στη βαβούρα του κέντρου και μοιάζουν παράταιροι στο αστικό τοπίο της περιοχής. Βέβαια, η εντυπωσιακή και ασυνήθιστη για τα δεδομένα της Ελλάδας αρχιτεκτονική τους, δεν αφήνει ασυγκίνητο όποιον περνά από δίπλα τους. Τα τοξωτά τους παράθυρα και οι αψιδωτές πύλες κρύβουν ιστορία εκατό και χρόνων και δικαίως έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέοι. Ο ένας είναι σε πολύ κατάσταση μέχρι και σήμερα. Ο άλλος, παρατημένος και εγκαταλελειμμένος, στέκεται ακόμα όρθιος με την ελπίδα κάποτε να αναπαλαιωθεί και να αξιοποιηθεί.

Ο Πύργος Μαυρομιχάλη

Ο Πύργος Μαυρομιχάλη βρίσκεται δίπλα στην Αχαρνών, στην οδό Αλκιβιάδου 5. Είναι ένα κτήριο τριώροφο, μακρόστενο και επιβλητικό. Υπολογίζεται ότι οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και πήρε το όνομά του από τον ιδιοκτήτη του, Στρατηγό Μαυρομιχάλη της γνωστής οικογένειας των Μαυρομιχάληδων από τη Μάνη.

Τα σχέδια για την ανέγερση του κτηρίου έκανε ο Αγαμέμνωνας Πάλλης, στρατιωτικός αρχιτέκτονας του οποίου άλλα έργα δεν έχουν εντοπιστεί. Γνωστά στοιχεία για τη ζωή του είναι ότι γεννήθηκε το 1849 και ότι είναι ο κατά δύο χρόνια μεγαλύτερος αδερφός του λογοτέχνη Αλέξανδρου Πάλλη που πρωτοστάτησε στον αγώνα για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας.

Ο πύργος έχει χαρακτηριστεί εκλεκτικιστικό κτίσμα με αρκετά στοιχεία νεογοτθικής αρχιτεκτονικής. Η μανιάτικη καταγωγή του ιδιοκτήτη δεν θεωρείται τυχαία για την αρχιτεκτονική του κτηρίου, δεδομένου ότι στη Μάνη υπάρχουν μέχρι και σήμερα μερικοί από τους πιο γνωστούς πύργους στην Ελλάδα.

Ο Πύργος Μαυρομιχάλη χαρακτηρίστηκε διατηρητέος το 1993 από το Υπουργείο Πολιτισμού, την ίδια χρονιά που διατηρητέο χαρακτηρίστηκε και το κτήριο ακριβώς δίπλα. Είναι η οικία Καρατζά στο νούμερο 3 της οδού Αλκιβιάδου, ένα διώροφο, εμφανώς μεγαλύτερο και με πολύ διαφορετική αρχιτεκτονική αρχοντικό. Και τα δύο ανήκουν σήμερα στην Ευαγγελική Εκκλησία και διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση.

Δυστυχώς, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για τον Πύργο Τυπάλδου στην οδό Θήρας 54, ένα κτήριο καθαρά νεογοτθικής αρχιτεκτονικής που αναμφίβολα συγκαταλέγεται στους αρχιτεκτονικούς θησαυρούς της Αθήνας.

Ο Πύργος Τυπάλδου

Πέντε λεπτά από την πλατεία Αμερικής, στην οδό Θήρας 54, έναν δρόμο κάθετο στη Πατησίων, βρίσκεται ο Πύργος Τυπάλδου. Κρυμμένος ανάμεσα στις πολυκατοικίες και πίσω από τα δέντρα του εγκαταλελειμμένου κήπου, δεν περνά απαρατήρητος στους περαστικούς. Από τη μία η επιβλητική του αρχιτεκτονική εντυπωσιάζει. Από την άλλη, η παρατημένη του όψη προκαλεί συναισθήματα απογοήτευσης.

Ο Πύργος Τυπάλδου οικοδομήθηκε το 1914. Είναι ένα από τα λίγα αυθεντικά κτίσματα νεογοτθικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα και πιθανά το μόνο στην Αθήνα. Αποτελείται ουσιαστικά από τρεις πύργους και είναι έντονα τα στοιχεία φρουριακής αρχιτεκτονικής, όπως οι πολεμίστρες και τα οικόσημα.

Η Ιωάννα Σωτηρίου εισηγήτρια του ΥΠΕΧΩΔΕ αναφέρει μεταξύ άλλων σε έκθεσή της για το συγκεκριμένο ακίνητο:

«(...)Ο νεογοτθισμός εκφράζεται εύγλωττα με την φρουριακού τύπου αρχιτεκτονική του που χρησιμοποιεί με μέτρο στοιχεία του ανάλογου λεξιλογίου , όπως τα στηθαία τύπου επάλξεων, τα οξυκόρυφα τόξα των ανοιγμάτων, οι ιδιότυποι πεσσοί του κεντρικού πρόπυλου, οι ρόδακες, τα εμβλήματα κλπ. Ταυτόχρονα, όμως, το κτήριο διαρθρώνεται άψογα με βάση επιτηδευμένους κανόνες του νεοκλασικού λεξιλογίου, έχοντας τριμερή διάρθρωση με κεντρική μορφολογική ενότητα, διαβάθμιση της διακόσμησης, μέτρο και ρυθμό με την επανάληψη στοιχείων σε άλλη κλίμακα, κορνίζες ανοιγμάτων, ταινία στέψης κλπ. Σήμερα, παρόλο που περιβάλλεται ασφυκτικά από πανύψηλες , ακαλαίσθητες πολυκατοικίες, αποτελεί μίαν όαση αρχιτεκτονικής δεξιοτεχνίας και φυσικού τοπίου σε επίπεδο γειτονιάς.»

Πρώτος ιδιοκτήτης του πύργου ήταν ο έμπορος Κεφαλονίτης Τζώρτζης Αλφονσάτο Τυπάλδος. Η περιοχή όπου επέλεξε να κτίσει το επιβλητικό οίκημα δεν ήταν τυχαία, καθώς βρίσκεται ανάμεσα στη λεωφόρο Αχαρνών και την Πατησίων, δρόμοι που την την εποχή της οικοδόμησής του εξυπηρετούσαν τη μετάβαση των Αθηναίων προς τα εξοχικά τους.

Ο πύργος κατοικούνταν μέχρι και το 1993 από μέλη της οικογένειας Τυπάλδου. Από το 2013 μέχρι και σήμερα ανήκει στη Σίλια Καλλιμάνη με πρωτοβουλίες της οποίας την τελευταία δεκαετία έγιναν αξιοσημείωτες προσπάθειες για να αποκτήσει ο πύργος ξανά ζωή. Το 2014 ο πύργος Τυπάλδου άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του για το κοινό στα πλαίσια εκδήλωσης που διοργάνωσε η Monumenta και η Ένωση Πολιτών Πλατείας Καλλιγά. Όραμα της ιδιοκτήτριας, όπως είχε πει σε συνεντεύξεις της τότε, είναι ο Πύργος να αξιοποιηθεί κατάλληλα ώστε να γίνει «φάρος» πολιτισμού στην περιοχή. Τον Απρίλη του 2019 το κτήριο άνοιξε ξανά τις πόρτες του στο Open House Athens και οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν το εσωτερικό του που κάποτε ήταν γεμάτο με κάθε είδους βιβλία.

Μέχρι σήμερα, πάντως, οι συζητήσεις και οι προσπάθειες για την αποκατάστασή του παραμένουν άκαρπες. Ο πύργος έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος από το 2008, κάτι που όμως δεν αρκεί για να αναδειχθεί η πραγματική αρχιτεκτονική αλλά και πολιτιστική του αξία.