Το σπίτι με τις Καρυάτιδες: Η ιστορία και ο μύθος του κτηρίου στην οδό Αγίων Ασωμάτων

Η οδός Αγίων Ασωμάτων ενώνει την Ερμού με την Πειραιώς στο ύψος όπου συνορεύουν ο Κεραμεικός, το Θησείο και το Ψυρρή. Είναι ένας δρόμος ήρεμος, με χαμηλά σπίτια που χαρακτηρίζεται από τα αντιφατικά στοιχεία και την ποικιλομορφία της περιοχής. Στο νούμερο 45 βρίσκεται ένα σπίτι με το δικό του όνομα και ιστορία που ξεκινά τον 19^ο αιώνα. Είναι «το σπίτι με τις Καρυάτιδες» και «πρωταγωνιστεί» σε έργα του Τσαρούχη και σε φωτογραφία του Bresson.

Τι το έκανε διάσημο; Οι δύο Καρυάτιδες με τα σταυρωμένα χέρια και ο αστικός μύθος για τις γυναικείες μορφές που αναπαριστούν.

Οι «διαφορετικές» Καρυάτιδες

Το σπίτι με τις Καρυάτιδες χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Αρχιτεκτονικά αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αθηναϊκού νεοκλασικισμού. Είναι διώροφο, δεν ξεπερνά τα 200 τετραγωνικά και αν δεν είχε τις δύο Καρυάτιδες στο μπαλκόνι, πιθανά να περνούσε απαρατήρητο ή να είχε κατεδαφιστεί.

Οι δύο Καρυάτιδες έδωσαν στο κτίσμα ταυτότητα και φήμη. Είναι έργα του γλύπτη Ιωάννη Καρακατσάνη και έχουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: σε αντίθεση με εκείνες του Ερεχθείου, έχουν τα χέρια τους σταυρωμένα και όχι ελεύθερα, ενώ τα κάτω άκρα τους αντικαθιστούν οι τετράγωνες βάσεις που ενώνονται με τα μαρμάρινα κάγκελα του μπαλκονιού.

Ο Ιωάννης Καρακατσάνης που τις φιλοτέχνησε ήταν ο πρώτος ιδιοκτήτης του σπιτιού και αυτή ήταν η προσωπική του πινελιά στο οίκημα όπου έζησε μέχρι και τον θάνατό του το 1906. Ως καλλιτέχνης, ήταν γνωστός για τις προτομές ηρώων της Επανάστασης του 1821. Ήταν επίσης μαθητής του γλύπτη, Λεωνίδα Δρόση, έργα του οποίου είναι ο «Σωκράτης» και ο «Πλάτωνας» στα προπύλαια της Ακαδημίας.

Ο αστικός μύθος για τις «αδικοχαμένες κόρες»

Οι ιδιαίτερες Καρυάτιδες στο μπαλκόνι δεν είναι ο μόνος λόγος που το σπίτι αυτό έμεινε στην ιστορία. Ένας δεύτερος, ίσως και σημαντικότερος, είναι ο μύθος για τις γυναικείες φιγούρες που αναπαριστούν.

Ο μύθος για τις «αδικοχαμένες κόρες», όπως είναι ευρέως γνωστός, ξεκίνησε από τον Παναγιώτη Κρητικάκο, έναν μπαρμπέρη που στα μέσα του 20^ου αιώνα διατηρούσε κουρείο στο ισόγειο του κτηρίου. Θέλοντας να δημιουργήσει μία ατμόσφαιρα μυστηρίου για το νεοκλασικό κτίσμα, έλεγε στους πελάτες του ότι οι Καρυάτιδες αναπαριστούσαν τις κόρες του πρώτου ιδιοκτήτη οι οποίες βρήκαν τραγικό θάνατο. Σε κάποιους έλεγε ότι έφυγαν από τη ζωή λόγω σπάνιας αρρώστιας, σε άλλους ότι δολοφονήθηκαν από τη μητριά τους με δηλητήριο. Για χρόνια διηγούνταν την ίδια ιστορία ξανά και ξανά με μικρές παραλλαγές με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ο μύθος για τις αδικοχαμένες κόρες προς τιμή των οποίων φιλοτεχνήθηκαν οι δύο αγέρωχες γύψινες μορφές.

Το αφήγημα του Κρητικάκου διέψευσαν μετά από χρόνια οι ίδιοι οι απόγονοι του Ιωάννη Καρακατσάνη. Ο γλύπτης είχε έξι παιδιά, τρία αγόρια και τρία κορίτσια, και όπως έγινε γνωστό στην πορεία, και οι τρεις κόρες του έζησαν πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του. Όσο για τις γυναικείες φιγούρες που αναπαριστούσαν οι Καρυάτιδες, ήταν η σύζυγός του Ιωάννη Καρακατσάνη, Ξανθή και η αδερφή της, η Ευδοξία. Οι δύο γυναίκες έφυγαν από τη ζωή το 1949 και το 1950.

Το σπίτι πουλήθηκε από την οικογένεια του Ιωάννη Καρακατσάνη αμέσως μετά τον θάνατό του και το 1989 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο από το Υπουργείου Πολιτισμού.

Η φωτογραφία του Bresson, τα έργα του Τσαρούχη και το «Τρίτο Στεφάνι» του Ταχτσή

Το σπίτι με τις Καρυάτιδες δεν περνά απαρατήρητο στους περαστικούς. Εβδομήντα περίπου χρόνια πριν δεν πέρασε απαρατήρητο ούτε από τον διάσημο φωτογράφο Henri Cartier-Bresson όταν σε ηλικία 45 ετών επισκέφτηκε την Αθήνα. Περνώντας από το σημείο φωτογράφισε το κτήριο τη στιγμή που από μπροστά του περνούσαν δύο μαυροφορεμένες ηλικιωμένες γυναίκες. Η φωτογραφία αυτή του Bresson έμεινε στην ιστορία και συζητήθηκε για τις αντιθέσεις που αποτυπώνει: οι λευκές Καρυάτιδες κόντρα στις μαυροντυμένες γυναίκες, η νιότη κόντρα στα γηρατειά. Ο ίδιος είπε για τη φωτογραφία του: «Ξαφνικά συνειδητοποιώ ότι οι φωτογραφίες θα μπορούσαν να φθάσουν την αιωνιότητα μέσω της στιγμής».

Την ίδια περίοδο, το σπίτι με τις Καρυάτιδες ενέπνευσε τον Γιάννη Τσαρούχη να φτιάξει μία υδατογραφία με τίτλο «Το σπίτι με τις Καρυάτιδες». Το 1971 το διώροφο κτήριο πρωταγωνιστεί ξανά στον πίνακά του «Σπίτι στην Αγίων Ασωμάτων» και σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα το πολυσυζητημένο μπαλκόνι ξεχωρίζει και στο θεατρικό σκηνικό για την παράσταση «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη που ανέβηκε το 1988 στο θέατρο του Λυκαβηττού.

Το σπίτι με τις Καρυάτιδες «φωτογραφίζεται» και στο μυθιστόρημα «Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή στο οποίο ξεδιπλώνονται οι ζωές της Νίνας και της Εκάβης.

Το σπίτι με τις Καρυάτιδες σήμερα

Με τον χαρακτηρισμό «διατηρητέο» το σπίτι με τις Καρυάτιδες γλίτωσε την κατάρρευση.

Λίγο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 ανακαινίστηκε με την επίβλεψη του αρχιτεκτονικού γραφείου Στέφανου Πάντου – Κίκκου και σήμερα φιλοξενεί τον Σύλλογο Ελλήνων Ολυμπιονικών. Εκεί που κάποτε βρισκόταν το κουρείο του Παναγιώτη Κρητικάκου, σήμερα στεγάζεται το Ινστιτούτο των Ελληνικών Μύλων.

Το σπίτι με τις Καρυάτιδες είναι ένα κομψοτέχνημα και αναμφίβολα ένα από τα τοπόσημα της περιοχής. Εξωτερικά μοιάζει αναλλοίωτο στον χρόνο. Οι δύο Καρυάτιδες εξακολουθούν να δεσπόζουν αγέρωχες στο μπαλκόνι. Ακόμα και εκείνοι που ανεβοκατεβαίνουν συχνά την Αγίων Ασωμάτων γυρίζουν να τις κοιτάξουν έστω και φευγαλέα, ενώ λίγο περισσότερο εντυπωσιάζονται οι τουρίστες που κοντοστέκονται να τις φωτογραφίσουν.