Η κλιματική αλλαγή ανεβάζει τις θερμοκρασίες του πλανήτη: Πόσο αλλάζει η ζωή μας; 

Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα ερωτήματα που ταλανίζουν αρχές και πολίτες εν όψει του καλοκαιριού που μόλις ξεκίνησε - παρότι ο Μάιος ήταν φέτος ψυχρός, χωρίς τις ζέστες που μας είχε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια. Η επιστημονική κοινότητα συγκλίνει σε ένα βασικό συμπέρασμα, μια βεβαιότητα που έρχεται ως αποτέλεσμα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής: Τα ολοένα και πιο θερμά καλοκαίρια, με την παρατεταμένη ζέστη και τις ακραίες θερμοκρασίες που θα διαρκούν επί πολλές ημέρες, θα γίνουν σύντομα η νέα κανονικότητα.

Τα τελευταία οκτώ χρόνια ήταν τα θερμότερα που έχουν καταγραφεί παγκοσμίως, τροφοδοτούμενα από τις συνεχώς αυξανόμενες συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου και τη συσσωρευμένη θερμότητα, σύμφωνα με έξι κορυφαία διεθνή σύνολα δεδομένων θερμοκρασίας που επεξεργάστηκαν οι επιστήμονες του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (World Meteorological Organization).

Δείτε το βίντεο του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού για την άνοδο της μέσης θερμοκρασίας από το 2015 έως και το 2022:

Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία το 2022 ήταν περίπου 1,15°C (από 1,02 έως 1,27) πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα (1850-1900). Το 2022 ήταν η 8^η συνεχόμενη χρονιά (2015-2022) που οι ετήσιες παγκόσμιες θερμοκρασίες έχουν φτάσει τουλάχιστον 1°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, σύμφωνα με όλα τα σύνολα δεδομένων που συγκεντρώθηκαν από τον WMO. Οι χρονιές αυτές, δηλαδή από το 2015 έως το 2022 είναι τα οκτώ θερμότερα χρόνια που έχουν καταγραφεί ιστορικά, ενώ η πιθανότητα –προσωρινής– παραβίασης του ορίου 1,5°C της Συμφωνίας του Παρισιού αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Αυτό σημαίνει πως πιθανότατα τα επόμενα χρόνια η μέση παγκόσμια θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά 1,5°C ή και περισσότερο – μια εικόνα που όμως θα ανατραπεί, εφόσον η ανθρωπότητα συνεχίσει να τηρεί τις δεσμεύσεις της υπό τον ΟΗΕ.

Η μέση θερμοκρασία της δεκαετίας για την περίοδο 2013-2022 είναι 1,14°C [1,02 έως 1,27] πάνω από την προβιομηχανική γραμμή βάσης 1850-1900. Σε σχέση με την κατά 1,09°C άνοδο από το 2011 έως το 2020, όπως εκτιμάται από την Έκτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), δείχνει σαφώς ότι η μακροπρόθεσμη αύξηση της θερμοκρασίας συνεχίζεται και αναμένεται να συνεχιστεί στο προσεχές μέλλον.

Δείτε το βίντεο που δημιούργησε η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change - IPCC), η επιστημονική διακυβερνητική επιτροπή του ΟΗΕ για το Κλίμα:

Όπως επισημαίνει ο γενικός γραμματέας του WMO, καθηγητής Πέτρι Ταάλας, το 2022, η ανθρωπότητα αντιμετώπισε δραματικές καιρικές καταστροφές που στοίχισαν πάρα πολλές ζωές και μέσα διαβίωσης. Παράλληλα, τα επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα υπονόμευσαν την υγεία, τα τρόφιμα, την ενέργεια, την επάρκεια του νερού και τις υποδομές. Μεγάλες περιοχές του Πακιστάν πλημμύρισαν, με μεγάλες οικονομικές απώλειες και ανθρώπινα θύματα, ενώ ρεκόρ ζέστης καταρρίφθηκαν στην Κίνα, την Ευρώπη, τη Βόρεια και τη Νότια Αμερική. Η μακροχρόνια ξηρασία στο Κέρας της Αφρικής αποτελεί πλέον σοβαρότατη απειλή νέας ανθρωπιστικής καταστροφής.

Οι ακραίοι καύσωνες, η ξηρασία και οι καταστροφικές πλημμύρες έχουν επηρεάσει εκατομμύρια και έχουν κοστίσει δισεκατομμύρια φέτος, σύμφωνα με την προσωρινή έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού για την κατάσταση του παγκόσμιου κλίματος το 2022. Στα τέλη Δεκεμβρίου, σφοδρές καταιγίδες έπληξαν μεγάλες περιοχές της Βόρειας Αμερικής: Ισχυροί άνεμοι, πυκνή χιονόπτωση και χαμηλές θερμοκρασίες οδήγησαν σε εκτεταμένη αναστάτωση στα ανατολικά. Ισχυρές βροχές, χιόνια στα ορεινά και πλημμύρες επλήγησαν περιοχές στα δυτικά.

Το 2023 μπήκε με εξίσου σημαντικά επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα: Το κύμα καύσωνα που έζησε μεγάλο μέρος της Ευρώπης τον Απρίλιο, διαδέχθηκαν οι φονικές πλημμύρες στην Ιταλία τον Μάιο, ενώ ολόκληρη η ήπειρος αλλά και ειδικά η Νότια Ευρώπη, βρίσκεται αντιμέτωπη με νέα συνεχόμενη χρονιά ακραίας ξηρασίας – ήδη η Ισπανία έχει εκπέμψει S.O.S προς τα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Η Ελλάδα βρίσκεται στην Ανατολική Μεσόγειο, μία περιοχή που θεωρείται hot spot αναφορικά με τη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής – θεωρητικά, δηλαδή, στην περιοχή μας, οι αλλαγές που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, συμβαίνουν πιο γρήγορα και με μεγαλύτερη σφοδρότητα. Οι επιστήμονες θεωρούν πως το καλοκαίρι του 2021, όπου επί πολλές ημέρες, συνεχόμενα, μεγάλο μέρος της χώρας επηρεάστηκε από ακραία ζέστη, ήταν μια «πρόγευση» από το όχι και τόσο μακρινό, μέλλον. Τις θερμοκρασίες – ρεκόρ ακολούθησαν καταστροφικές πυρκαγιές, που άφησαν τεράστιες καταστροφές, ιδίως στη Βόρεια Εύβοια, την Αττική και την Πελοπόννησο.

Το 2022 ήταν ηπιότερο, παρόλο που κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η Αττική πέρασε μια από τις σφοδρότερες χιονοπτώσεις των τελευταίων ετών: Η «Ελπίδα» βύθισε τη χώρα στο χιόνι – και το χάος – επί ημέρες.

Φέτος, αυτό που παρατηρούν οι επιστήμονες αναφορικά με το κλίμα στην Ελλάδα είναι πως η μέση μηνιαία τιμή της μέγιστης θερμοκρασίας τον Ιανουάριο ήταν η υψηλότερη των τελευταίων 14 ετών στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Σύμφωνα με τις μετρήσεις από το δίκτυο 53 μετεωρολογικών σταθμών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ο φετινός Ιανουάριος ήταν ο θερμότερος, τουλάχιστον από το 2010, στη Βόρεια Ελλάδα, στη Θεσσαλία, στην Πελοπόννησο και στα Νησιά του Αιγαίου (εκτός Κρήτης). Στις υπόλοιπες περιοχές κατατάσσεται ως ο δεύτερος θερμότερος, πίσω από το 2014 για τη Δυτική Ελλάδα, και πίσω από το 2021 για τη Στερεά Ελλάδα και την Κρήτη.

Στην Αθήνα η μέση μηνιαία τιμή απόκλισης της μέγιστης θερμοκρασίας ήταν +1,8°C, με 25 ημέρες να είναι θερμότερες από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα και στη Θεσσαλονίκη καταγράφηκε ο πιο θερμός Ιανουάριος από το 2010, με θετική απόκλιση +3,6°C και 24 ημέρες θετικών αποκλίσεων θερμοκρασίας.

Τα καλοκαίρια του μέλλοντός μας είναι ήδη πραγματικότητα

Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός εδώ και χρόνια έχει επισημάνει τον κίνδυνο ερημοποίησης που διατρέχει η περιοχή της Μεσογείου: Αυτό που σήμερα θεωρείται «ακραίο» θα είναι σύντομα κανονικότητα και οι θερμοκρασίες, οι πυρκαγιές και οι ξηρασίες θα είναι ολοένα και πιο σφοδρές. Φυσικά, δεν υπάρχουν στοιχεία ώστε να προβλέψουμε με βεβαιότητα πότε θα συμβεί αυτό, καθώς η «εξίσωση» της κλιματικής αλλαγής συμπεριλαμβάνει πολλούς μεταβλητούς παράγοντες, η παραμικρή αλλαγή των οποίων μπορεί να επηρεάσει δραματικά – προς τη μία ή την άλλη πλευρά – το αποτέλεσμα.

Για το 2022, η έκθεση του συστήματος Copernicus επισημαίνει ότι το περσινό καλοκαίρι ήταν εξαιρετικά θερμό, καθώς οι κάτοικοι της Νότιας Ευρώπης έζησαν από 70 έως και 100 ημέρες καύσωνα, την ώρα που στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν για πρώτη φορά τους 40°C. Η ζέστη συνδυάστηκε με λιγοστές βροχοπτώσεις, με αποτέλεσμα την εκτεταμένη ξηρασία, η οποία επηρέασε περισσότερο από το ένα τρίτο της Γηραιάς Ηπείρου. Όμως, η Ελλάδα έμεινε ανεπηρέαστη τόσο από τις ζέστες όσο και από τις πυρκαγιές, γεγονός που αποδεικνύει πως η συμπεριφορά του καιρού είναι πολύ ειδική – με απλά λόγια, καλό είναι να είμαστε προετοιμασμένοι για όλο και πιο θερμά καλοκαίρια, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως όλα τα καλοκαίρια μας στο εξής θα είναι έτσι.

Ο Χρήστος Ζερεφός, ομότιμος καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας στο ΑΠΘ, γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και εκπρόσωπος της Ελλάδας για την κλιματική αλλαγή, πιστεύει πως στο μέλλον – δηλαδή στα επόμενα 10 με 15 χρόνια – η Ελλάδα θα έχει θερμοκρασίες και κλίμα ανάλογο του αφρικανικού Σουδάν, με θερμοκρασίες περί των 45°C επί ημέρες. Ταυτόχρονα, ο κίνδυνος να αντιμετωπίζουμε σφοδρές πυρκαγιές όλο και συχνότερα αυξάνεται δραματικά.

Τον κώδωνα του κινδύνου για τα προβλήματα που πρόκειται να αντιμετωπίσει η χώρα μας στο προσεχές μέλλον – και ήδη είναι εμφανή από σήμερα – κρούει και ο καθηγητής Φυσικών Καταστροφών και πρόεδρος του ΟΑΣΠ Ευθύμιος Λέκκας, που τονίζει πως ο χρόνος τελειώνει και ήδη οι συνέπειες αλόγιστης συμπεριφοράς προς το περιβάλλον απειλούν την ελληνική κοινωνία. Όπως εκτιμά ο καθηγητής, έως το 2025, σε κάποια νησιά του Αιγαίου, πολλά εκ των οποίων αξιοποιούν γεωτρήσεις για την υδροδότησή τους, αυτό δεν θα είναι πλέον εφικτό. Ο κύριος Λέκκας αναφέρει ως χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τη Μύκονο, όπου οι χιλιάδες υφιστάμενες γεωτρήσεις, σύντομα θα αντλούν υφάλμυρο νερό – μια κατάσταση μη αναστρέψιμη.

Οι προοπτικές για το καλοκαίρι του 2023

Το «μεγάλο ερώτημα» είναι τι θα γίνει το φετινό καλοκαίρι, εάν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για να προβλέψουμε ζέστες με ακραίες θερμοκρασίες, με δεδομένο ότι ήδη από τον Απρίλιο στην Ευρώπη «έσπασαν όλα τα ρεκόρ», ακόμα και με 40άρια στην Ισπανία!

Φυσικά, δεν γίνεται λόγος για «πρόβλεψη» αλλά για ανάλυση των στοιχείων που υπάρχουν έως σήμερα και τα οποία συγκλίνουν πως η πιθανότητα να έχουμε ένα νέο θερμό καλοκαίρι υπάρχει – με βάση το ότι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής εμπεριέχουν όλο και συχνότερες ακραίες τιμές θερμοκρασίας, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες. Υπάρχουν άλλωστε γενικότερες εκτιμήσεις πως το φετινό καλοκαίρι σε παγκόσμιο επίπεδο θα είναι θερμό, με βάση το πώς αναμένεται να επηρεάσει το φαινόμενο Ελ Νίνιο τον πλανήτη.

Μετεωρολόγοι όμως εκτιμούν ότι το φαινόμενο αυτό, που έχει επιβεβαιωθεί ότι ευθύνεται για την εμφάνιση ακραίων φαινομένων, ιδίως στις περιοχές πέριξ του Ειρηνικού Ωκεανού, δεν μπορεί να επηρεάσει τη χώρα μας, επομένως, το καλοκαίρι του 2023 - κατά πάσα πιθανότητα - δεν θα είναι «το πιο θερμό στα χρονιά».

Το «ρεκόρ» του χειρότερου καύσωνα για τη χώρα μας κατέχει ο καύσωνας του Ιουλίου του 1987, όταν επί 12 μέρες η θερμοκρασία ήταν πάνω από 37-38°C και για 8 μέρες πάνω από 40°C. Τα θύματα από τη ζέστη ανήλθαν σε χιλιάδες – παρόλο που καμία εκ των ημερών εκείνων η θερμοκρασία δεν έφτασε σε τιμές – ρεκόρ. Αντίθετα, ο συντομότερος καύσωνας καταγράφηκε τον Ιούλιο του 2018, διήρκησε για 3 μέρες αλλά ως επακόλουθο είχαμε την πυρκαγιά στο Μάτι – μία από τις χειρότερες τραγωδίες του ελληνικού έθνους.

Είναι λοιπόν σαφές πως εκφράσεις όπως «το θερμότερο καλοκαίρι» ή «ο χειρότερος καύσωνας» εξετάζονται στο ευρύτερο πλαίσιο, κάθε φορά. Σήμερα η ελληνική κοινωνία είναι περισσότερο προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει ακραία ζέστη κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, πάντα σε συνάρτηση με το περιβάλλον πλαίσιο. Εν τούτοις, το γεγονός πως οι βροχές φέτος, και στη χώρα μας όπως και σε όλη τη Νότια Ευρώπη, ήταν σημαντικά λιγότερες, αυξάνει τον κίνδυνο πυρκαγιών κατά το καλοκαίρι και εκεί οι επιστήμονες ζητούν επαγρύπνηση.

Με αυτή την άποψη, ότι το καλοκαίρι του 2023 θα είναι γενικά θερμό για όλη την Ευρώπη, αλλά χωρίς ακραίες θερμοκρασίες, συγκλίνουν και τα στοιχεία από το σύστημα Copernicus, που υλοποιείται από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μεσοπρόθεσμων Προγνώσεων Καιρού με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πρώτη εκτίμηση του συστήματος για την εξέλιξη του καιρού το καλοκαίρι του 2023 στην Ευρώπη, αναφέρει ότι φέτος αναμένονται βροχοπτώσεις αρκετά πάνω από τον μεσοπρόθεσμο μέσο όρο, ειδικά στην Νότια Ευρώπη, από τον Ιούνιο έως και τον Αύγουστο και με τις θερμοκρασίες να είναι μεν υψηλότερες από τον μέσο όρο στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, χωρίς όμως να είναι ακραίες αλλά ούτε και πρωτόγνωρες. Έτσι, το συμπέρασμα που βγαίνει μέχρι στιγμής είναι ότι οι θερμοκρασίες που πιθανόν φέτος να καταγραφούν σε πολλές περιοχές της Γηραιάς Ηπείρου δεν θα απέχουν πολύ από τις θερμοκρασίες που είδαμε να καταγράφονται το περσινό καλοκαίρι.