Η έρευνα και η επιστήμη για την Ψωρίαση: Νέες θεραπευτικές επιλογές – Σύγχρονοι θεραπευτικοί στόχοι
Η ψωρίαση είναι μία χρόνια φλεγμονώδης δερματοπάθεια, που αφορά μέχρι και το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού, για την οποία όμως σήμερα χάρη στην εξέλιξη της έρευνας και της επιστήμης, διαθέτουμε σύγχρονες και εξαιρετικά αποτελεσματικές θεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως επισημαίνει μιλώντας στο CNN Greece η δρ Χαριτωμένη Βαβούλη, Δερματολόγος -Αφροδισιολόγος, Επιμ. Α΄, Α΄ Κλινική Δερματικών και Αφροδισίων Νόσων Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Δερματικών και Αφροδισίων Νόσων Αθηνών «Ανδρέας Συγγρός».
Η ψωρίαση αποτελεί μία χρόνια υποτροπιάζουσα δερματική και όχι μόνο νόσο με χαρακτηριστικές δερματικές βλάβες και συμπτώματα όπως ο κνησμός και ο καύσος.
Από τι προκαλείται η ψωρίαση, δεν έχει πλήρως ξεκαθαριστεί, υπάρχουν όμως παράγοντες όπως το στρες και οι λοιμώξεις που επιδεινώνουν την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Η μεγάλη δυσκολία στην αντιμετώπισή της είναι οι συννοσηρότητες που τη συνοδεύουν, καθώς μπορεί να επηρεαστούν πολλές λειτουργίες του οργανισμού.
Οι ασθενείς με ψωρίαση ακολουθούν θεραπείες με βάση την εξατομικευμένη προσέγγιση, ενώ η εξέλιξη της γνώσης και της επιστήμης έχει προσφέρει νέες δυνατότητες, με την ανάπτυξη στοχευμένων θεραπειών, των βιολογικών παραγόντων. «Η μπιμεκιζουμάμπη είναι μια νέα βιολογική θεραπεία για την ψωριασική νόσο που πρόσφατα κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που έχει σχεδιαστεί για να αναστέλλει επιλεκτικά και άμεσα τόσο την ιντερλευκίνη 17Α (IL-17A) όσο και την ιντερλευκίνη 17F (IL-17F), δύο βασικές κυτταροκίνες (κυτοκίνες) οι οποίες παίζουν κύριο ρόλο στις φλεγμονώδεις διεργασίες και εντοπίζονται στα κύτταρα του ανοσοποιητικού. Έχει άμεση θετική δράση στο δέρμα και μακροχρόνια δεδομένα αποτελεσματικότητας και ασφάλειας σύμφωνα με τις μελέτες και τη συνεχιζόμενη αξιολόγηση μέσα από στοιχεία καθημερινής πρακτικής», επισημαίνει η δρ Βαβούλη στο CNN Greece.
«Η θεραπεία με μπιμεκιζουμάμπη μπορεί να επιτύχει κάθαρση του δέρματος στην πλειοψηφία ενήλικων ασθενών με μέτρια έως σοβαρή ψωρίαση και μάλιστα έχει δείξει υπεροχή έναντι άλλων βιολογικών παραγόντων», συμπληρώνει η ίδια, ενώ όπως τονίζει, πλέον «έχουμε στη διάθεσή μας νέες στοχευμένες θεραπείες που προσφέρουν κάθαρση στην πλειοψηφία των ασθενών και συνδυάζουν μέγιστη αποτελεσματικότητα και αποδεκτό προφίλ ασφάλειας».
Τέλος, όπως επισημαίνει η κ. Βαβούλη, «το μεγαλύτερο πρόβλημα των ασθενών είναι ότι η νόσος επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα, τόσο της δικής τους ζωής όσο και των συγγενών τους. Η ποιότητα ζωής των ασθενών με ψωρίαση επηρεάζεται αρνητικά πολύ περισσότερο από αυτήν των ασθενών που πάσχουν από π.χ. καρδιοπάθειες, βρογχικό άσθμα ή σακχαρώδη διαβήτη. Αυτό τους δημιουργεί κοινωνικό αποκλεισμό και στιγματισμό. Μπορεί να δυσκολεύονται στις κοινωνικές, προσωπικές, εργασιακές και σεξουαλικές τους σχέσεις. Κάποιοι ασθενείς περιθωριοποιούνται», γι’ αυτό και είναι «επιτακτική ανάγκη να αποδεχτούμε το αληθινό, το αφιλτράριστο».
Ολόκληρη η συνέντευξη της δρ Χαριτωμένης Βαβούλη, Επιμελήτριας Α’, Α’ Κλινική Αφροδισίων και Δερματικών Νόσων Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α Νοσοκομείου « Α. Συγγρός » στο πλαίσιο του αφιερώματος του CNN Greece στην Υγεία
Τι είναι η ψωρίαση και πώς μπορούμε να τη διαγνώσουμε;
Η ψωρίαση είναι μια συχνή, μη μεταδοτική, φλεγμονώδης δερματοπάθεια που μπορεί να αφορά μέχρι και το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού. Είναι χρόνια, με περιοδικές υφέσεις και εξάρσεις. Η συχνότερη κλινική μορφή της (η οποία αντιστοιχεί στο 80% περίπου των περιστατικών), είναι η ψωρίαση κατά πλάκας, που χαρακτηρίζεται από ροδόχροες πλάκες, καλυπτόμενες από αργυρόχροα λέπια. Οι περιοχές του σώματος που επηρεάζονται συνήθως είναι το τριχωτό της κεφαλής, οι αγκώνες, τα γόνατα και ο κορμός. Μπορεί επίσης να προσβάλλει τα νύχια, να εμφανίζεται στις πτυχές του σώματος, όπως τις μασχάλες, κάτω από το στήθος και στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Το συχνότερο σύμπτωμα της ψωρίασης είναι ο κνησμός. Η πλειοψηφία των περιπτώσεων ψωρίασης εμφανίζεται πριν από την ηλικία των 40, τις περισσότερες φορές σε ηλικία 20 έως 30 ετών, ενώ παρατηρείται μία ακόμα κορύφωση γύρω από την ηλικία των 50-60 ετών. Η εικόνα της ψωρίασης παρουσιάζει ένα ευρύ φάσμα μορφών και ποικίλλει. Η κλινική διάγνωση είναι συνήθως εύκολη και χαρακτηριστική. Όταν η ψωρίαση μοιάζει με άλλες δερματικές νόσους η βιοψία του δέρματος μπορεί να βοηθήσει σημαντικά.
Γνωρίζουμε ποιες είναι οι αιτίες που την προκαλούν;
Η αιτιοπαθογένεια της ψωρίασης, τι δηλαδή την προκαλεί, δεν έχει πλήρως ξεκαθαριστεί, είναι σύνθετη και πολλά μένουν ακόμη να αποσαφηνιστούν. Είναι δυνατό να προκαλείται από πολλούς παράγοντες. Θεωρείται ότι σε άτομα με κληρονομικότητα όταν επιδράσουν παράγοντες του περιβάλλοντος, τροποποιείται η ανοσία και εκδηλώνεται το νόσημα. Εκλυτικοί παράγοντες μπορεί να είναι ένα τραύμα από χειρουργική τομή, έγκαυμα, tatoo, οι λοιμώξεις π.χ. αναπνευστικού, φάρμακα όπως το λίθιο, ορισμένα αντιυπερτασικά (b-blockers), η ιντερφερόνη, κ.α. Διάφορες ορμονικές μεταβολές που συμβαίνουν για παράδειγμα στις γυναίκες κατά την εμμηνόπαυση, μετά τον τοκετό μπορούν να επηρεάσουν τη νόσο. Ψυχολογικοί παράγοντες όπως το άγχος, το stress, η συναισθηματική φόρτιση έχουν αρνητική επίδραση. Το αλκοόλ και το κάπνισμα δρουν επίσης επιβαρυντικά. Διάφοροι εποχιακοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο. Οι χειμερινοί μήνες, το υγρό και ψυχρό κλίμα επιδεινώνουν την ψωρίαση. Η ύπαρξη κάποιας γενετικής προδιάθεσης διαπιστώνεται συχνά. Το 1/3 των ασθενών φαίνεται να έχει θετικό οικογενειακό ιστορικό. Όμως μπορεί κάποιος να εμφανίσει ψωρίαση χωρίς κανένα συγγενή πάσχοντα ή τα παιδιά ενός γονιού με ψωρίαση, να μην εμφανίσουν ποτέ ψωρίαση.
Η ψωρίαση είναι τελικά μία νόσος που αφορά αποκλειστικά στο δέρμα;
Η ψωρίαση είναι μια νόσος με πολλά πρόσωπα και μπορεί να επηρεάσει αρκετά όργανα. Τα τελευταία χρόνια έχει αναγνωριστεί η συστηματική φύση του νοσήματος της ψωρίασης. Δεν θεωρείται απλά ένα δερματικό νόσημα, αλλά μία νόσος με υψηλή συννοσηρότητα, λόγω της φλεγμονής. Η ψωριασική νόσος χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη ποικιλία κλινικών εκδηλώσεων και εκτός από το δέρμα, το τριχωτό και τα νύχια, μπορεί να προσβάλλει τις αρθρώσεις, το έντερο, τους οφθαλμούς. Η ψωριασική αρθρίτιδα εμφανίζεται σε ποσοστό έως και 30% των περιπτώσεων. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ανάπτυξης αρτηριακής υπέρτασης, σακχαρώδους διαβήτη, παχυσαρκίας, υπερλιπιδαιμίας και μεταβολικού συνδρόμου, που συνδέονται και με υψηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακών επεισοδίων. Η ψωρίαση μπορεί να συνυπάρχει με τις φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου (νόσο Crohn, ελκώδη κολίτιδα). Υπάρχει συσχετισμός με άλλα νοσήματα που αφορούν στη νευρολογική και ψυχιατρική σφαίρα όπως η αγχώδης διαταραχή, η ενεργός κατάθλιψη, ο αυτοκτονικός ιδεασμός και ο αλκοολισμός.
Ποιες θεραπευτικές προσεγγίσεις υπάρχουν; Από τι εξαρτάται το ποια θεραπεία θα επιλέξουμε;
Η θεραπεία εξατομικεύεται ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενούς και τις ιδιαίτερες εκδηλώσεις του νοσήματος. Ισχύουν κάποιοι γενικοί κανόνες που εφαρμόζονται στις περισσότερες περιπτώσεις. Έτσι, όταν η ψωρίαση είναι ήπια και εντοπισμένη σε κάποια σημεία η τοπική θεραπεία αποτελεί τη συχνότερη επιλογή. Η χρήση της φωτοθεραπείας με υπεριώδη ακτινοβολία (UV) που εκπέμπουν ειδικές λάμπες έχει καθιερωθεί ως μια αποτελεσματική επιλογή θεραπείας για κάποιες μορφές πιο εκτεταμένης ψωρίασης. Από τα τέλη της δεκαετίας του ΄90 έχει χρησιμοποιηθεί και το excimer laser που εκπέμπει μονοχρωματικό φως για τη θεραπεία εντοπισμένων ανθεκτικών βλαβών. Οι συστηματικές θεραπείες έχουν ένδειξη για τη μέτρια έως και σοβαρή κατά πλάκας ψωρίαση και λαμβάνονται είτε από το στόμα, είτε υποδορίως, είτε ενδοφλεβίως. Η χορήγησή τους απαιτεί εργαστηριακό έλεγχο στα πλαίσια της πρόληψης. Προτού κάποιος υποβληθεί σε συστηματική αγωγή πρέπει να κάνει εργαστηριακές εξετάσεις που θα προτείνει ο δερματολόγος και να τις επαναλαμβάνει ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Υπάρχουν οι κλασικές θεραπείες, τα λεγόμενα μικρά μόρια και οι νεότερες που αφορούν τους γνωστούς βιολογικούς παράγοντες. Οι τελευταίοι είναι προϊόντα βιοτεχνολογίας, γενετικής μηχανικής, όπως οι αναστολείς του παράγοντα νέκρωσης όγκων (TNF) και οι αναστολείς ιντερλευκινών (IL). Αυτά τα φάρμακα παρεμβαίνουν σε συγκεκριμένες διαδικασίες της παθογένειας του νοσήματος οι οποίες προκαλούν την αύξηση του ρυθμού πολλαπλασιασμού των κερατινοκυττάρων του δέρματος, τη φλεγμονή, τη διαταραχή της ανοσίας. Το τι φάρμακο θα χορηγηθεί θα το καθορίσει ο ίδιος ο γιατρός έπειτα από εξέταση και αφού λάβει υπόψιν τις συννοσηρότητες, την ψυχολογία του ασθενούς, την ποιότητα ζωής του, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει και βεβαίως τις προσδοκίες του από τη θεραπεία.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε μία νέα θεραπεία, η μπιμεκιζουμάμπη. Μπορείτε να μας εξηγήσετε που στοχεύει και σε ποια κατηγορία φαρμάκων ανήκει;
Η εξέλιξη της βιοτεχνολογίας φέρνει στη κυκλοφορία όλο και πιο στοχευμένες θεραπείες. Η μπιμεκιζουμάμπη είναι μια νέα βιολογική θεραπεία για την ψωριασική νόσο που πρόσφατα κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που έχει σχεδιαστεί για να αναστέλλει επιλεκτικά και άμεσα τόσο την ιντερλευκίνη 17Α (IL-17A) όσο και την ιντερλευκίνη 17F (IL-17F), δύο βασικές κυτταροκίνες (κυτοκίνες) οι οποίες παίζουν κύριο ρόλο στις φλεγμονώδεις διεργασίες και εντοπίζονται στα κύτταρα του ανοσοποιητικού. Έχει άμεση θετική δράση στο δέρμα και μακροχρόνια δεδομένα αποτελεσματικότητας και ασφάλειας σύμφωνα με τις μελέτες και τη συνεχιζόμενη αξιολόγηση μέσα από στοιχεία καθημερινής πρακτικής. Μπορεί να επιτύχει κάθαρση του δέρματος στην πλειοψηφία ενήλικων ασθενών με μέτρια έως σοβαρή ψωρίαση και μάλιστα έχει δείξει υπεροχή έναντι άλλων βιολογικών παραγόντων. Η εμπειρία μας από τη χορήγησή της διαρκώς αυξάνεται και εμπλουτίζεται με παρατηρήσεις και δεδομένα από την αντιμετώπιση της ψωρίασης και άλλων αυτοάνοσων νοσημάτων σε παγκόσμια κλίμακα.
Τι προσδοκίες έχουμε από τις νέες αυτές θεραπείες;
Έχουμε στη διάθεσή μας νέες στοχευμένες θεραπείες που προσφέρουν κάθαρση στην πλειοψηφία των ασθενών και συνδυάζουν μέγιστη αποτελεσματικότητα και αποδεκτό προφίλ ασφάλειας. Λόγω των συννοσηροτήτων και της συστηματικής φλεγμονής της ψωριασικής νόσου, υπάρχει η ανάγκη για τέτοιες νέες θεραπείες που επιτυγχάνουν και διατηρούν μακροπρόθεσμα την αποτελεσματικότητα στους περισσότερους ασθενείς και παράλληλα αναστέλλουν την εξέλιξη των συνοδών νοσημάτων όπως π.χ. η ψωριασική αρθρίτιδα.
Διαπιστώνετε μια κοινωνική προκατάληψη απέναντι στην ψωρίαση; Ποια πιστεύετε πως είναι τα βήματα για την εξάλειψή της;
Ορισμένοι ταυτίζουν την νόσο της ψωρίασης λανθασμένα με τη μεταδοτική λοίμωξη του δέρματος, που ονομάζεται ψώρα και η οποία προκαλείται από ένα παράσιτο. Οι άνθρωποι πολλές φορές αποφεύγουν την επαφή με άτομα που έχουν ορατά σημάδια από ασθένειες. Η κοινωνία εστιάζει στην αψεγάδιαστη ομορφιά και την τέλεια εικόνα, οπότε είναι πιθανόν η εξωτερική εμφάνιση ενός ανθρώπου με ψωρίαση να επιφέρει αντιδράσεις. Το μεγαλύτερο πρόβλημα των ασθενών είναι ότι η νόσος επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα, τόσο της δικής τους ζωής όσο και των συγγενών τους. Η ποιότητα ζωής των ασθενών με ψωρίαση επηρεάζεται αρνητικά πολύ περισσότερο από αυτήν των ασθενών που πάσχουν από π.χ. καρδιοπάθειες, βρογχικό άσθμα ή σακχαρώδη διαβήτη. Αυτό τους δημιουργεί πραγματικό ή φαντασιακό κοινωνικό αποκλεισμό και στιγματισμό. Μπορεί να δυσκολεύονται στις κοινωνικές, προσωπικές, εργασιακές και σεξουαλικές τους σχέσεις. Κάποιοι ασθενείς περιθωριοποιούνται. Κάπου μέσα σε αυτόν τον βομβαρδισμό των μη ρεαλιστικών προτύπων ομορφιάς, στις τέλειες εικόνες των social media και τα κοινωνικά στερεότυπα, η ανάγκη να αποδεχτούμε το αληθινό, το αφιλτράριστο γίνεται ολοένα και πιο σημαντική και επιτακτική. Η εμπεριστατωμένη ενημέρωση, η εκπαίδευση, η ψυχολογική υποστήριξη του ατόμου με ψωρίαση, της οικογένειας, η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης ασθενών είναι μερικά πράγματα που μπορούν να γίνουν για την πρόληψη ή τη μείωση τέτοιων προκαταλήψεων. Η φαρμακευτική θεραπεία της ψωρίασης οδηγεί στην βελτίωση των ψυχολογικών επιπτώσεων, αλλά μπορεί να απαιτείται παράλληλα η συνεργασία δερματολόγου και επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Χρειάζεται επίσης αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού στις έννοιες και τις αξίες της ισότητας καθώς και της ανοχής, του σεβασμού του διαφορετικού. Να μάθουμε να λειτουργούμε με ενσυναίσθηση.
Μπορείτε να μας δώσετε μια «πρόβλεψη» για το μέλλον των ασθενών με ψωρίαση;
Σήμερα πλέον οι ασθενείς με ψωρίαση μπορούν να αισιοδοξούν καθώς έχουμε στη διάθεσή μας νεότερες στοχευμένες θεραπείες που προσφέρουν καθαρό δέρμα, που διατηρείται σε βάθος χρόνου, χωρίς ανεπιθύμητες ενέργειες. Είναι δύσκολο να κάνουμε προβλέψεις για το μέλλον. Αυτό που επιθυμούμε, το όραμα, η ελπίδα είναι ίσως να μπορέσουμε να αλλάξουμε τη ζωή των ασθενών αξιοποιώντας την έρευνα και την επιστήμη. Τέλειο φάρμακο για τους ασθενείς αλλά και για τους γιατρούς θα ήταν πραγματικά αυτό που θα εξαφάνιζε την ίδια τη νόσο, χωρίς να χρειάζεται ο ασθενής να το λαμβάνει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Εκεί μάλλον πρέπει να στοχεύσει η έρευνα στο μέλλον.
Δείτε εδώ το αφιέρωμα του CNN Greece «Καινοτομία-Εξελίξεις-Προκλήσεις ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ»