Πέτρινα: Ένα «χωριό» κρυμμένο στο κέντρο της Αθήνας

Πέτρινα σπίτια, μικρά δρομάκια, ανθισμένες αυλές, μυρωδιά χωριού. Όλα αυτά μόλις δέκα λεπτά από το Σύνταγμα σε μία γραφική συνοικία των Άνω Πετραλώνων και με ιστορία που ξεκινά 100 χρόνια πίσω.

Κείμενο / Φωτογραφίες: Άλκηστις Κοϊνάκη

Ο Ασύρματος -ή αλλιώς Ατταλιώτικα ή Πέτρινα όπως λέγονται σήμερα- είναι η γειτονιά στην οποία γυρίστηκε η ταινία «Συνοικία το Όνειρο», αυτή που ενέπνευσε τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Τάσο Λειβαδίτη να γράψουν το «Βρέχει στη Φτωχογειτονιά μου».

Ό,τι έχει μείνει από την άλλοτε προσφυγική παραγκούπολη είναι σήμερα ένα κρυμμένο διαμάντι στο κέντρο της Αθήνας, μία γραφική γειτονιά που αρκούν μόνο λίγα λεπτά για να την περπατήσεις.

Η ιστορία

Η συνοικία του Ασυρμάτου έχει συνδεθεί ιστορικά με τη μικρασιατική καταστροφή και την εγκατάσταση των προσφύγων στην Αθήνα, τα Δεκεμβριανά, ακόμα και με τη βασίλισσα Φρειδερίκη.

Πήρε το όνομά της από τη Σχολή Τηλεγραφητών – Ασυρματιστών της Σχολής Πολέμου του Πολεμικού Ναυτικού που βρισκόταν στην περιοχή. Εκεί, δυτικά του λόφου του Φιλοπάππου στον «φαγωμένο» βράχο του παλιού λατομείο, εγκαταστάθηκαν το 1922 πάνω από 800 οικογένειές προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Οι περισσότεροι προέρχονταν από την Αττάλεια και την Αλάια, εξ ου και η δεύτερη ονομασία «Ατταλιώτικα» του συνοικισμού.

Πηγή φωτογραφίας: YouTube / Συνοικία το όνειρο-1961

Για δεκαετίες ήταν μια γειτονιά κακόφημη. Μία παραγκούπολη στην οποία οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες και οι πρόσφυγες ζούσαν απομονωμένοι μέσα στη φτώχεια και την ανέχεια. Τα σπίτια τους, πρόχειρες κατασκευές που θύμιζαν καλύβες, ήταν φτιαγμένα από λαμαρίνες και ξύλα. Σε αυτά ζούσαν εξαμελείς, επταμελείς, οκταμελείς οικογένειες χωρίς νερό, ρεύμα και αποχέτευση.

Το 1931 ο δημοσιογράφος Διονύσης Δεβάρης βρέθηκε στην περιοχή και αποτύπωσε σε άρθρο του στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» όσα είδε: σπίτια από πλίνθο, ξύλο και λαμαρίνες κτισμένα σε μία νύχτα, παιδιά που τρέχουν ξυπόλυτα και κυλούνται στις λάσπες, στενά και δύσβατα μονοπάτια, άντρες που φυλάσσουν εναλλάξ την είσοδο του συνοικισμού, γυναίκες που ανεβοκατεβαίνουν τον βράχο για να κουβαλήσουν νερό.

Τα πέτρινα σπίτια

Τα Δεκεμβριανά το 1944 έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη σημερινή εικόνα της συνοικίας όπως αποδείχθηκε δεκαετίες μετά. Η Σχολή Τηλεγραφητών – Ασυρματιστών και κάποιες παράγκες του συνοικισμού πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν. Τότε αποφασίστηκε ο χώρος να αξιοποιηθεί για την ανέγερση κατοικιών των προσφύγων. Τη διετία 1953-1954 με πρωτοβουλία της βασίλισσας Φρειδερίκης κατασκευάστηκαν 170 πέτρινες κατοικίες μέσω του «Εράνου της Βασιλίσσης», γνωστές και ως «τα Πέτρινα της Φρειδερίκης». Μάλιστα, για να χτιστούν επαναχρησιμοποιήθηκαν οι πέτρες από την κατεδαφισμένη Σχολή Πολέμου.

Πηγή φωτογραφίας: Facebook / Παλιές εικόνες και φωτογραφίες της Ελλάδας / Old pictures of Greece

Παρά την κατασκευή τους, ωστόσο, το στεγαστικό και βιοποριστικό πρόβλημα των προσφύγων δεν λύθηκε και η περιοχή συνέχισε να θεωρείται μια από τις πιο φτωχικές γειτονιές της πρωτεύουσας τις δεκαετίες που ακολούθησαν.
Ο δημοσιογράφος Κώστας Νίτσος σε άρθρο του στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» το 1951 περιγράφει εκτενώς και με αριθμητικά δεδομένα τις «πρωτόγονες οικιστικές συνθήκες»: 2.569 άνθρωποι υδρεύονταν από 12 κοινές βρύσες, το 92% των σπιτιών δεν είχε αποχωρητήριο, το 64% δεν είχε κουζίνα, μόνο το 26% είχε ηλεκτρικό ρεύμα και οι περισσότερες από τις μισές κατοικίες είχαν εμβαδόν μικρότερο των 10 τετραγωνικών μέτρων.

Πηγή φωτογραφίας: YouTube / Συνοικία το όνειρο-1961

«Συνοικία το Όνειρο»

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Αλέκος Αλεξανδράκης επέλεξε τον Ασύρματο για τα γυρίσματα της ταινίας «Συνοικία το Όνειρο» το 1961.

Πηγή φωτογραφίας: Wikipedia.org

Η ταινία αποτυπώνει τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, το μόχθο των κατοίκων για επιβίωση, τον αγώνα τους για ένα καλύτερο αύριο. Αν και απέσπασε δύο βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης λογοκρίθηκε από την τότε κυβέρνηση και η προβολή της αρχικά απαγορεύτηκε. Όπως είπε και ο ίδιος ο Αλέκος Αλεξανδράκης σε συνέντευξή του στην ΕΡΤ και στον Άρη Σκιαδόπουλο το 1996, «προσπάθησαν με τα κοψίματα να μη φανεί ότι αυτή η συνοικία ήταν μέσα στην Αθήνα. Ότι οι Έλληνες δεν σκέφτονται και δεν φέρονται έτσι…».

Μετά από διαμαρτυρίες τελικά επιτράπηκε η προβολή μίας λογοκριμένης εκδοχής και μόνο στα αστικά κέντρα.

Τα Πέτρινα σήμερα

Δεδομένου ότι οι 170 πέτρινες κατοικίες δεν ήταν αρκετές για να στεγάσουν τον μεγάλο αριθμό των κατοίκων της περιοχής, τη λύση στο οικιστικό τουλάχιστον πρόβλημα έδωσε τελικά η ανέγερση μία ογκώδους πολυκατοικίας ακριβώς απέναντι από τον λόφο του Φιλοπάππου στην οδό Στησικλέους. Είναι γνωστή και ως «Πολυκατοικία του Ασυρμάτου» και τα αρχιτεκτονικά σχέδια έκανε η Έλλη Βασιλικιώτη.

Μετά και το άνοιγμα του περιφερειακού δρόμου του Φιλοπάππου, τα χαμόσπιτα γκρεμίστηκαν και η παλιά φτωχογειτονιά σταδιακά εξαφανίστηκε. Η συνοικία άρχισε να εντάσσεται στην περιοχή των Άνω Πετραλώνων στην οποία χτίστηκαν πολυκατοικίες, καινούρια σπίτια, μαγαζιά. Ένα κομμάτι της όμως, αυτό με τα πέτρινα σπίτια και τα μικρά ασβεστωμένα σοκάκια, θυμίζει κάτι από την συνοικία του παρελθόντος.
Η ονομασία «Πέτρινα», έτσι, σταδιακά επικράτησε και σήμερα όσοι τύχει να βρεθούν εκεί έχουν τη δυνατότητα να περπατήσουν σε μία γειτονιά που μοιάζει περισσότερο χωριού παρά πόλης.

Γιατί αξίζει να την επισκεφτείς

Ένα χωριό στο κέντρο της Αθήνας. Τα Πέτρινα είναι μία μικρή γραφική γειτονιά που μπορείς να την περπατήσεις σε λίγα λεπτά. Κεντρικός δρόμος είναι η οδός Καλλισθένους, η οποία ξεκινά από τον περιφερειακό του Φιλοπάππου και διαπερνά όλη την περιοχή των Άνω Πετραλώνων.

Στο νούμερο 5 της οδού υπάρχει μία μικρή πέτρινη πλατεία με λιγοστά δέντρα και παγκάκια.

Προχωρώντας προς Άνω Πετράλωνα, δεξιά και αριστερά του δρόμου μπορείς δεις πέτρινα σπίτια -νεόκτιστα και πιο παλιά- μικρά σοκάκια, αυλές γεμάτες γλάστρες.

Τα Σαββατοκύριακα οι αυλές γεμίζουν με κόσμο και οι δρόμοι με περιπατητές. Ακόμα και τότε, η ηρεμία, η μυρωδιά των λουλουδιών και ο καταπράσινος λόφος του Φιλοπάππου ακριβώς δίπλα, σε ταξιδεύουν μακριά από το αστικό περιβάλλον.

Μπορείς να βγεις για φαγητό ή καφέ στα Άνω Πετράλωνα. Σε τρία λεπτά μπορείς να βρεθείς σε ένα από τα πάμπολλα μαγαζιά των Άνω Πετραλώνων και να απολαύσεις τον καφέ ή το φαγητό σου.

Βόλτα στον περιφερειακό του Φιλοπάππου. Εναλλακτικά, μπορείς να συνεχίσεις το σεργιάνι και να περπατήσεις στον λόφο του Φιλοπάππου απολαμβάνοντας τη φύση και τη θέα.