Ζωή Ράπτη: Από τον διαδικτυακό εθισμό και την ψύχωση, μέχρι την κατάθλιψη και την κακοποίηση

Την ίδια ώρα, σχεδόν 3.500 νέοι άνθρωποι στην Ελλάδα, εμφανίζουν ψυχωσικά συμπτώματα, τα οποία πυροδοτούνται από κάποιο στρεσογόνο γεγονός. Πρόκειται για νέους ενήλικες που έως τώρα αναγκάζονταν να απευθυνθούν στα μεγάλα ψυχιατρεία - μια ιδιαίτερα τραυματική διαδικασία. Σήμερα το υπουργείο Υγείας, βάζει τέλος στη διαδικασία αυτή, δημιουργώντας 8 μονάδες έγκαιρης παρέμβασης στην Ψύχωση.

Και ακόμη, ενδοοικογενειακή βία, παιδική κακοποίηση, burn out, κατάθλιψη, κακοποιητικές και εγκληματικές συμπεριφορές. Η βεντάλια είναι τεράστια. Είναι τα απόνερα της πανδημίας του SARS CoV-2. Μπορεί η υγειονομική κρίση να φεύγει, αλλά μία νέα πανδημία, αυτή της ψυχικής υγείας είναι εδώ, με πολλές ανοιχτές πληγές, ανυπολόγιστες για τον ψυχισμό των ανθρώπων, κυρίως των παιδιών και εφήβων, των γυναικών και των ηλικιωμένων.

Το CNN Greece συνάντησε την υπερδραστήρια υφυπουργό Υγείας Ζωή Ράπτη, η οποία αναφέρθηκε ενδελεχώς σε όλα τα ζητήματα του χαρτοφυλακίου της, την υποχρηματοδότηση επί πολλά έτη της ψυχικής υγείας, την στοχευμένη στρατηγική στήριξης που ακολουθεί για συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, τη δημιουργία των 106 νέων ολοκαίνουριων δομών ψυχικής υγείας, καθώς και το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τους ευάλωτους, που καταρτίστηκε από την Εθνική Επιτροπή 35 εμπειρογνωμόνων.

Και καθώς βρισκόμαστε ante portas για τις εκλογές, μπήκαμε στον πειρασμό να την ρωτήσουμε, εάν έχει αγωνία. «Οι επικείμενες εκλογές δεν με τρομάζουν, καθώς είμαι πεπεισμένη ότι οι πολίτες θα δώσουν ξανά ψήφο εμπιστοσύνης στη ΝΔ, αποτιμώντας το έργο και τα πεπραγμένα μας. Οι πολίτες διαθέτουν μνήμη και κριτική σκέψη», απαντά, βέβαιη για ένα θετικό εκλογικό αποτέλεσμα.

Δεν σταματάτε ποτέ… της αναφέρω, φεύγοντας από το γραφείο της, «Έχουμε χρέος να αγωνιστούμε όλοι μαζί για να πετύχουμε περισσότερα, να βοηθήσουμε περισσότερους», μου απαντά, με το γνωστό της αισιόδοξο χαμόγελο.

Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:

Υποστελέχωση και υποχρηματοδότηση

• Κυρία υφυπουργέ, βρίσκεστε στην τελική ευθεία για την υλοποίηση των 106 δομών ψυχικής υγείας, με ήδη 54 έτοιμες άδειες, συνολικού ύψους 55 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης. Τι σηματοδοτούν οι δομές αυτές για την κοινωνία και τις ευάλωτες
  ομάδες, πόσο εύκολη ευελπιστείτε ότι θα γίνει η καθημερινότητά τους;

«Οι 106 νέες δομές που θα λειτουργήσουν στην Επικράτεια συνθέτουν μια νέα εποχή για την ψυχική υγεία στην πατρίδα μας, όπου το όραμα της παροχής κοινοτικής φροντίδας γίνεται πραγματικότητα.

Η ψυχική υγεία είναι ένας χρόνια υπο-χρηματοδοτούμενος και υποστελεχωμένος τομέας. Η πανδημία ανέδειξε τις ελλείψεις των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και υπογράμμισε με τον πιο εμφατικό τρόπο την ανάγκη να δράσουμε άμεσα για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις αυξημένες ανάγκες για ψυχοκοινωνική στήριξη των συμπολιτών μας, να εστιάσουμε στην πρόληψη και έγκαιρη παρέμβαση στις ψυχιατρικών διαταραχές, καθώς και στην πρόληψη και την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων.

Οι κοινοτικές δομές και οι δράσεις που δημιουργούνται καλύπτουν όλες τις ανάγκες του γενικού πληθυσμού, δίνοντας έμφαση στις ευάλωτες ομάδες. Ενδεικτικά, με τα κέντρα ημέρας προσφέρουμε στους συνανθρώπους μας βοήθεια σε διασύνδεση με την Κοινότητα, ενώ με τις κινητές μονάδες φτάνουμε σε απομακρυσμένες περιοχές, στους κατοίκους που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Ένα πολύ αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του τι αλλάζει με την δημιουργία των νέων δομών αφορά στην αντιμετώπιση της ψύχωσης: Στην πατρίδα μας ετησίως περίπου 3.500 νέοι άνθρωποι εμφανίζουν ψυχωσικά συμπτώματα, τα οποία πυροδοτούνται από κάποιο στρεσογόνο γεγονός. Πρόκειται για νέους ενήλικες που έως τώρα αναγκάζονταν να απευθυνθούν στα μεγάλα ψυχιατρεία - μια ιδιαίτερα τραυματική διαδικασία, στην οποία βάζουμε τέλος με τη δημιουργία 8 μονάδων έγκαιρης παρέμβασης στην Ψύχωση, σε ισάριθμες περιοχές της χώρας, που παρέχουν πρόληψη, έγκαιρη ανίχνευση και
αντιμετώπιση τέτοιων διαταραχών.

Ένα άλλο παράδειγμα αφορά στα Κέντρα Ημέρας για κακοποιημένα παιδιά που δημιουργούμε σε συνδυασμό με το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, αλλά και στα Κέντρα στήριξης της Οικογένειας, όπου θα αντιμετωπίζονται ολιστικά τα ενδοοικογενειακά ζητήματα, με ειδική μέριμνα στην πρόληψη και αντιμετώπιση την ενδοοικογενειακή βία, με στόχο τα παιδιά και οι γυναίκες που έχουν πέσει θύματα κακοποίησης να μπορούν να επουλώσουν τις πληγές τους και να ξαναπάρουν τη ζωή τους στα
χέρια τους».

• Οι εν λόγω δομές, θα μπορέσουν να στηρίξουν και τις άγονες και πολύ απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, δίνοντας ανάσα στους ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες υγείας και φροντίδας;

«Ο σχεδιασμός μας στο Χαρτοφυλάκιο για την Ψυχική Υγεία και τις Εξαρτήσεις λαμβάνει ιδιαίτερη μέριμνα για τους ευάλωτους, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται οι κάτοικοι των ακριτικών περιοχών νησιωτικών και ηπειρωτικών, οι ηλικιωμένοι και οι πληθυσμιακές ομάδες που υφίστανται, δυστυχώς, αποκλεισμό.

Μεταξύ των 106 νέων δομών που δημιουργούνται με τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης περιλαμβάνονται πολλές κινητές μονάδες οι οποίες θα γεφυρώσουν αυτά τα χάσματα, φτάνοντας σε ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Παράλληλα, αξιοποιούμε τα ψηφιακά εργαλεία, όπως μας δίδαξε η πανδημία που μπορούν και ξεπερνούν τους γεωγραφικούς περιορισμούς.

Έχουμε λάβει ειδική μέριμνα για την στήριξη των ευάλωτων πληθυσμών που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές και συγκεκριμένα:

Δημιουργήσαμε Μονάδες Τηλεψυχιατρικής, για εξ αποστάσεως παροχή φροντίδας σε απομακρυσμένες περιοχές του τόπου μας, σε εμβληματικές περιοχές το Καστελόριζο και τη Σύμη και την προοπτική επέκτασης του προγράμματος και σε άλλες νησιωτικές και ορεινές περιοχές της χώρας.

Επίσης, σε συνεργασία με την ΕΠΑΨΥ διαθέτουμε κινητές μονάδες ψυχικής υγείας στις ΒΑ Κυκλάδες (Πάρος, Αντίπαρος, Σύρος, Τήνος, Άνδρος Μύκονος) και τις Δυτικές Κυκλάδες (Μήλος Κίμωλος, Σίφνος, Σέριφος, Κύθνος και Κέα), όπου συνολικά μέχρι το τέλος του 2022 είχαν λάβει υπηρεσίες περισσότεροι από 15.000 ωφελούμενοι.

Επιπλέον, υλοποιούμε Πρόγραμμα Ψυχογηριατρικής Υποστήριξης, μέσω κινητών μονάδων, σε συνεργασία με το Αιγινήτειο Νοσοκομείο, σε απομακρυσμένες νησιωτικές και ακριτικές περιοχές της χώρας και λειτουργούμε την Τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας για την Άνοια 1102 που απευθύνεται σε άτομα με άνοια, τους φροντιστές τους και σε επαγγελματίες υγείας, η οποία μέχρι σήμερα, έχει υποστηρίξει περισσότερους από 21.000 συμπολίτες μας.

Παράλληλα, σε συνεργασία με την 2η ΥΠΕ Πειραιώς και Νήσων, λειτουργούμε Εθνικό Δίκτυο Τηλεϊατρικής και Τηλεψυχιατρικής το οποίο μέσα στο 2022 έχει δεχτεί περισσότερα από 1214 ραντεβού. Στις δράσεις μας συμπεριλαμβάνεται και η Εθνική Δωρεάν Γραμμή Ψυχοκοινωνικής στήριξης 24ωρης λειτουργίας 10306, που είναι για όλους τους πολίτες κι έχει ήδη δεχτεί περισσότερες από 545.000 κλήσεις».

Από το burn out μέχρι την παιδική κακοποίηση

• Η πανδημία του κορωνοϊού, είναι γεγονός- αποδεικνύεται πλέον και με μελέτες- ότι άφησε πίσω της πολλά απόνερα, με βασικότερο τα θέματα ψυχικής υγείας. Μία νέα πανδημία είναι ορατή μπροστά μας και έχει χτυπήσει την πόρτα των ανθρώπων. Ποια στρατηγική ακολουθεί η ηγεσία του υπ. Υγείας για τις ευάλωτες ομάδες; Πιστεύετε ότι μπορούν να αποδώσουν τα μέτρα σε βάθος χρόνου, καθώς το ζήτημα της ψυχικής υγείας, αποτελεί μείζον και μακροχρόνιο ζήτημα;

«Η αναδυόμενη πανδημία της κατάθλιψης και άλλων ψυχικών διαταραχών αποτελεί γεγονός και οι παγκόσμιες συγκυρίες (πόλεμος στην Ουκρανία, ενεργειακή κρίση, ακρίβεια κ. άλλα) επιταχύνουν ως καταλύτης την εμφάνιση των ψυχικών διαταραχών, στις οποίες πρέπει να συμπεριλάβουμε και το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης που έπληξε αρκετές κατηγορίες εργαζομένων με πρώτους τους υγειονομικούς.

Μια άλλη διάσταση των «απόνερων» της πανδημίας αφορά στην δραματική αύξηση των φαινομένων της παιδικής κακοποίησης. Η στρατηγική του υπουργείου Υγείας μπροστά σε αυτές τις νέες προκλήσεις αποτυπώνεται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία, με ορίζοντα δεκαετίας, που αποτελεί την πυξίδα μας για την επόμενη ημέρα.

Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης καταρτίστηκε από την Εθνική Επιτροπή 35 εμπειρογνωμόνων επί του πεδίου, την οποία συστήσαμε και εκπονήθηκε με την τεχνική υποστήριξη του ΠΟΥ. Έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση και πραγματεύεται θέματα ιατρικής κλινικής ατζέντας, αλλά συγχρόνως, αναπτύσσει στόχους και δράσεις που αφορούν στην ψυχική υγεία του γενικού πληθυσμού, με έμφαση στις ευάλωτες ομάδες.

Επιπλέον, ο στόχος μας είναι η θωράκιση της ψυχικής υγείας να ενσωματωθεί, να «μπολιάσει» όλες μας τις πολιτικές, κάτι που είναι εφικτό μέσα από τις συνεργασίες, με όλους τους φορείς της κοινωνίας».

Οικοδομώντας ανθεκτικούς πολίτες και παιδιά

• Σε περιόδους κρίσεων και αβεβαιότητας που ζούμε, το
  βασικότερο στοιχείο που χρειαζόμαστε, είναι η οικοδόμηση της ανθεκτικότητάς μας. Υπάρχουν σκέψεις για δημιουργία π.χ: Δημόσιων Εργαστηρίων που θα ασχολούνται με την ενδυνάμωση, τη ενημέρωση και το κτίσιμο της ανθεκτικότητας ενός ανθρώπου, και ιδιαίτερα μιας ευάλωτης ομάδας;

«Χαίρομαι πολύ που μου κάνετε αυτή την ερώτηση, γιατί αυτό ακριβώς είναι το αντικείμενο του καινοτόμου Προγράμματος, το οποίο υλοποιεί το υπουργείο Υγείας σε συνεργασία με το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και το διεθνώς αναγνωρισμένο Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας «Child Mind Institute» της Νέας Υόρκης. Το Πρόγραμμα «Πρωτοβουλία για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων» αφορά στη βελτίωση της παροχής φροντίδας ψυχικής υγείας των παιδιών και εφήβων της χώρας μας, καθώς και την ενδυνάμωση των υποδομών για την πρόληψη, αξιολόγηση και θεραπεία παιδιών με ανάγκες ψυχικής υγείας στη χώρα μας.

Πρόκειται για ένα 5ετές επιστημονικό πρόγραμμα, που απευθύνεται στην ηλιακή ομάδα που δέχτηκε τη μεγαλύτερη ψυχική επιβάρυνση από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Βασικός του στόχος είναι η δημιουργία ενός Πανελληνίου Δικτύου Αναφοράς για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων, με κατά τόπους Κέντρα Αναφοράς (Hubs) στην Αλεξανδρούπολη, τα Ιωάννινα, τη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα, την Πελοπόννησο και την Κρήτη.

Περαιτέρω, στόχος είναι η παροχή κατάλληλης εκπαίδευσης και κατάρτισης στους εκπαιδευτικούς και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων σε όλη τη χώρα, καθώς και η αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων και μέσων τηλεψυχιατρικής. Έχουν ήδη συναφθεί από το υπουργείο Υγείας τρία Μνημόνια Συνεργασίας με το Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων, το Π.Γ.Ν. Αλεξανδρούπολης, και το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Π.Γ.Ν. Ηρακλείου Κρήτης κι έχουν κινηθεί διαδικασίες για τη σύναψη Μνημονίων Συνεργασίας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Το ρηξικέλευθο αυτό έργο αποτελεί μια ακόμα απόδειξη της δέσμευσης μας απέναντι στην κοινωνία να στηρίξουμε τους όλους τους συμπολίτες μας δίνοντας έμφαση στους ευάλωτους και να θωρακίσουμε με κάθε τρόπο την νέα γενιά, τους πολίτες του αύριο, που θα πάνε την Ελλάδα ακόμα πιο μπροστά».

Η πληγή του διαδικτυακού εθισμού

• Από όλες τις ψυχικές διαταραχές, ποια εκτιμάτε ότι είναι η πιο σοβαρή αυτή την στιγμή για τα παιδιά και τους εφήβους και σε ποια κόβει το νήμα η χώρα μας;

«Όλες οι ψυχικές διαταραχές στα άτομα νεαρής ηλικίας αποτελούν μείζον ζήτημα ψυχικής υγείας και δημόσιας υγείας και πρέπει να αντιμετωπίζονται εγκαίρως ώστε να λαμβάνουν τα παιδιά την πρέπουσα υποστήριξη και θεραπεία.

Αναφέρθηκα πιο πάνω στην ψύχωση που είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα το οποίο πλήττει περίπου 3.500 νέους ηλικίας 18 ετών και άνω ετησίως στην χώρα μας, το οποίο απαιτεί πολύ λεπτούς χειρισμούς.

Ακόμα, ιδιαίτερα διαδεδομένος -μετά και από το σαρωτικό πέρασμα της πανδημίας στη ζωή μας-είναι ο διαδικτυακός εθισμός που αυξήθηκε κατά 20%, όπως και όλες οι επικίνδυνες συμπεριφορές των νέων στο διαδίκτυο (βία, εκφοβισμός, αποπλάνηση, ρητορική μίσους κ. α.).

Η χώρα μας έχει από τα υψηλότερα ποσοστά διαδικτυακού εθισμού στην Ευρώπη και το πρόβλημα δεν είναι μονοδιάσταστο, καθώς κρύβει από κάτω του -σαν παγόβουνο που βλέπουμε μόνο την κορυφή- άλλες διαταραχές όπως πρόσληψης τροφής και κατάθλιψης. Είναι, λοιπόν, πολύ σημαντικό να στηρίξουμε τα παιδιά και να βάλουμε «φρένο» σε αυτόν τον φαύλο κύκλο του εθισμού. Είναι επίσης σημαντικό να αντιμετωπίζουμε τις υποκείμενες διαταραχές».

Η α’ Μονάδα Νευρογενούς ανορεξίας

«Σε ό,τι αφορά τις διαταραχές πρόσληψης τροφής, την νευρογενή ανορεξία και βουλιμία, δημιουργήσαμε εδώ και ένα 6μηνο την πρώτη Μονάδα Νευρογενούς Ανορεξίας σε νοσοκομείο του ΕΣΥ, στο Σισμανόγλειο, το οποίο ήρθε να καλύψει ένα σημαντικό κενό.

Στη Μονάδα αυτή μέχρι το τέλος του 2022 είχαν απευθυνθεί στα εξωτερικά ιατρεία 39 έφηβες και νέες γυναίκες εκ των οποίων οι 18 ακόμα υποστηρίζονται με εβδομαδιαία ραντεβού, ενώ έχουν νοσηλευτεί και 9 ασθενείς (όλες γυναίκες) που έχουν προσέλθει από όλη την επικράτεια. Έχουμε περιστατικά από την Αλεξανδρούπολη, την Κω, την Πάτρα, ακόμα και την Κύπρο.

Η νευρογενής ανορεξία είναι μια ύπουλη διαταραχή και ιδιαίτερα επικίνδυνη, με τις νοσηλείες να φτάνουν τους 6 μήνες και τις ασθενείς, αφού λάβουν εξιτήριο, να εξακολουθούν να υποστηρίζονται για τουλάχιστον 2 χρόνια, από τα εξωτερικά ιατρεία. Παράλληλα, έχουμε προχωρήσει σε συνεργασία με την UNICEF για την πρόληψη και αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας».

Είμαι αισιόδοξη για τις εκλογές

• Πόσο σας τρομάζει ένα αρνητικό μη αναμενόμενο εκλογικό αποτέλεσμα και ποιο το στίγμα που θέλετε να αφήσετε στο υπουργείο Υγείας;

«Οι επικείμενες εκλογές δεν με τρομάζουν, καθώς είμαι πεπεισμένη ότι οι πολίτες θα δώσουν ξανά ψήφο εμπιστοσύνης στη ΝΔ, αποτιμώντας το έργο και τα πεπραγμένα μας. Οι πολίτες διαθέτουν μνήμη και κριτική σκέψη. Θα συγκρίνουν τα πάθη του παρελθόντος, με τα κάπιταλ κοντρόλς, τον φόβο, την αναξιοπιστία της χώρας, το βαρύτατο και αχρείαστο τελευταίο Μνημόνιο, την εκτόξευση της ανεργίας, το drain brain και όλα όσα ζήσαμε στα χρόνια της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, με τα έργα που υλοποιεί αυτή η κυβέρνηση.

Ο πρωθυπουργός μας προσπαθεί διαρκώς να βρίσκει νέο δημοσιονομικό χώρο ώστε να στηρίζει την κοινωνία, λαμβάνοντας μια σειρά από μέτρα που ανακουφίζουν τους πολίτες από τις επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης και της ακρίβειας, δίνοντας προτεραιότητα στους πιο ευάλωτους. Η αντιπολίτευση από την άλλη μεριά δεν έχει σχέδιο, δεν έχει πρόγραμμα και εφευρίσκει σενάρια για να επενδύσει πάνω στην πόλωση, ευελπιστώντας ότι έτσι θα αποπροσανατολίσει ένα μέρος των ψηφοφόρων.

Πιστεύω όμως ότι το μόνο που πετυχαίνει είναι μια τρύπα στο νερό. Η σύγκριση του παρελθόντος με το παρόν είναι αποκαλυπτική. Η χώρα μας έχει ανακτήσει την αξιοπιστία της, προχωρά μπροστά, επενδύει στην σταθερότητα, την πρόοδο και την προκοπή και όχι στην αντιπαράθεση και την αποσταθεροποίηση.

Προχωράμε με συνεργασίες που βρίσκονται και στον πυρήνα των πολιτικών του υπουργείου Υγείας, με στόχο την ευημερία του κοινωνικού συνόλου και γι’ αυτό άλλωστε τροποποιήσαμε το νομοθετικό πλαίσιο ώστε να μπορούμε να δώσουμε σε όλους τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε δομές και υπηρεσίες της ψυχικής υγείας.

Έχουμε χρέος να αγωνιστούμε όλοι μαζί για να πετύχουμε περισσότερα, να βοηθήσουμε περισσότερους. Αυτό είναι το αποτύπωμα που θέλουμε να αφήσουμε στο υπουργείο Υγείας, αυτό της αλληλεγγύης, της συνεργασίας, της σύμπραξης για το γενικότερο καλό, το οποίο αποτελεί και την πιο πλούσια κληρονομία για τα παιδιά μας. Σας ευχαριστώ θερμά».