Γιώργος Παξινός: Ο «Χαρτογράφος του Εγκεφάλου» εξηγεί γιατί ο άνθρωπος είναι ο εγκέφαλός του

Διότι, ο Γιώργος Παξινός, κατόρθωσε να χαρτογραφήσει, με τη μεγαλύτερη λεπτομέρεια έως σήμερα, τον ανθρώπινο εγκέφαλο και είναι διεθνώς γνωστός ως ο «Χαρτογράφος του Εγκεφάλου».

Παράλληλα, κατανόησε βαθιά τις ιδιότητές του και κατά συνέπεια έφτασε στην κατανόηση της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης, δρώντας περίπου ως ένας σύγχρονος φιλόσοφος, που αναρωτιέται για την ελεύθερη βούληση και τα ανθρώπινα όρια. Έτσι, ανέπτυξε ενδιαφέρον για την προστασία του πλανήτη από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και σήμερα είναι συγγραφέας ενός μυθιστορήματος, «Ο Αμαζόνιος ανάμεσά μας», όπου συνδυάζοντας τις γνώσεις του από τη νευροεπιστήμη, επιχειρεί να αφυπνίσει την ανθρωπότητα, προτού να είναι πολύ αργά.

Όταν γεννήθηκε, στη μικρή Ιθάκη, στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1944, μετά την Κατοχή και τις κακουχίες που τη συνόδευαν, το μέλλον του δύσκολα μπορούσε να προβλεφθεί τόσο λαμπρό. Κι όμως, όπως δηλώνει ο ίδιος στο CNN Greece, μια δασκάλα ενέπνευσε την ενασχόλησή του με τα Γράμματα και αποτέλεσε την παρακίνησή του για να σπουδάσει. Έφυγε στο εξωτερικό, σπούδασε και δίδαξε ψυχολογία σε εκπαιδευτικά ιδρύματα όπως το Μπέρκλεϊ, το ΜακΓκίλ και το Γέιλ: «Μετέπειτα βρήκα μία χρώση του εγκεφάλου και κατόρθωσα να φτιάξω έναν χάρτη του εγκεφάλου - του αρουραίου αρχικώς. Ο χάρτης αυτός ήταν πιο ακριβής από τους προηγούμενους και αυτό μετά με ώθησε να μελετήσω και τον ανθρώπινο εγκέφαλο και τελικά να σκεφτώ και πιο μακριά και χωρίς ιδιαίτερα δεδομένα, τι είναι ο άνθρωπος. Διότι, ο άνθρωπος είναι ο εγκέφαλός του και αυτό με ώθησε να γράψω ένα μυθιστόρημα».

Η μεγάλη αλλαγή στη ζωή και την καριέρα του ήρθε με μία επαγγελματική ευκαιρία που παρουσιάστηκε στην Αυστραλία και έτσι μετακόμισε στο Σίδνεϋ όπου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, μελετώντας τον ανθρώπινο εγκέφαλο. «Όταν ανακάλυψα αυτή τη χρώση, θεώρησα ότι μπορώ να φτιάξω έναν καλύτερο χάρτη του εγκεφάλου, σε σχέση με αυτούς που υπήρχαν. Και έκτοτε δουλεύω στον εγκέφαλο του ανθρώπου και άλλων θηλαστικών, αλλά ακόμα και πτηνών και κάνω συγκρίσεις των εγκεφάλων, που μπορεί να οδηγήσουν σε πολύ χρήσιμα συμπεράσματα για την Ιατρική Επιστήμη», εξηγεί.

Η χαρτογράφηση του εγκεφάλου ως «όπλο» της Επιστήμης

Ασθένειες όπως η σχιζοφρένεια, η επιληψία, ο παρκινσονισμός, το Σύνδρομο Alzheimer’s οφείλονται σε εκφυλισμούς του εγκεφάλου και ο μόνος τρόπος για να τις αντιμετωπίσουμε είναι να κατανοήσουμε και να καταγράψουμε όσο καλύτερα και λεπτομερέστερα μπορούμε, τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ο καθηγητής περιγράφει ως την καλύτερη στιγμή της εργασιακής του πορείας εκείνη που ανακαλύπτει μία νέα, αχαρτογράφητη έως τότε, περιοχή του εγκεφάλου, ενώ η μεγαλύτερη έκπληξη που έχει νιώσει, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά «ήταν ότι στον εγκέφαλο, στη δομή δηλαδή, δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ του ανθρώπου και των άλλων πρωτευόντων, δηλαδή του πιθήκου, του χιμπατζή. Τους μελέτησα παράλληλα, με τα ίδια κριτήρια και μεν ο εγκέφαλος ο δικός μας είναι διπλάσιος από του χιμπατζή (1,3 κιλά ο δικός μας εγκέφαλος με 600 γραμμάρια του χιμπατζή), αλλά στη δομή μέσα, είμαστε καμωμένοι κατ’ εικόνα του χιμπατζή. Η ιδιαιτερότητα είναι πως ο δικός μας εγκέφαλος είναι μεγαλύτερος από ό,τι αναμένεται από το μέγεθος του σώματος που έχουμε».

«Τελικά, αυτό με έφερε στην ερώτηση ‘τι είναι ο άνθρωπος;’, που πραγματικά είμαστε ο εγκέφαλός μας», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, δίνοντας μία απάντηση στο πού μπορεί να οδηγήσει, σε ποιους δρόμους και ποια μονοπάτια της σκέψης, ο ανθρώπινος εγκέφαλος.

«Εμείς ξεχωρίζουμε, αλλά αυτό ώθησε στο να δημιουργηθεί η ύβρις τού να θεωρούμε τους εαυτούς μας ότι είμαστε καμωμένοι κατ΄ εικόνα του Θεού. Θεωρώ ότι ο εγκέφαλος θέτει όρια πνευματικά, των κινήτρων και των συναισθημάτων μας, δεν είναι αλάνθαστος», δηλώνει ο καθηγητής, εκτιμώντας ότι αυτές οι ιδιαίτερες ικανότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι που προκαλούν και τα δεινά της ανθρωπότητας.

«Δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση, είμαστε γονίδια λαξευμένα από την εμπειρία, δεν υπάρχει ψυχή»

«Δεν ξέρουμε γιατί είμαστε εδώ. Σαστισμένοι στεκόμαστε μπροστά στη φύση, έχουμε παλαιολιθικά συναισθήματα και μία τεχνολογία που απειλεί την ύπαρξη ημών και των άλλων έμβιων όντων. Αυτό με ώθησε να γράψω το βιβλίο που φέρνει τη νευροεπιστήμη πιο προσιτή προς κάποιον που δεν έχει μελετήσει αυτά τα πράγματα. Πρέπει να θυμόμαστε ότι αξίζει να διατηρήσουμε αυτόν τον κόσμο και για τις καινούριες γενιές, γιατί ο τρόπος με τον οποίο χειριζόμαστε το περιβάλλον είναι μη διαβιώσιμος», συμπληρώνει με μία φιλοσοφική διάθεση, που πράγματι αναγνωρίζει πως κατέχουν οι νευροεπιστήμονες:

«Μου επιτρέπει η μελέτη που έκανα στον εγκέφαλο να δω τον κόσμο κάπως φιλοσοφικά. Οι νευροεπιστήμονες ασχολούνται τώρα με τη φιλοσοφία, το καλύτερο ή το χειρότερο και τα πορίσματά τους δεν είναι καθόλου κολακευτικά για τον άνθρωπο – δηλαδή θεωρούν ότι πχ δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση, ότι είμαστε γονίδια λαξευμένα από την εμπειρία. Δηλαδή, όπως ο Πραξιτέλης λάξευσε τον Ερμή από ένα κομμάτι μάρμαρο, έτσι το περιβάλλον λαξεύει τον χαρακτήρα μας, από το γενετικό προίκισμα που μας δίδεται».

«Η επιστήμη επίσης θεωρεί μία άλλη, πιθανώς αυταπάτη, που έχει ο άνθρωπος, ότι έχουμε ψυχή. Η ψυχολογία, από το 1930 και έκτοτε, δεν χρησιμοποιεί τον όρο ‘ψυχή’. Η ‘ψυχή’ είναι περιττή για την ψυχολογία. Εάν η ψυχή είναι εκεί που εδρεύει η λογική, που παίρνονται οι αποφάσεις, που οι ερεθισμοί γίνονται αισθήσεις, που πλάθεται η αγάπη, που αποταμιεύονται οι μνήμες, τότε δεν υπάρχει λόγος να θεωρήσουμε ότι υπάρχει ψυχή, γιατί υπάρχει ήδη ένα όργανο που εκτελεί αυτές τις λειτουργίες, ο εγκέφαλος. Αυτό, βέβαια, απογυμνώνει τον άνθρωπο, τι πράγματι είμαστε», συμπληρώνει ο Γιώργος Παξινός, αναζητώντας την αλήθεια της ανθρώπινης ύπαρξης.

Τα όρια του ανθρώπου, τα όρια του ανθρώπινου εγκεφάλου

Ξεκινώντας από το γεγονός ότι το μέγεθος του εγκεφάλου του ανθρώπου είναι και το βασικό χαρακτηριστικό που τον διακρίνει από τα υπόλοιπα πρωτεύοντα όντα, ο Γιώργος Παξινός θεωρεί πως εκεί βρίσκεται και η αιτία της περιβαλλοντικής καταστροφής που προκαλεί ο άνθρωπος στον πλανήτη.

«Η νευροεπιστήμη έχει κάτι να προσφέρει εκεί, στο τι πράγματι είναι ο άνθρωπος και αυτό έχει αξία σήμερα γιατί στα χέρια μας έχουμε τον πλανήτη και είναι ανάγκη να ξέρουμε εάν το όργανο που παίρνει αυτές τις αποφάσεις, έχει το κατάλληλο μέγεθος. Θα ήταν όμορφο αν ο εγκέφαλός μας ήταν στο κατάλληλο μέγεθος. Αν ήταν πιο μικρός, δεν θα καταστρέφαμε τον πλανήτη γιατί δεν θα τα καταφέρναμε: Ο χιμπατζής δεν καταστρέφει τον πλανήτη. Αν ήταν πιο μεγάλος ο εγκέφαλός μας, πιθανόν να είχε αντιληφθεί το πρόβλημα και να το είχε λύσει. Θεωρώ ότι ο εγκέφαλός μας δεν είναι στο Goldilocks Zone, δεν έχει το κατάλληλο μέγεθος και δυστυχώς δεν είμαι αισιόδοξος για το μέλλον. Στη βιολογία δεν υπάρχει τίποτα ανήθικο, αλλά αν υπήρχε, θα ήταν ότι αυτή η γενιά καταστρέφει την επόμενη», δηλώνει και φτάνει στο μυθιστόρημά του, που θεωρεί ότι είναι η ύστατη προσπάθεια εκ μέρους του να αφυπνίσει συνειδήσεις, προκειμένου η προδιαγεγραμμένη πορεία προς την καταστροφή να ανατραπεί, έστω «την τελευταία στιγμή».

Έτσι, προέκυψε «Ο Αμαζόνιος ανάμεσά μας»: «Θεώρησα ότι εάν μπορούσα να γράψω ένα μυθιστόρημα που θα έπαιρνε τον αναγνώστη μαζί του, να αλλάξει συμπεριφορά και έστω να μην κόψει ένα δέντρο, τότε θα είναι κέρδος».

Κλείνοντας τη συνέντευξή του στα Πρόσωπα 2022 του CNN Greece, ο Γιώργος Παξινός αναφέρεται σε αυτό που θεωρεί σπουδαιότερο από όλα: «Πιο σημαντικά από όλα αυτά είναι οι ανθρώπινες σχέσεις», επισημαίνει και τονίζει ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις με συνανθρώπους μας, με αγαπημένους μας, με εκείνους που μας νοιάζονται και τους νοιαζόμαστε, μπορούν να καθυστερήσουν ή και να αποτρέψουν τον εκφυλισμό του εγκεφάλου, μαζί με την άσκηση και τη μεσογειακή διατροφή. «Θέλω να ευχηθώ στους αναγνώστες σας, ο εγκέφαλός τους να συρρικνωθεί λιγότερο από ό,τι αναμένεται για την ηλικία τους», καταλήγει ο ίδιος.

Δείτε εδώ τα Πρόσωπα 2022 του CNN Greece

Παραγωγή: DPG Digital Media
Premium Content Manager: Σοφία Μαυραντζά | Σκηνοθεσία: Σεραφείμ Ντούσιας | Κάμερα: Νικόλας Κόρνφορντ, Στάθης Κεφάλας, Γιώργος Αποστολόπουλος | Φωτογραφίες: Λευτέρης Παρτσάλης | Μοντάζ: Νίκη Μαλλιωτάκη, Σταύρος Λογοθέτης