Γηριατρική και ενεργός γήρανση: Ανάγκη και όχι πολυτέλεια, ενώ η Ελλάδα «γερνάει» με γρήγορο ρυθμό
Η Γηραιά ήπειρος γηράσκει και το φαινόμενο συμβαίνει με γοργούς ρυθμούς. Ανάμεσα στα διάφορα κράτη - μέλη της, η Ελλάδα είναι από εκείνα που γηράσκουν με μεγαλύτερο ρυθμό.
Ανησυχητικά γρήγορο, θα έλεγε κανείς, καθότι οι στατιστικές είναι αμείλικτες και δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης: Ο συνολικός πληθυσμός της χώρας μόλις σε μία δεκαετία συρρικνώθηκε κατά 383,805 ¬(-3,5% ) μετρώντας πλέον 10.432.481 άτομα (ΕΛΣΤΑΤ 2021).
Ταυτόχρονα η δημογραφική ηλικιακή πυραμίδα μεταμορφώνεται σε ένα γιγάντιο μανιτάρι, με σχεδόν το 30% του πληθυσμού να ανήκει στο ηλικιακό φάσμα άνω των 65. Ο Δείκτης εξάρτησης, δηλαδή η αναλογία του μη οικονομικά ενεργού πληθυσμού (ηλικίας 0 - 14 και 65 ετών και άνω) προς τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό (15 - 64 ετών) είναι σε σταθερά ανοδική πορεία από το 2016 και μετά, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην πληθυσμιακή γήρανση, ενώ ο Δείκτης γήρανσης, δηλαδή η αναλογία του γεροντικού πληθυσμού (ηλικίας 65 ετών και άνω) προς τον ηλικιακά νεότερο (0 - 14 ετών), από 148,3 το 2016, μόλις μέσα σε 4 έτη ανήλθε στο 157,8 το 2020 (στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ).
Το 2050, η Ελλάδα θα είναι και επίσημα υπέργηρη
Σύμφωνα με στοιχεία που προκύπτουν από το ερευνητικό πρόγραμμα Diram, το 2050 η Ελλάδα θα είναι υπέργηρη με μεγάλο ποσοστό των ηλικιωμένων να είναι άνω των 85. Με τις κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται στην οικογενειακή δομή, όσοι θα είναι άνω των 65 θα έχουν πολύ μικρότερο οικογενειακό περίγυρο ικανό να τους στηρίξει, με αποτέλεσμα να υπάρξει σοβαρό πρόβλημα φροντίδας και διαχείρισης της τρίτης ηλικίας.
Τα παραπάνω νούμερα και στατιστικές προφανώς και θα έχουν κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο στην χώρα σε πολλούς τομείς: την υγεία, τις συντάξεις, την εκπαίδευση και την αγορά εργασίας. Το δημογραφικό ζήτημα επηρεάζει και θα επηρεάσει σημαντικά την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, καθότι η μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού θα επιδράσει αρνητικά και στην προσφορά εργασίας και τις δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης, ενώ ο αυξανόμενος δείκτης εξάρτησης και η γήρανση θα ασκεί πιέσεις στη δημοσιονομική βιωσιμότητα και θα επιβραδύνει την παραγωγικότητα της εργασίας καθότι τα όρια συνταξιοδότησης θα μετατοπίζονται προς τα επάνω. Εξαιτίας της δημογραφικής γήρανσης το 2100 αναμένεται το πραγματικό ΑΕΠ να έχει μειωθεί κατά €58 δισ. (ή 31%) σε σχέση με το 2019, η απασχόληση κατά 2,1 εκατομμύρια άτομα (ή 48%), τα δημοσιονομικά έσοδα κατά €14 δισ. (ή 19%) και το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά περίπου €1.740 (ή 10%). (πηγή: Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ).
Η Γηριατρική και η Γεροντολογία
Η Γηριατρική, είναι η ιατρική ειδικότητα που ασχολείται με την τρίτη ηλικία και τις παθήσεις που την χαρακτηρίζουν, ενώ η Γεροντολογία είναι ο κλάδος της επιστήμης που ασχολείται και μελετά την διαδικασία της γήρανσης.
Θα μπορούσε κανείς να παρομοιάσει την Γηριατρική με την Παιδιατρική από την άποψη πως και οι δύο συγκαταλέγονται στις παθολογικές ειδικότητες προσεγγίζοντας και οι δύο ολιστικά δύο διαφορετικά στάδια ανάπτυξης του ανθρώπου, που απαιτούν συνεχή φροντίδα ή επίβλεψη. Μια διαφορά ανάμεσα στους δύο τομείς της Ιατρικής, είναι πως η μεν Παιδιατρική είναι αναγνωρισμένη, ενώ η Γηριατρική δεν είναι στην Ελλάδα επίσημα αναγνωρισμένη ως ειδικότητα και με αυτή την έννοια δεν είναι ευρέως γνωστή στην ελληνική κοινωνία.
Εν αντιθέσει των κλασικών ειδικοτήτων που εξετάζουν μεμονωμένα ένα όργανο ή παθολογίες, η Γηριατρική εξετάζει τον άνθρωπο στο σύνολό του εξετάζοντας τόσο την φυσική όσο και τη ψυχική υγεία του, καθώς και την κοινωνική του υπόσταση, αλλά και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ένα άτομο διαβιεί. Αντιλαμβάνεται την αλληλεπίδραση που έχει ο κάθε τομέας στον άλλον και θεωρώντας τον κάθε ασθενή ως μια ξεχωριστή και μοναδική οντότητα, ξεπερνά την τυποποιημένη αντιμετώπιση της ασθένειας των κλασικών ειδικοτήτων και υιοθετεί την εξατομικευμένη αντιμετώπιση και θεραπεία μέσα από την διεπιστημονικότητα και πολυπαραγοντικές παρεμβάσεις τόσο επί του ίδιου του ατόμου ,όπως και του περιβάλλοντος που ζει.
Βασική ενασχόληση της Γηριατρικής είναι η αντιμετώπιση και πρόληψη των διαφόρων Γηριατρικών συνδρομών και παθήσεων όπως αυτών της Ευπάθειας, της οστεοπόρωσης, των πτώσεων και καταγμάτων ευθραυστότητας, των διαταραχών της θρέψης και της σίτισης, της σαρκοπενία, των ψυχογηριατρικών νοσημάτων (ανοϊκά σύνδρομα, οργανικό ψυχοσύνδρομο (delirium), της ακράτειας και των αισθητηριακών ελλειμμάτων, της διαχείρισης διαφόρων μεταβολικών συνδρομών και καρδιαγγειακών νοσημάτων, της διαχείρισης της πολυφαρμακείας και της πολυπαθολογίας κ.α..
Μέσω μιας ολιστικής και διεπιστημονικής προσέγγισης, απώτερος στόχος της Γηριατρικής είναι όχι μόνο η επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης, αλλά κυρίως η ποιότητα ζωής και διασφάλιση της αυτονομίας του ατόμου για μια υγιή και ενεργό γήρανση. Και όπου αυτό δεν καθίσταται δυνατόν, στην υποστηρικτή και παρηγορητική φροντίδα, διασφαλίζοντας την αξιοπρέπεια του κάθε ασθενούς σύμφωνα με τις προσωπικές επιθυμίες και αξίες του, κατά το τέλος της ζωής αυτού, κάνοντας όσο το δυνατόν πιο ανώδυνη την περίοδο αυτή. Έχοντας ως χώρα μπροστά μας την αντιμετώπιση όλων των παραπάνω αναφερομένων δημογραφικών και στατιστικοοικονομικών προκλήσεων, η Γηριατρική μπορεί να αποτελέσει έναν πολύτιμο σύμμαχο τόσο στον τομέα της Υγείας-πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας- όσο και στην εφαρμογή πολιτικοοικονομικών πολιτικών για την γήρανση.
Η Γηριατρική, στην υπηρεσία της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας
Συγκεκριμένα, η γηριατρική μπορεί να αποτελέσει ακρογωνιαίο λίθο και βάση για την ΠΦΥ αφού απαιτεί δημιουργία και διασύνδεση δομών και υπηρεσιών που εξασφαλίζουν την θεραπευτική συνέχεια. Είναι άμεσα συνδεδεμένη με την έννοια της πρόληψης και την βελτιστοποίηση της υγείας του ατόμου και της ποιότητας ζωής. Μια από τις επερχόμενες προκλήσεις της πληθυσμιακής γήρανσης είναι αυτή της αντιμετώπισης της Γηριατρικής Ευπάθειας.
Περί ευαλωτότητας
Όπως αναφέρει ο κος Κωνσταντίνος Στολάκης, Γηρίατρος, σύμφωνα με μια μελέτη του European Joint Action ADVANTAGE, ο επιπολασμός της ευπάθειας στον γενικό πληθυσμό κυμαίνεται στο 18% και είναι ηλικιακά εξαρτώμενος και μεγαλύτερος στον ηλικιωμένο πληθυσμό. Η ευπάθεια χαρακτηρίζεται από πολύσυστημικές δυσλειτουργίες που οδηγούν σε απώλεια της δυναμικής ομοιόστασης, σε μείωση των φυσιολογικών αποθεμάτων και μεγαλύτερη ευαλωτότητα, με επακόλουθες τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα. Αυτό συχνά εκδηλώνεται με δυσκολία προσαρμογής και απόκρισης στους στρεσογόνους παράγοντες, οδηγώντας σε έναν φαύλο κύκλο που ως αποτέλεσμα έχει την λειτουργική έκπτωση και άλλες δυσμενείς για την υγεία εκβάσεις. Πρόκειται για μια κλινικά αναγνωρίσιμη κατάσταση στην οποία η ικανότητα των ηλικιωμένων να αντιμετωπίζουν καθημερινούς ή οξείς στρεσογόνους παράγοντες, περιορίζεται από μια αυξημένη ευαλωτότητα, αποδιδόμενη σε μια ηλικιακά εξαρτώμενη έκπτωση των φυσιολογικών αποθεμάτων και λειτουργιών πολλαπλών συστημάτων και οργάνων.
Σε επιδημιολογικές μελέτες προκύπτει πως η ευπάθεια αυξάνει την θνησιμότητα του πληθυσμού κατά 1,8-2,3 φορές, τις νοσηλείες για οποιαδήποτε αιτία κατά 1,2-1,8 φορές, την αυτονομία του ατόμου στις καθημερινές δραστηριότητες κατά 1,6-2 φορές και τον κίνδυνο πτώσεων και καταγμάτων κατά 1,2-2,8 φορές!! Στην χώρα μας πρόκειται για ένα σύνδρομο που υποδιαγνώσκεται, δεν αντιμετωπίζεται εγκαίρως και επαρκώς, αλλά και δεν προλαμβάνεται. Αυτό οφείλεται κυρίως στην έλλειψη γηριατρικής εκπαίδευσης των διαφόρων επαγγελματιών υγείας στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα η ευπάθεια να έχει ένα τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο στην χώρα.
Σε νοσοκομειακό επίπεδο η γηριατρική εξασφαλίζει μια εξειδικευμένη αντιμετώπιση με θετικό αντίκτυπο στην μείωση της θνητότητας, των ημερών νοσηλείας, στην καλλίτερη έκβαση και μείωση των επιπλοκών, στην διατήρηση της λειτουργικότητας και ποιότητας ζωής, με την ταυτόχρονη εξοικονόμηση πόρων. Λαμπρό παράδειγμα της ωφέλειας και αναγκαιότητας της Γηριατρικής στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια περίθαλψη αποτελεί το Ορθογηριατρικό μοντέλο.
Όπως αναφέρει ο Χειρουργός – Ορθοπαιδικός, Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών που πρόσφατα εκλέχτηκε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου και Πρόεδρος της Επιτροπής Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παγκοσμίου Δικτύου Καταγμάτων Ευθραυστότητας (FFN GLOBAL), κος Ηλίας Παναγιωτόπουλος: “Πρόσφατες μελέτες σε 6 Ευρωπαϊκές χώρες έχουν δείξει ότι το 2017 συνέβησαν 2.7 εκατομμύρια κατάγματα ευθραυστότητας. Το 66% των καταγμάτων αφορούσε γυναίκες και το 34% άνδρες και μέχρι το 2030 αναμένεται αύξηση 23% με τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο.
Το Εθνικό Μητρώο καταγμάτων ευθραυστότητας, η δημιουργία Ορθογηριατρικών μονάδων, η εκπαίδευση όλων των επαγγελματιών υγείας στη Γηριατρική και η υιοθέτηση ολιστικών-διεπιστημονικών μοντέλων θα εξασφαλίσουν την θεραπευτική συνέχεια, την μείωση των επιπλοκών και την ανάκτηση της αυτονομίας των ασθενών. Έτσι θα εξοικονομηθούν πολύτιμοι πόροι για το Ε.Σ.Υ και θα μειωθεί η επιβάρυνση των φροντιστών και της πολιτείας, αλλά κυρίως θα γίνουν οι υπηρεσίες ποιοτικές για όλους”.
Η Γηριατρική επίσης, θεωρώντας τον οργανισμό ολιστικά καθώς και το περιβάλλον στο οποίο διαβιεί, υιοθετεί και μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις για τη βελτίωση της Υγείας και την πρόληψη διαφόρων ασθενειών και παθολογικών καταστάσεων αποσκοπώντας στην Ενεργό Γήρανση.
Το Πρόγραμμα «Αειθαλεία» ή Ζώντας με το Ευ Ζην…
Όπως τονίζει χαρακτηριστικά ο κος Εμμανουήλ Μέντης, κοινωνικός λειτουργός, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης & Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστημίου Πατρών και Επιστημονικά Υπεύθυνος του προγράμματος «Αειθαλεία», ενός προγράμματος που χρηματοδοτείται από τις χώρες του ΕΟΧ στο πλαίσιο του χρηματοδοτικού μηχανισμού Active citizens fund και που σκοπεύει στην προώθηση της ενεργού γήρανσης ως καλής πρακτικής υγείας και ποιότητας ζωής: «Μέσα από την ενεργητική συμμετοχή και τον εθελοντισμό, το Πρόγραμμα προωθεί και αναδεικνύει το Ευ Ζην στις μεγαλύτερες ηλικίες. Το «Αειθαλεία» καθιερώνει την ενεργό γήρανση, όχι μόνο μέσα από την ατομική δράση (διαμέσου της άσκησης και της σωστής διατροφής), αλλά κυρίως στη συλλογική της διάσταση, μέσα από δράσεις ομαδικής εθελοντικής προσφοράς. Με αυτό τον τρόπο, το «Αειθαλεία» αναδεικνύει την ιδιαίτερη σημασία της συλλογικής δράσης, μέσα από την οποία ο Άνθρωπος, ως κοινωνικό ον, ολοκληρώνεται σαν προσωπικότητα και βιώνει χαρά και ψυχική ευφορία».
Η Γηριατρική ανύπαρκτη ως ειδικότητα
Λογικά λοιπόν η Γηριατρική θα έπρεπε να αποτελεί και την αιχμή του δόρατος στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, κάτι το οποίο όμως δεν ισχύει για την χώρα μας. Η Γηριατρική είναι ανύπαρκτη ως ειδικότητα (δεν υπάρχει ούτε καν ως εξειδίκευση) σε μια από τις πλέον γερασμένες Ευρωπαϊκές χώρες και προκύπτει εύλογα το ρητορικό ερώτημα κατά πόσο η Γηριατρική είναι αναγκαιότητα ή πολυτέλεια για την Ελλάδα. Η ιστορία μας διδάσκει πως οι πολιτικές ηγεσίες πρέπει να λειτουργούν ως Προμηθείς και όχι ως Επιμηθείς «νίπτοντας τας χείρας τους», όταν πλέον είναι αργά και οι συνέπειες των λαθών ή των παραλείψεων δεν γίνεται να αναστραφούν…