Η εθνική προτεραιότητα της επάρκειας αίματος

Συνέντευξη με την κυρία Ζέφη Βλαχοπιώτη, Διευθύντρια Εταιρικών Υποθέσεων, Bristol Myers Squibb

κ. Βλαχοπιώτη πρόσφατα -και συγκεκριμένα τον Ιούλιο του 2022, η Βουλή συγκάλεσε μία ειδική συνεδρίαση σχετικά με την εθνική στρατηγική για την επάρκεια αίματος με αφορμή μία πρωτοβουλία της Bristol Myers Squibb, το «Blood & Beyond». Πώς συνδέονται οι δύο αυτές ενέργειες και ποιος ο στόχος τους;

Οι ενέργειες αυτές αποτελούν μία υποδειγματική περίπτωση αποτελεσματικής, στοχοπροσηλωμένης συνεργασίας μεταξύ της Πολιτείας, της επιστημονικής κοινότητας, της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και της επιχειρηματικότητας. Αυτό που μας ένωσε και μας ενώνει σε αυτή την προσπάθεια είναι η ανάγκη να ανάγουμε την επάρκεια αίματος σε εθνική προτεραιότητα, να διασφαλίσουμε επαρκή αποθέματα του πολύτιμου αυτού αγαθού και να εγγυηθούμε ότι το διαχειριζόμαστε με τρόπο βέλτιστο και βιώσιμο.

Σε αυτή την κατεύθυνση, η Bristol Myers Squibb υποστηρίζει από το 2019 σε ευρωπαϊκό επίπεδο την πρωτοβουλία «Blood & Beyond», με στόχο ανεξάρτητοι ειδικοί επί του θέματος να συζητήσουν και να προτείνουν σχετικές παρεμβάσεις. Η διαχείριση του αίματος αποτελεί διαχρονικά ιδιαίτερη πρόκληση για τη χώρα μας, έτσι την τελευταία διετία προχωρήσαμε στην υλοποίηση του «Blood & Beyond» και στην Ελλάδα. Η λογική που ακολουθήσαμε είναι απλή, αλλά πλήρως προσαρμοσμένη στο κενό που εντοπίσαμε. Η χώρα μας δεν διαθέτει έναν κεντρικό, ολιστικό σχεδιασμό για την επάρκεια αίματος. Δεν έχουμε συμφωνήσει σε μία «πυξίδα» που θα απαντάει στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Για το λόγο αυτό, συγκροτήσαμε μία ανεξάρτητη επιτροπή εμπειρογνωμόνων με τη συμμετοχή του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.), πανεπιστημιακών, κλινικών ιατρών και συλλόγων ασθενών, η οποία εκπόνησε υπό το Ινστιτούτο Πολιτικής Υγείας και τον Καθηγητή Κυριάκο Σουλιώτη, μία σειρά συστάσεων πολιτικής για να συμβάλουμε όλοι μαζί με απτά, μετρήσιμα και συνεκτικά βήματα στη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό της διαχείρισης αίματος στην Ελλάδα, πάντοτε με την Πολιτεία και το Ε.ΚΕ.Α. στο ρόλο του συντονιστή.

Μέσα από τη διαδικασία αυτή, η διεπιστημονική ομάδα κατάφερε να καταρρίψει τεκμηριωμένα πολλά στερεότυπα τόσο για τις αιτίες των περιοδικών ελλείψεων, όσο και για την κουλτούρα της αιμοδοσίας. Είναι εξαιρετικά αισιόδοξο όμως ότι καταρρίψαμε και το στερεότυπο του πώς η Πολιτεία υποδέχεται και αγκαλιάζει ή όχι τέτοιου είδους πρωτοβουλίες πολιτικής. Συνειδητοποιήσαμε ότι το έργο και οι συστάσεις της επιτροπής όχι μόνο χαιρετήθηκαν και επικροτήθηκαν από το Υπουργείο Υγείας και έτυχαν διακομματικής συναίνεσης, αλλά επιπλέον επιτάχυναν τον κοινοβουλευτικό διάλογο με αφετηρία την ειδική εκδήλωση στην οποία αναφερθήκατε. Η Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων προσκάλεσε τον περασμένο Ιούλιο τα μέλη της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων και πάνω από 60 εκπροσώπους της επιστημονικής κοινότητας, την συλλόγων αιμοδοτών και των εκπροσώπων ασθενών, συζήτησε τις συστάσεις του «Blood & Beyond» και ενώπιον του Υπουργού Υγείας με την υποστήριξη όλων των κομμάτων συμφωνήθηκε ότι οι προτάσεις αυτές οφείλουν να αποτελέσουν τη βάση μίας νέας εθνικής απόκρισης σε αυτή την εξέχουσα πρόκληση δημόσιας υγείας. Απομένει ασφαλώς να περάσουμε στη δράση και να αξιοποιήσουμε όσα βήματα έχουν γίνει μέχρι τώρα. Η διακομματική συναίνεση μπορεί να εγγυηθεί αυτή την προοπτική και δεν πρέπει να χάσουμε την ευκαιρία.

Η υλοποίηση της πρωτοβουλίας συμπίπτει χρονικά και με την πρόσφατη νέα έξαρση ελλείψεων μονάδων αίματος και δημοσιεύματα ακόμη και για περιπτώσεις ασθενών με β-θαλασσαιμία που αναγκάστηκαν να αναζητήσουν επί πληρωμή δότες.

Έχετε δίκαιο, όμως το πρόβλημα των ελλείψεων παραμένει δυστυχώς διαχρονικό στη χώρα μας σε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο εξάρσεων και ομαλοποίησης. Ακριβώς για αυτό το λόγο οφείλουμε να επιταχύνουμε την εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων γιατί χρόνιοι ασθενείς, ευάλωτοι συμπολίτες μας, δεν έχουν απρόσκοπτη πρόσβαση στο αίμα που χρειάζονται «εδώ και τώρα». Παράλληλα, όμως, θα πρέπει να κοιτάξουμε τη γενική εικόνα, τις παθογένειες, τις ανεπάρκειες και τους μύθους που συνοδεύουν σαν βαρίδια τη διαχείριση αίματος στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες.

Για παράδειγμα είναι μύθος ότι οι Έλληνες δεν είναι κινητοποιημένοι αιμοδότες. Η επιστημονική τεκμηρίωση δείχνει ότι συλλέγουμε κάθε χρόνο τις περισσότερες κατά κεφαλή μονάδες στην Ευρώπη. Όμως ταυτόχρονα χρησιμοποιούμε και τις περισσότερες, όχι γιατί έχουμε πραγματικά μεγαλύτερες ανάγκες από άλλα κράτη, αλλά διότι δεν εφαρμόζουμε πρωτόκολλα διαχείρισης αίματος στα νοσοκομεία. Είναι επίσης μύθος ότι το αίμα είναι δωρεάν. Πράγματι, οι αιμοδότες είναι εθελοντές και οφείλουν να μην αμείβονται και το αίμα δεν έχει -και δεν θα έπρεπε να έχει- κόστος για τον ασθενή. Σύμφωνα, όμως, με μελέτες η διαδικασία της παραγωγής μίας μονάδας και της μετάγγισης μπορεί να επιφέρει στο σύστημα υγείας κόστος που ξεπερνά τα 1.500 δολάρια. Τέλος είναι μύθος ότι η αιμοθεραπεία είναι μία απόλυτα ασφαλής ιατρική πράξη. Συνδέεται με υψηλό φορτίο νοσηρότητας καθώς πρόκειται για μεταμόσχευση ιστού και για το λόγο αυτό θα πρέπει να προηγείται πάντοτε μία διεπιστημονική, πολυπαραγοντική αλλά και εξατομικευμένη προσέγγιση για κάθε ασθενή. Καταρρίπτοντας τους μύθους στην πράξη και με πυξίδα την επιστημονική τεκμηρίωση και την πολυεπίπεδη εμπειρία οργανισμών όπως το Ε.ΚΕ.Α., μπορούμε να χτίσουμε βιώσιμες, αποτελεσματικές πολιτικές που θα εγγυώνται οριστικά και διαχρονικά την επάρκεια αίματος στη χώρα.

Μου δίνετε την ευκαιρία να ρωτήσω ποιες είναι οι κύριες προτάσεις πολιτικής στις οποίες συμφώνησε και κατέληξε η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων του Blood & Beyond και συζητήθηκαν σε επίπεδο Υπουργείου Υγείας και Βουλής;

Οι κατευθύνσεις στις οποίες πρέπει να κινηθεί η Πολιτεία σύμφωνα με τις συστάσεις είναι δύο και αφορούν από τη μια τη ζήτηση, δηλαδή τη διαχείριση των μεταγγίσεων στα νοσοκομεία και από την άλλη την προσφορά αίματος.

Το γεγονός ότι ένα σύστημα -όπως συμβαίνει στην Ελλάδα- καταναλώνει πάντα όσες μονάδες αίματος διαθέτει, μαρτυρά ότι δεν γίνεται συστηματικός έλεγχος της διαχείρισης, δεν υπάρχουν και δεν εφαρμόζονται κριτήρια που απαντούν στο πότε, πώς και γιατί ένας ασθενής θα λάβει μία ή περισσότερες μονάδες. Συνεπώς είναι επιτακτική η ανάγκη για την εκπόνηση και τήρηση σχετικών θεραπευτικών πρωτοκόλλων. Επιπλέον, χρειαζόμαστε ένα εθνικό σύστημα αιμοεπαγρύπνησης και ηλεκτρονικής παρακολούθησης των αποθεμάτων υπό τον κεντρικό συντονισμό του Ε.ΚΕ.Α. Θα διασφαλίσουμε έτσι έναν αποτελεσματικό προγραμματισμό και θα δώσουμε ένα τέλος σε φαινόμενα κατά τα οποία ένα νοσοκομείο αντιμετωπίζει ελλείψεις και την ίδια στιγμή το διπλανό ίδρυμα διαθέτει πλεόνασμα που δεν αξιοποιείται. Τέλος, το σύστημα οφείλει να συμβαδίζει και να αξιοποιεί τα άλματα της έρευνας και ανάπτυξης, επιταχύνοντας και διευκολύνοντας την πρόσβαση πολυμεταγγιζόμενων ασθενών όπως στη β-θαλασσαιμία σε καινοτόμες θεραπείες που μειώνουν την εξάρτηση από τις μεταγγίσεις και συνεπώς επιτυγχάνουν εξοικονομήσεις στα αποθέματα.

Ως προς τη διάσταση της προσφοράς, οι συστάσεις επικεντρώνονται στην εμπειρία του αιμοδότη, στην ανάπτυξη ενός συστήματος πλοήγησης όπου ο πολίτης δίνει αίμα με ευκολία και αίσθημα ικανοποίησης. Αυτό στην πράξη σημαίνει δυνατότητα ηλεκτρονικού ραντεβού, σημαίνει εξυπηρέτηση χωρίς αναμονή, σημαίνει φροντισμένοι χώροι αιμοδοσίας, ευγενικό προσωπικό, εύκολη πρόσβαση. Για το λόγο αυτό έχουμε ανάγκη από μία μεθοδική προτυποποίηση της αιμοδοσίας η οποία με τη σειρά της θα οδηγήσει σταδιακά σε αύξηση του ποσοστού των συστηματικών δοτών και στην οριστική μετάβαση από μία κουλτούρα ανταποδοτικότητας που επικρατεί σήμερα στην αιμοδοσία, σε μία ατόφια έκφραση εθελοντισμού.

Ως προς το σκέλος της ευαισθητοποίησης και κινητοποίησης των πολιτών για να προσφέρουν αίμα σε τακτική βάση, πιστεύετε ότι οι καμπάνιες που υλοποιούνται πετυχαίνουν το στόχο τους;

Κάθε σχετική προσπάθεια ευαισθητοποίησης του κοινού είναι ασφαλώς πολύτιμη και αποκτά ακόμη μεγαλύτερη αξία όταν συντελείται από την κοινωνική βάση, από οργανώσεις και ομάδες πολιτών. Το παράδειγμα αυτό έχουμε ακολουθήσει και στη Bristol Myers Squibb, καθώς πέρα από την πρωτοβουλία «Blood & Beyond» σε επίπεδο πολιτικής υγείας, υλοποιούμε παράλληλα την τελευταία διετία μία εκστρατεία ενημέρωσης υπό τον τίτλο «Κάποιοι χρειάζονται αίμα», σε συνεργασία με το Ε.ΚΕ.Α. και υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εταιρείας Παιδιατρικής Αιματολογίας – Ογκολογίας (ΕΕΠΑΟ) και της Ελληνικής Ομοσπονδίας Θαλασσαιμίας (ΕΟΘΑ). Η προσπάθεια αυτή είναι ένα όχημα που ταξίδεψε το μήνυμα της εθελοντικής αιμοδοσίας σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, μέσα από το διαδίκτυο, οπτικοακουστικό υλικό, καταχωρήσεις, συνεντεύξεις τύπου και άλλες δράσεις. Ωστόσο, βασικό κριτήριο για εμάς ήταν να λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς την κεντρική πολιτική και τις δράσεις του Ε.ΚΕ.Α. Αυτό είναι ένα σημείο στο οποίο πρέπει να επικεντρωθούμε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη στο σκέλος της ευαισθητοποίησης, να χτίσουμε μία συνεκτική επικοινωνιακή στρατηγική όπου η μία δράση θα συμπληρώνει και θα προάγει την άλλη υπηρετώντας ένα κεντρικό μήνυμα. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να σπαταλούμε δυνάμεις και πόρους σε σπασμωδικές ή ασύνδετες προσπάθειες.

Θα μου επιτρέψετε κλείνοντας να σταθώ σε μία ερώτηση που αφορά στην ίδια τη Bristol Myers Squibb. Μία πολυεθνική, φαρμακευτική εταιρεία που ανακαλύπτει και διαθέτει καινοτόμες θεραπείες για σοβαρές παθήσεις, αλλά ταυτόχρονα -βάσει της συζήτησής μας- ένας συνομιλητής που όχι μόνο συμμετέχει, αλλά και συνδιαμορφώνει τις εξελίξεις σε κρίσιμα θέματα που σχετίζονται με το υγειονομικό σύστημα και τη δημόσια υγεία. Είναι τελικά αυτό ένα νέο μοντέλο «επιχειρείν»;

Το περιγράψατε πολύ σωστά. Εφόσον αποστολή μας είναι η έρευνα, ανάπτυξη και διάθεση καινοτόμων φαρμάκων που αλλάζουν τις ζωές των ασθενών, η ενεργός συμβολή μας στην προαγωγή της δημόσιας υγείας, στην ευαισθητοποίηση των ασθενών και στη βελτίωση του υγειονομικού συστήματος αναδεικνύεται σε αναπόσπαστο μέρος της ίδιας της υπόστασής μας.

Οι συγκεκριμένες δράσεις στο επίπεδο της επάρκειας αίματος αποτελούν ένα μόνο βραχίονα του πώς υπηρετούμε και εφαρμόζουμε στην πράξη αυτή την αρχή. Πρόσφατες, τρέχουσες αλλά και υπό σχεδιασμό πρωτοβουλίες επεκτείνονται σε καμπάνιες ενημέρωσης για το μελάνωμα και τον καρκίνο του πνεύμονα, σε επιστημονικές συνεργασίες και μελέτες για τη βιώσιμη χρηματοδότηση όλων των σταδίων της ογκολογικής φροντίδας και στην απρόσκοπτη πρόσβαση σε εξετάσεις βιοδεικτών, καθώς και σε προγράμματα υποστήριξης ασθενών τόσο στην ογκολογία, όσο και στην β-θαλασσαιμία. Καθώς όμως η εταιρεία διευρύνει το χαρτοφυλάκιό της σε νέες θεραπευτικές περιοχές όπως η πολλαπλή σκλήρυνση, οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου και η καρδιολογία, αντίστοιχα θα εντείνουμε τις πρωτοβουλίες μας σε επίπεδο πολιτικής υγείας και ευαισθητοποίησης και σε αυτές τις παθήσεις, αλλά ασφαλώς και σε οριζόντιο επίπεδο. Είμαστε ένας κρίσιμος κρίκος στο σύστημα υγείας και οφείλουμε να επενδύουμε στη βελτίωσή του για κάθε ασθενή, για κάθε πολίτη. Άλλωστε, όταν καλούμε την Πολιτεία να εφαρμόζει στην πράξη μία ασθενοκεντρική προσέγγιση στις πολιτικές υγείας, το λιγότερο που οφείλουμε να διαφυλάττουμε είναι οι πράξεις, τα έργα και οι δράσεις μας να υπηρετούν ακριβώς αυτή τη θεμελιώδη λογική.

Δείτε εδώ το αφιέρωμα του CNN Greece «Η Υγεία στην επόμενη ημέρα»