Ενεργός γήρανση: Το μεγάλο στοίχημα και η πρόκληση της Γηριατρικής
Στην ενεργό γήρανση, μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις παγκοσμίως- οικονομικές, υγειονομικές και κοινωνικές- ήταν αφιερωμένη εφέτος, η Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων, η οποία γιορτάστηκε την 1η Οκτωβρίου 2022.
Καθώς το προσδόκιμο επιβίωσης αυξάνεται σημαντικά τα τελευταία χρόνια- κατάφερε όμως να το μειώσει ο COVID -19 κατά τρία περίπου χρόνια, σύμφωνα με τους οικονομολόγους υγείας- είναι χρέος μας, ιδιαίτερα της επιστημονικής κοινότητας, να λάβει μέτρα και να σχεδιάσει βιώσιμες πολιτικές που θα στηρίζουν ουσιαστικά τους ηλικιωμένους. Και το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να σκεφθεί μία Πολιτεία, είναι η ένταξη των Γηριάτρων στο υγειονομικό σύστημα. Δυστυχώς όμως στην Ελλάδα, ακόμη και αυτό που λογικά μοιάζει με κάτι αναγκαίο και αδιαπραγμάτευτο, παραμένει μακρινό όνειρο.
Η Ελλάδα είναι μία από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες όπου η Γηριατρική δεν είναι αναγνωρισμένος κλάδος της ιατρικής και οι Έλληνες ένας από τους τελευταίους λαούς του ανεπτυγμένου κόσμου που δεν επωφελούνται από τις υπηρεσίες που απορρέουν από την ανάπτυξη της Γηριατρικής και την ενσωμάτωσή της στο Σύστημα Υγείας.
Εθνικό Σχέδιο Γήρανσης
Επιπλέον, οι Έλληνες είναι από τους πλέον γηρασμένους λαούς και η Γηριατρική θα μπορούσε να βοηθήσει τους ηλικιωμένους στο να διαχειριστούν κάποια χρόνια νοσήματα, καθώς και να προλάβουν σοβαρές παθήσεις.
Η Γηριατρική είναι η ιατρική εξειδίκευση που προσεγγίζει την υγεία του ηλικιωμένου ατόμου με ευρύ και ολιστικό τρόπο.
Τα παραπάνω επισημαίνει η Επιστημονική Ομάδα της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας της Γήρανσης (ΕΕΜΕΓ), η οποία απευθύνει έκκληση στην Πολιτεία και τους θεσμικούς φορείς, αφενός στο να αναγνωριστεί η Γηριατρική ως ιατρική εξειδίκευση, αφετέρου, να προχωρήσουν στην κατάρτιση Εθνικού Σχεδίου Γήρανσης στην Υγεία, συμπεριλαμβανομένης και της δημιουργίας δομών και υπηρεσιών προσαρμοσμένων στις ανάγκες των ατόμων μεγάλης ηλικίας.
Η Ελληνική Εταιρεία τονίζει ακόμη, ότι η Γηριατρική, «αξιολογεί τις πολλαπλές διαστάσεις της υγείας και των δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίζει ένα άτομο μεγαλύτερης ηλικίας, προσαρμόζει την ιατρική του φροντίδα στη γενικότερη κατάσταση, στις ανάγκες και στις αξίες του ατόμου και εκπονεί εξατομικευμένες παρεμβάσεις, ώστε να επιτευχθεί για τον περισσότερο δυνατό χρόνο η γήρανση με λειτουργική αυτονομία και ποιότητα ζωής. Πρωτίστως είναι μια πολυδιάστατη και συνεργατική προσέγγιση της ιατρικής που έρχεται να συνεπικουρήσει τον ρόλο των λοιπών ειδικοτήτων και να συν-ενεργήσει με τους επαγγελματίες υγείας για την πρόληψη των παθολογιών της γήρανσης και την αντιμετώπιση των περίπλοκων προβλημάτων των ηλικιωμένων ασθενών».
Η μεγάλη συμβολή των 65+ στις κοινωνίες
Στόχος του ΟΗΕ και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας είναι η Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων, να συμβάλει στο να αναγνωρισθεί η μεγάλη συμβολή των ατόμων 65+ σε όλους τους τομείς.
Σύμφωνα με την Ελληνική Γεροντολογική και Γηριατρική Εταιρεία, «δεν πρέπει να ξεχνάμε πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος των ηλικιωμένων σε μία σύγχρονη κοινωνία οι οποίοι λειτουργούν διαχρονικά ως συνεκτικός παράγοντας. Στην Ελλάδα στηρίζουν παραδοσιακά την οικογένεια με διάφορους τρόπους και έχουν ενεργό συμμετοχή, καθώς συμβάλλουν οικονομικά με τη σύνταξή τους, φροντίζουν τα εγγόνια τους στις καθημερινές τους δραστηριότητες, αναλαμβάνουν τις εξωτερικές δουλειές των παιδιών τους αλλά και τη φροντίδα του σπιτιού και είναι πάντα διαθέσιμοι να μεταδώσουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους στις νεότερες γενιές».
Εκτός όμως από τον σεβασμό και την αξιοπρέπεια που οφείλουμε στους απόμαχους της κοινωνίας, είναι σημαντικό να υπάρχουν στη χώρα και αντίστοιχες δομές φροντίδας που θα στηρίξουν τους ανθρώπους μεγάλης ηλικίας και ιδιαίτερα τους ασθενείς με χρόνια νοσήματα.
Με βάση τις εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών για την προοπτική εξέλιξης του παγκόσμιου πληθυσμού από το 2010 μέχρι το 2050, προβλέπεται αύξηση 188% για τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, 351% για τα άτομα ηλικίας άνω των 85 ετών και 1004% για τα άτομα που ξεπερνούν τα 100 χρόνια. Αυτές οι εντυπωσιακές αυξήσεις των ατόμων της τρίτης ηλικίας βρίσκονται σε αντιδιαστολή με μία αύξηση μόλις 22% του γενικού πληθυσμού ηλικίας από 0-64 ετών για το ίδιο χρονικό διάστημα.
Ο εν δυνάμει οικονομικά ενεργός πληθυσμός (δηλαδή όλοι οι πολίτες ηλικίας 20-69 ετών που δυνητικά θα μπορούσαν να δουλέψουν) θα μειωθεί από 7 εκατομμύρια το 2015 σε 4,8-5,5 εκατομμύρια το 2050. Ο πραγματικός οικονομικά ενεργός πληθυσμός θα μειωθεί από 4,7 εκατομμύρια το 2015 σε 3-3,7 εκατομμύρια.
Ελλάδα και Ιταλία στο ναδίρ των γεννήσεων
Σε ό,τι αφορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ελλάδα και η Ιταλία καταγράφουν τον τρίτο χαμηλότερο δείκτη γεννήσεων (9‰), μετά τη Γερμανία (8,4‰) και την Πορτογαλία (8,5‰). Σαν αποτέλεσμα της υπογεννητικότητας και της γήρανσης του πληθυσμού αλλά και του αρνητικού ισοζυγίου μετανάστευσης, υπολογίζεται ότι θα έχουμε μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας από τα 11 εκατομμύρια το 2013 στα 8,3 έως 10 εκατομμύρια το 2050. Η ελάττωση του πληθυσμού θα κυμανθεί από 800 χιλιάδες μέχρι 2,5 εκατομμύρια άτομα.
Ο πληθυσμός των παιδιών σχολικής ηλικίας (από 3 μέχρι 17 ετών) θα μειωθεί από 1,6 εκατομμύρια σήμερα σε 1,4 εκατομμύρια (αισιόδοξο σενάριο) ή έως 1 εκατομμύριο (απαισιόδοξο σενάριο) το 2050. Το 2020 ένα στα επτά παιδιά που γεννήθηκαν στη χώρα μας είχαν έναν τουλάχιστον αλλοδαπό γονιό.
Ο πληθυσμός της χώρας μειώνεται σε απόλυτους αριθμούς ετησίως συνεχώς από το 2011, οπότε και για πρώτη φορά ο αριθμός των γεννήσεων και των μεταναστευτικών ροών προς τη χώρα υπολείπεται του αριθμού των θανάτων και της μετανάστευσης Ελλήνων στο εξωτερικό.
Η υπογεννητικότητα είναι χρόνιο πρόβλημα για την πατρίδα μας. Ο μέσος όρος ολικής γονιμότητας, δηλαδή παιδιών ανά ζεύγος, είναι 1,26, σταθερός τα τελευταία χρόνια, όταν ο μέσος όρος της Ε.Ε. είναι 1,49. Επισημαίνεται ότι για να διατηρηθεί σταθερός ο πληθυσμός πρέπει ο δείκτης γονιμότητας να είναι πάνω από 2,1.
21,3% του πληθυσμού είναι άνω των 60 ετών
Τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών σήμερα στη χώρα μας αντιπροσωπεύουν ποσοστό πάνω από το 21,3% του πληθυσμού και σύμφωνα με τις προβλέψεις το 2030 θα είναι περίπου το 30% του πληθυσμού ενώ το 2050 θα πλησιάσουν το 1/3 του πληθυσμού! Αντίθετα, το αντίστοιχο ποσοστό των ατόμων ηλικίας 0-14 ετών είναι σήμερα περίπου 14% και αναμένεται να υποχωρήσει το 2050 στο 10-12%. Αντίστοιχα, η μέση ηλικία, που ήταν 26 έτη το 1951 και που είναι 44 έτη σήμερα, αναμένεται να αυξηθεί και να αγγίξει τα 50 έτη. Αυτή η δημογραφική γήρανση -κοινή σε όλες τις δυτικού τύπου χώρες- προκαλεί πολλά προβλήματα ιατρικά, κοινωνικά, οικογενειακά, οικονομικά, ασφαλιστικά, κ.ά. που θα προσλάβουν εκρηκτικές διαστάσεις στις προσεχείς δεκαετίες.
Δεκαετία υγιούς γήρανσης
Στο πλαίσιο αυτό, ο ΟΗΕ κήρυξε επίσημα τη δεκαετία 2021-2030 ως «Δεκαετία υγιούς γήρανσης», μία πρωτοβουλία παγκόσμιας συνεργασίας όλων των φορέων που ασχολούνται με την υγεία, κυβερνήσεων, διεθνών οργανισμών, ιδιωτικού τομέα, επαγγελματιών υγείας, μέσων μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας, ακαδημαϊκής και πανεπιστημιακής κοινότητας και κοινωνίας των πολιτών, με στόχο τη βελτιστοποίηση της «λειτουργικής ικανότητας» των ηλικιωμένων και της μακροζωίας, αλλά με υγιή και ευχάριστο τρόπο. Βέβαια κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολα εφαρμόσιμο, αν αναλογιστούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ηλικιωμένων παγκοσμίως ζει σε χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, ενώ πολλοί από αυτούς δεν έχουν πρόσβαση ούτε στους βασικούς πόρους και υπηρεσίες. Να θυμίσουμε βεβαίως, ότι η πανδημία του κορωνοϊού τα δύο τελευταία χρόνια επιδείνωσε αρκετά την κατάσταση και ανέδειξε τα σοβαρά προβλήματα των συστημάτων υγείας σε όλο τον κόσμο.
Ωστόσο, η υγιής γήρανση είναι μία διαδικασία που μπορούμε να προσεγγίσουμε με προσωπική προσπάθεια και ατομικές ενέργειες, όχι όταν φτάσουμε στην τρίτη ηλικία, αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας και αυτό είναι ανεξάρτητο από πρωτοβουλίες και δράσεις διεθνών οργανισμών. Η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, με ισορροπημένη διατροφή, κυρίως μεσογειακή, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, αποφυγή του αλκοόλ και του καπνίσματος, επαρκείς ώρες ποιοτικού ύπνου, καθημερινή άσκηση, διατήρηση των κοινωνικών συναναστροφών και παράλληλα επιμελή πραγματοποίηση προληπτικών εξετάσεων, μπορεί να μας βοηθήσει να διατηρήσουμε ένα καλό επίπεδο σωματικής και ψυχικής υγείας και να «γεράσουμε» όμορφα χωρίς σοβαρά προβλήματα.
Βεβαίως η μεγάλη ηλικία, συνοδεύεται συχνά από συνοδά νοσήματα και από πολυνοσηρότητες, οι οποίες χρήζουν ουσιαστικής διαχείρισης. Ο καρκίνος, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η άνοια, το αλτσχάιμερ, η υποθρεψία, ο σακχαρώδης διαβήτης, η οστεοπόρωση και τα κατάγματα ισχίου, απειλούν τις μεγάλες ηλικίες. Μία σωστή διατροφή, η οποία συνοδεύεται από ήπια άσκηση αλλά και ενδελεχή έλεγχο των ασθενειών, μπορεί να προσδώσει ποιότητα και αύξηση του προσδόκιμου, στην ζωή των ηλικιωμένων.
Το στοίχημα της Γηριατρικής ως ιατρικής ειδικότητας
Ο πρόεδρος της Ελληνικής Γεροντολογικής και Γηριατρικής Εταιρείας, Ιωάννης Καραϊτιανός, επαναλαμβάνει για πολλοστή φορά την ανάγκη για τη θεσμοθέτηση της ειδικότητας της Γηριατρικής και στη χώρα μας που είναι η μοναδική χώρα στην Ευρώπη στην οποία δεν είναι αναγνωρισμένη η Γηριατρική ως ιατρική ειδικότητα ή εξειδίκευση. Παρά την ομόφωνη απόφαση της Ολομέλειας του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας ήδη από το 2011, ποτέ δεν προχώρησε η έκδοση της σχετικής υπουργικής απόφασης.